TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ'NİN YIKILIŞINDAN SONRA ANADOLU'DA MOĞOL HÂKİMİYETİ (1308-1335)

Züriye ORUÇ (Necmettin Erbakan Üniversitesi Tarih Eğitimi Anabilim Dalı, Konya)
Tarih Okulu Dergisi
1069 18
Yıl: 2015 Cilt: 8 Sayı: 24 Sayfa Aralığı: 297 - 323 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ'NİN YIKILIŞINDAN SONRA ANADOLU'DA MOĞOL HÂKİMİYETİ (1308-1335)

Öz:
Türkiye Selçuklu Devleti, Kösedağ Savaşı'ndan (1243) sonra kabul etmek zorunda kaldığı Moğol hâkimiyetinden kurtulamayarak II. Gıyâseddîn Mesud'un ölümü (1308) ile birlikte yıkılmıştır. Bu tarihten sonra devletin hâkim olduğu topraklar doğrudan doğruya Moğol idaresi altına alınmıştır. Bu dönem Anadolu'nun Moğol hâkimiyeti altındaki son dönemidir. Anadolu bu hâkimiyetten ancak İlhanlı Hanı Ebû Sâîd Bahadır Han'ın ölümü (1335) ile birlikte devletlerinin yıkılış sürecine girmesi üzerine kurtulabilecektir. Moğol hâkimiyeti altındaki bu son dönemde Anadolu'da İrencin Noyan, Timurtaş Noyan ve Celâyirli Şeyh Hasan valilik yapmıştır. Bunlardan İrencin Noyan zulümleri ve haksız uygulamaları ile halkı sindirirken Timurtaş Noyan halk tarafından sevilmiş ve bu topraklarda bir hükümdar gibi hüküm sürmüştür. Celâyirli Şeyh Hasan ise Anadolu'yu, vekil atadığı Eretnâ Bey'in eliyle idare etmiştir. Bu çalışmada Anadolu'nun Moğol hâkimiyeti altındaki söz konusu son dönemi, Türkiye Selçuklu Devleti'nin hâkim olduğu topraklar merkez alınarak incelenmekte ve bu dönemde meydana gelen olaylar ile Anadolu'daki Moğol varlığının söz konusu dönemdeki seyri ortaya konulmaktadır.
Anahtar Kelime:

Konular: Folklor Arkeoloji Tarih Etnik Çalışmalar Kültürel Çalışmalar Antropoloji Sanat

The Mongol Domination in Anatolia after Collapse of Turkey Seljuk State (1308-1335)

Öz:
Turkey Seljuk State could not get rid of the Mongol sovereignty which it had to accept after the battle of Kösedag (1243) and eventually collapsed after death of Giyaseddin Mesud II (1308). After this date, the lands under the control of the state were taken over completely by Mongols. This period is the last period of Anatolia under Mongolian sovereignty. Anatolia was only able to get rid of this sovereignty after death of Ilkhanid khan Abu Said Bahadur which eventually led to the collapse of the state (1335). In this last period under Mongolian sovereignty, Irencin Noyan, Timurtas Noyan and Shaykh Hasan of Jalayir acted as governors in Anatolia. While Irencin Noyan suppressed the community with violence and unfair applications, Timurtas Noyan was appreciated by the community and ruled in this land as an emperor. On the other hand Shaykh Hasan of Jalayir ruled Anatolia via Eretna Beg whom he assigned as representative. In this study, the final period of Anatolia under Mongolian sovereignty is examined by taking Turkey Seljuk State as a basis while the events occurred and the progress of Mongolian existence in Anatolia in this period are presented
Anahtar Kelime:

Konular: Folklor Arkeoloji Tarih Etnik Çalışmalar Kültürel Çalışmalar Antropoloji Sanat
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • ABDULLAHOĞLU, Hasan (1935), "Temir-Kutluğ Yarlığı", Türkiyat Mecmuası, III, s. 207-227.
  • ABÛ'L-FARAC, Gregory (Bar Hebraeus) (1999), Abû'l-Farac Tarihi, II, Çev.: Ömer Rıza Doğrul, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
  • Ahmed Eflâkî (2006), Ariflerin Menkıbeleri, Çev.: Tahsin Yazıcı, Kabalcı Yay., İstanbul.
  • AKNERLİ GRİGOR (1954), Moğol Tarihi, Çev.: Hrand D. Andreasyan, Osman Yalçın Matbaası, İstanbul.
  • AKSARAYÎ (2000), Müsameretül-Ahbâr, Çev.: Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
  • Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III (1952), Neşr.: Feridun Nafiz Uzluk, Ankara.
  • ASKALÂNÎ, Ed-Dürerü'l-Kamine fî A'yani'l-Mietü's-Samine, I, Beyrut.
  • BATES, U. Ülkü (1978), "The Impact of The Mongol Invasion on Turkish Architecture", International Journal of Middle East Studies, IX/I, Cambridge, s. 23-32.
  • BAYRAKTAR, M. Sami (2009), "Samsun'da Anadolu Selçuklu ve İlhanlı Döneminden Kalan Tarihi Yapılar", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, II/VII, s. 85-108.
  • BOYLE, John (1968), "Dynastic and Political History of The Il-khans", The Cambridge of Iran. The Saljuq And Mongol Periods, V, Edited by: J. A. Boyle, CU. Press, Cambridge, s. 303-422.
  • BUELL, Paul D. (2003), "Jarlıq", Historical Dictionary of the Mongol World Empire, The Scarecrow Press, Lanham, Maryland and Oxford, s. 215.
  • Dİ PLANO CARPİNİ (1996), The Story of The Mongols Whom We Call The Tartars, Trans.: Erik Hildinger, Branden Publishing Campany, Boston.
  • DOERFER, Gerhard (1963), Türkische Und Mongolische Elemente Im Neupersischen, I, Franz Steiner Verlag GMBH, Wiesbaden.
  • __________________ (1965), Türkische Und Mongolische Elemente Im Neupersischen, II, Franz Steiner Verlag GMBH, Wiesbaden.
  • DOĞAN, Nermin Şaman (2003), "Bezemeye Bakış: Anadolu'da İlhanlı İzleri", Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, XX/I, s. 150-154.
  • CENÂBÎ MUSTAFA EFENDİ (1994), Cenâbî Mustafa Efendi'nin El- 'Aylemü'z-Zâhir fî Ahvâli'l-Evâil Ve'l-Evâhir Adlı Eserinin Anadolu Selçukluları İle İlgili Kısmının Tenkidli Metin Neşri, Haz.: Muharrem Kesik, (İÜ. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), İstanbul.
  • ERSAN, Mehmet (2010), Türkiye Selçuklu Devletinin Dağılışı, Birleşik Yay., Ankara.
  • ESTERÂBÂDÎ (1990), Bezm u Rezm (Eğlence ve Savaş), Çev.: Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
  • GÖDE, Kemal (1995), "Eretnaoğulları", DİA., XI, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, s. 295-296.
  • ____________ (2002), "Eratnalı Devleti Tarihine Genel Bir Bakış", Türkler, VI, Yeni Türkiye Yay., Ankara, s. 797-808.
  • GÖKSU, Erkan (2009), "Türkiye Selçuklularında Iktâ'" S.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Güz, s. 137-154.
  • GROUSSET, René (1999), Bozkır İmparatorluğu Attila_Cengiz Han_Timur, Çev.: M. Reşat Uzmen, Ötüken Yay., İstanbul.
  • GÜL, Muammer (2010), Ortaçağlarda Doğu ve Güneydoğu Anadolu (Tarihî Arka Plan ve XIII-XIV. Yüzyıl Moğol Hâkimiyeti), Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbul.
  • HÂFIZ EBRÛ (1317), zeyl-i câmiu't-tevarih-i reşîdî, Neşr.: Hanbaba Beyanî, Tahran.
  • HAMDULLAH KAZVÎNÎ (1341), Tarih-i Güzîde, Tahran.
  • HAYES, Kenneth (2010), The Wooden Hypostyle Mosques of Anatolia Mosque-And State- Building Under Mongol Suzerainty, Middle East Technical University, (Doctorate Thesis), Ankara.
  • HAYKIRAN, Kemal Ramazan (2009), "Anadolu'da Bir İlhanlı Valisi: Timurtaş Noyan (1314-1328)", Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İLKE), XXIII, Muğla, s. 161-178.
  • HOWORTH, Henry H. (1890), History of the Mongols, III, University of Toronto Library.
  • İBN BATTÛTA (2000), İbn Battûta Seyahatnâmesi, I, Yapı Kredi Yay., Çev.: A. Sait Aykut, İstanbul.
  • İBN BÎBÎ (1996), El Evâmirü'l-Alâiyye fi'l-Umuru'l-Alâiyye (Selçuknâme), I-II, Haz.: Mürsel Öztürk, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara.
  • ________ (2007), Selçuknâme (Muhtasar İbn Bîbî), Çev.: Mükrimin Halil Yınanç, Kitabevi Yay., Ankara.
  • İBN ŞEDDÂD (2000), Baypars Tarihi. al-Melik-al-Zahir (Baypars) Hakkındaki Tarihin İkinci Cildi, Çev.: M. Şerefüddin Yaltkaya, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
  • JACKSON, Peter (2013), "Abû Sa'îd Bahâdor Khan", Encyclopaedia Iranica, I/IV, online versiyon, http://www.iranicaonline.org/articles/abu-saidbahador-khan(10 Temmuz 2013).
  • KAMALOV, İlyas (2002), "Moğol İstilası ve Anadolu Kültürüne Tesirleri", Türk Dünyası Araştırmaları, CXL, s. 6-8.
  • LESSING, Ferdinand D. (2003), Moğolca-Türkçe Sözlük, I, Çev.: Günay Karaağaç, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
  • MAHMÛD EL-KÂŞGÂRÎ (2007), Dîvânü Lugâti't Türk, Haz.: Serap Tuba Yurtsever-Seçkin Erdi, Kabalcı Yay., İstanbul.
  • MELVİLLE, Charles (1999), The Fall of Amir Chupan And The Decline of The İlkhanate, 1327-37: A decade of discord in Mongol Iran, Indiana Institute for Inner Asian Studies, Indiana.
  • __________________ (2013), "Coban", Encyclopaedia Iranica, V/VIII, online version, http://www.iranicaonline.org/articles/coban-cupan-ar(03 Aralık 2013).
  • __________________ (2013), "Delsâd Kâtûn", Encyclopaedia Iranica, VII/III, online versiyon, http://www.iranicaonline.org/articles/delsad-katun(10 Temmuz 2013).
  • "Mönge Han İle Kral Hetum Arasında İmzalanan Anlaşmanın Metni" (2005), Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, Haz.: A. G. Galstyan, Çev.: İlyas Kamalov, Yeditepe Yay., İstanbul, s. 127-131.
  • MÜNECCİMBAŞI (2001), Câmiu'd-Düvel. Selçuklular Tarihi II: Anadolu Selçukluları ve Beylikler, Yay.: Ali Öngül, Akademi Kitabevi, İzmir.
  • ÖDEN, Zerrin Günal (2001), "Kadı Burhaneddin Karşısında Bir Selçuklu Şehzadesi Kılıç Arslan", Belleten, LXIV/CCXLI, Ankara, s. 847-862.
  • ÖMERÎ (1991), "Mesalikü'l-ebsâr'a Göre Anadolu Beylikleri", Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar. Çoban-Oğulları Candar-Oğulları Mesalikü'l- Ebsar'a Göre Anadolu Beylikleri, I, Haz.: F. Taeschner, Çev.: Yaşar Yücel, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, s. 183-203.
  • ÖZKARCI, Mehmet (1996), "Niğde-Bor'da Eratnaoğulları'na Ait İki Kitabe", Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, II, s. 104- 114.
  • PACHYMÈRÈS, Georges (2009), Bizanslı Gözüyle Türkler, Çev.: İlcan Bihter Barlas, İlgi Kültür Sanat Yay., İstanbul.
  • REŞİDÜDDÎN FAZLULLAH, Câmiu't-Tevârih, Çev.: Abdulbaki Gölpınarlı, Milli Eğitim Basımevi, (TTK. Kütüphanesi yayımlanmamış çeviri).
  • ROUX, Jean-Paul (2001), Moğol İmparatorluğu Tarihi, Kabalcı Yay., İstanbul.
  • RUBRUK, Wilhelm Von (2001), Moğolların Büyük Hanına Seyahat 1253-1255, Çev.: Ergin Ayan, Ayışığı Kitapları, İstanbul.
  • SIMBAT SPARAPET (2005), "Simpat Sparapet'in Vekayinamesinden Bir Bölüm", Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, Haz.: A. G. Galstyan, Çev.: İlyas Kamalov, Yeditepe Yay., İstanbul, s. 95-122.
  • SPULER, Bertold (1957), İran Moğolları. Siyaset, İdare ve Kültür. İlhanlılar Devri. 1220-1350, Çev.: Cemal Köprülü, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
  • SÜMER, Faruk (1969), "Anadolu'da Moğollar", Selçuklu Dergisi, I, Ankara, s. 1-147.
  • _____________ (1985), Yabanlu Pazarı. Selçuklular Devrinde Milletlerarası Büyük Bir Fuar, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul.
  • TAYMAS, Abdullah Battal (2012), "Kazan Yurdu'nda Bulunmuş Tarihî Bir Vesika: Sahib Giray Han Yarlığı", Tarih İncelemeleri Dergisi, Çev.: Serkan Acar, XXVII/I, s. 185-235.
  • TEİXEİRA Pedro-Mîr Khvând-Tûrân Shah ibn Qutb al-Dîn (1715), The History of Persia, Printed for Jonas Brown, Londra.
  • TOGAN, Zeki Velidi (1981), Umumî Türk Tarihi'ne Giriş, Enderun Kitabevi, İstanbul.
  • TURAN, Osman (2005), Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Yay., İstanbul.
  • ______________ (2010), "İktâ", Prof. Dr. Osman Turan, Makaleler, Haz.: Altan Çetin-Bilal Koç, Kurtuba Yay., Ankara 2010, s. 373-393.
  • TURAN, Şakir, "Moğolların Anadolu'yu İstilası Sonrası Batı Anadolu'da Türkmen Tarzında Şekillenme", Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 29, Nisan 2011, s. 185-194.
  • UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı (1967), "Emîr Çoban Soldoz ve Timurtaş", Belleten, XXXI/CXXIV, Ekim, s. 601-646.
  • ÜÇOK, Bahriye (1955), "Hamitoğulları Beyliği", Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IV/I, s. 73-80.
  • ÜREKLİ, Muzaffer (1993), "Celayirliler", DİA., VII, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, s. 264-265.
  • VASSAF (1346), Abdullah bin Fazlullah el-Şirazî, Tahrîr-i Târîh-i Vâssâf, Neşr.: M. Ayeti, Tahran.
  • YAZICIZÂDE ALİ (2009), Tevârih-i Âl-i Selçuk [Selçuklu Tarihi], Haz.: Abdullah Bakır, Çamlıca Yay., İstanbul.
  • YUVALI, ABDULKADİR (1988), "Yakındoğu Tarihi Üzerindeki Moğol Tesirleri", Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, III, s. 63- 74.
  • ZEKERİYA KAZVÎNÎ (1373), Âsârü'l-Bilâd ve Ahbârü'l-'İbad, Çev.: Cihangir Mirza, Âmir Kabir Yayınları Enstitüsü, Tahran.
APA Oruç Z (2015). TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ'NİN YIKILIŞINDAN SONRA ANADOLU'DA MOĞOL HÂKİMİYETİ (1308-1335). , 297 - 323.
Chicago Oruç Züriye TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ'NİN YIKILIŞINDAN SONRA ANADOLU'DA MOĞOL HÂKİMİYETİ (1308-1335). (2015): 297 - 323.
MLA Oruç Züriye TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ'NİN YIKILIŞINDAN SONRA ANADOLU'DA MOĞOL HÂKİMİYETİ (1308-1335). , 2015, ss.297 - 323.
AMA Oruç Z TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ'NİN YIKILIŞINDAN SONRA ANADOLU'DA MOĞOL HÂKİMİYETİ (1308-1335). . 2015; 297 - 323.
Vancouver Oruç Z TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ'NİN YIKILIŞINDAN SONRA ANADOLU'DA MOĞOL HÂKİMİYETİ (1308-1335). . 2015; 297 - 323.
IEEE Oruç Z "TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ'NİN YIKILIŞINDAN SONRA ANADOLU'DA MOĞOL HÂKİMİYETİ (1308-1335)." , ss.297 - 323, 2015.
ISNAD Oruç, Züriye. "TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ'NİN YIKILIŞINDAN SONRA ANADOLU'DA MOĞOL HÂKİMİYETİ (1308-1335)". (2015), 297-323.
APA Oruç Z (2015). TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ'NİN YIKILIŞINDAN SONRA ANADOLU'DA MOĞOL HÂKİMİYETİ (1308-1335). Tarih Okulu Dergisi, 8(24), 297 - 323.
Chicago Oruç Züriye TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ'NİN YIKILIŞINDAN SONRA ANADOLU'DA MOĞOL HÂKİMİYETİ (1308-1335). Tarih Okulu Dergisi 8, no.24 (2015): 297 - 323.
MLA Oruç Züriye TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ'NİN YIKILIŞINDAN SONRA ANADOLU'DA MOĞOL HÂKİMİYETİ (1308-1335). Tarih Okulu Dergisi, vol.8, no.24, 2015, ss.297 - 323.
AMA Oruç Z TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ'NİN YIKILIŞINDAN SONRA ANADOLU'DA MOĞOL HÂKİMİYETİ (1308-1335). Tarih Okulu Dergisi. 2015; 8(24): 297 - 323.
Vancouver Oruç Z TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ'NİN YIKILIŞINDAN SONRA ANADOLU'DA MOĞOL HÂKİMİYETİ (1308-1335). Tarih Okulu Dergisi. 2015; 8(24): 297 - 323.
IEEE Oruç Z "TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ'NİN YIKILIŞINDAN SONRA ANADOLU'DA MOĞOL HÂKİMİYETİ (1308-1335)." Tarih Okulu Dergisi, 8, ss.297 - 323, 2015.
ISNAD Oruç, Züriye. "TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ'NİN YIKILIŞINDAN SONRA ANADOLU'DA MOĞOL HÂKİMİYETİ (1308-1335)". Tarih Okulu Dergisi 8/24 (2015), 297-323.
Sayfa Oluşturulma Tarihi
17-04-2024 8:8

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları