Yıl: 2011 Cilt: 21 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 24 - 32 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Katekol-O-metiltransferaz geni Val158Met polimorfizminin şizofreni hastalarındaki bilişsel işlevlere etkileri

Öz:
Amaç: Katekol-O-Metiltransferaz (COMT) enzimi dopamin metabolizmasında önemli rol oynamaktadır. COMT geni 108/158 kodonunda guaninadenin nükleotid değişimi sonucu oluşan, valin (val)metionin (met) aminoasit değişimine bağlı olarak ortaya çıkan, val içeren (ısıya dayanıklı yüksek aktiviteli) ve met içeren (ısıya dayanıksız düşük aktiviteli) allellerin oluşturduğu üç genotip tanımlanmıştır (Val/Val, Val/Met, Met/Met). COMT genindeki bu fonksiyonel polimorfizm enzim aktivitesinin değişmesine neden olmakta, düşük enzim aktiviteli genotiplerde enzim aktivitesi yaklaşık 4 kat azalmaktadır. Şizofreni hastalarında, dopamin miktarındaki ve etkinliğindeki değişimlerin klinik belirtiler ve bilişsel işlevlerle ilişkili olduğu bilinmektedir. Bu çalışmada, şizofreni hastalarında COMT Val/Met fonksiyonel polimorfizmlerinin klinik belirtiler, prefrontal işlevlerle bağlantılı olan yürütücü işlevler, dikkat ve sözel bellek süreçleri üzerindeki etkilerinin araştırılması amaçlanmıştır. Yöntem: Çalışmaya remisyon dönemindeki şizofreni hastaları alınmıştır. Hastalara Kısa Psikiyatrik Değerlendirme Ölçeği (BPRS), Pozitif Belirtileri Değerlendirme Ölçeği (SAPS) ve Negatif Belirtileri Değerlendirme Ölçeği (SANS) uygulanmıştır. Nöropsikolojik değerlendirmede, yürütücü işlevler Wisconsin kart eşleme testi (WKET), dikkat Stroop Testi, bellek ise Sözel Bellek Süreçleri Testi (SBST) ile değerlendirilmiştir. Hastaların periferik kanlarından elde edilen DNA’lardan COMT enzim Val/ Met polimorfizmleri, literatürde bildirildiği şekliyle PCR (polimeraz zincir reaksiyonu) ve RFLP (restriksiyon parça uzunluk polimorfizmi) analizleri ile tanımlanmıştır. Bulgular: Çalışmaya 16 kadın ve 26 erkek olmak üzere 42 hasta katılmıştır. Hastalar, sahip oldukları COMT Val/Met fonksiyonel polimorfizmlerine göre, yüksek enzim aktiviteli (Val/Val) ve düşük enzim aktiviteli (Val/Met ve Met/Met) olmak üzere gruplandırılmış ve istatistiksel analizler buna göre yapılmıştır. Val/ Val polimorfizmine sahip hastaların met alleli taşıyıcılarına göre SANS puanlarının düşük olduğu, WKET’de kavramsal düzey tepki sayısının, kavramsal düzey tepki yüzdesinin, kurulumu sürdürmede başarısızlık puanlarının yüksek olduğu tespit edilmiştir. İki grup arasında SAPS puanları, BPRS puanları, Stroop Testi ve SBST performansları açısından farklılık saptanmamıştır. Sonuç: Çalışmamızda, yüksek enzim aktivitesine sahip hastaların düşük enzim aktiviteli gruba göre negatif belirti düzeylerinin daha düşük olduğu, WKET ile değerlendirilen yürütücü işlevlerde perseverasyonla ilgili puanlarda bir farklılık olmadığı, ancak çalışma belleği ile ilişkili alanlarda daha iyi performans gösterdikleri tespit edilmiştir. Hasta sayısının az olması çalışmamızın önemli bir sınırlılığı olmakla birlikte, sonuçlarımız COMT Val/Met polimorfizminin klinik belirtiler ve yürütücü işlevlerde sınırlı bir etkisinin olduğunu, dikkat ve bellek süreçlerini etkilemediğini düşündürmektedir.
Anahtar Kelime:

Konular: Farmakoloji ve Eczacılık

Effects of catechol-O-methyltransferase enzyme Val158Met polymorphism on cognitive functions in schizophrenic patients

Öz:
Objective: Catechol-O-Methyltransferase (COMT) enzyme plays an important role in dopamine metabolism. Three different genotypes have been defined, one resulting from a valine (val)→methionine (met) amino acid change due to a guanine→adenine nucleotide change at codon 108/158 of the COMT gene, while the other two genotypes are formed by alleles containing val (heat-resistant, high activity) and met (heat-sensitive, low activity). This functional polymorphism in the COMT gene causes an alteration in the enzyme activity, where the enzyme activity is reduced 4 times in genotypes related to low enzyme activity. In schizophrenic patients, alterations in the amounts and efficiency of dopamine are known to be related to the clinical symptoms and cognitive functions. This study aimed to investigate the effects of COMT Val158Met functional polymorphisms on clinical symptoms, executive functions related to prefrontal functions, and attention and verbal memory in schizophrenic patients. Method: Schizophrenic patients in remission, who were followed up at the Psychosis Clinics of Pamukkale University Faculty of Medicine, Department of Psychiatry between the years of 2007- 2009, were included in the study. The Brief Psychiatric Rating Scale (BPRS), the Scale for Assessment of Positive Symptoms (SAPS), and theScale for Assessment of Negative Symptoms (SANS), were used to evaluate the patients. Neuropsychological evaluation included the Wisconsin Card Sorting Test (WCST) for executive functions, the Verbal Memory Processes Test (VMPT) for verbal memory and the Stroop Test (ST) for attention tasks. COMT enzyme Val158Met polymorphisms were defined from the isolated DNA of the patients by Polymerase Chain Reaction (PCR) and Restriction Fragment Length Polymorphism (RFLP) analysis, as defined in literature. Results: A total of 42 patients (16 female, 26 male) were included in the study. The patients were grouped into high-level enzyme activity (Val/Val) and low-level enzyme activity (Val/Met and Met/ Met) groups, according to their COMT Val158Met functional polymorphisms, and statistical analysis was carried out accordingly. Patients with Val/Val polymorphism had lower SANS scores, while the number of conceptual level responses, the percentage of conceptual level responses, and the failure to maintenance set scores at WCST were lower compared to those with the met allele. No difference was determined between the two groups in the scores on the SAPS and BPRS, and on the performance of the Stroop Test and the VPMT. Conclusion: We measured lower levels of negative symptoms in patients with high enzyme activity compared to those with low enzyme activity. There was no difference in executive functions assessed with the WCST in scores related to perseveration, while the patients with high enzyme activity presented a better performance in the fields related to working memory. Although the small subject number of the study represents a serious limitation, these results suggest that COMT Val158Met polymorphism has a limited effect on clinical symptoms and executive functions, but no effect on attention level and memory in schizophrenia.
Anahtar Kelime:

Konular: Farmakoloji ve Eczacılık
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • 1. Haut MW, Cahill J, Cutlip WD, Stevenson JM, Makela EH, Bloomfield SM. On the nature of Wisconsin Card Sorting Test performance in schizophrenia. Psychiatry Res. 1996 1;65(1):15-22.
  • 2. Dieci M, Vita A, Silenzi C, Caputo A, Comazzi M, Ferrari L, Ghiringhelli L, Mezzetti M, Tenconi F, Invernizzi G. Non-selective impairment of Wisconsin Card Sorting Test performance in patients with schizophrenia. Schizophr Res. 1997 3;25(1): 33-42.
  • 3. Minas RK, Park S. Attentional window in schizophrenia and schizotypal personality: Insight from negative priming studies. Appl Prev Psychol 2007;12(3): 140-148.
  • 4. Tost H, Alam T, Meyer-Lindenberg A. Dopamine and psychosis: theory, pathomechanisms and intermediate phenotypes. Neurosci Biobehav Rev 2010; 34(5): 689-700.
  • 5. Weinberg DR, Egan MF, Bertolino A, Callicott JH, Mattay VS, Lipska BK, Berman KF, Goldberg TE. Prefrontal neurons and the genetics of schizophrenia. Biol Psychiatry. 2001; 50(11): 825–44.
  • 6. Bearden CE, Jawad AF, Lynch DR, Sokol S, Kanes SJ, McDonald- McGinn DM, Saitta SC, Harris SE, Moss E, Wang PP, Zackai E, Emanuel BS, Simon TJ. Effects of a functional COMT polymorphism on prefrontal cognitive function in patients with 22q11.2 deletion syndrome. Am J Psychiatry. 2004; 161(9):1700–2.
  • 7. Amelsvoort TV, Zinkstok J, Figee M, Daly E, Morris R, Owen M J, Murphy KC, De Haan L, Glaser B, Murphy DG. Effects of a functional COMT polymorphism on brain anatomy and cognitive function in adults with velo-cardio-facial syndrome. Psychol Med. 2008; 38(1): 89-100.
  • 8. Lachman HM, Papolos DF, Saito T, Yu YM, Szumlanski CL, Weinshilboum RM. Human catechol-O-methyltransferase pharmacogenetics: description of a functional polymorphism and its potential application to neuropsychiatric disorders. Pharmacogenetics. 1996;6(3):243-50.
  • 9. Erdal N, Erdal ME, Çamdeviren H, Gökdoğan T, Herken H. Bir grup sağlıklı gönüllüde Katekol-O-Metiltransferaz (COMT) gen polimorfizmi. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni- Bulletin of Clinical Psychopharmacology 2002;12:174-178.
  • 10. Tamminna CA, Shad MU, Ghose S. Neuropsychiatric aspects of schizophrenia. The Psychiatric Publisshing Textbook of American Neuropsyhiatry and Behavioral Neuroscienses /Edited by Robert E. Hales-5th ed. 2008; 969-1001.
  • 11. Bilder RM, Volavka J, Czobor P, Malhotra AK, Kennedy JL, Ni X, Goldman RS, Hoptman MJ, Sheitman B, Lindenmayer JP, Citrome L, McEvoy JP, Kunz M, Chakos M, Cooper TB, Lieberman JA. Neurocognitive correlates of the COMT Val(158)Met polymorphism in chronic schizophrenia. Biol Psychiatry. 2002;52(7):701-7.
  • 12. Handoko HY, Nyholt DR, Hayward NK, Nertney DA, Hannah DE, Windus LC, McCormack CM, Smith HJ, Filippich C, James MR, Mowry BJ. Separate and interacting effects within the catechol-Omethyltransferase (COMT) are associated with schizophrenia. Mol Psychiatry. 2005;10(6):589-97.
  • 13. Bosia M, Bechi M, Marino E, Anselmetti S, Poletti S, Cocchi F, Smeraldi E, Cavallaro R. Influence of catechol-O-methyltransferase Val158Met polymorphism on neuropsychological and functional outcomes of classical rehabilitation and cognitive remediation in schizophrenia. Neurosci Lett. 2007;7;417(3):271-4.
  • 14. Malhotra AK, Kestler LJ, Mazzanti C, Bates JA, Goldberg T, Goldman D. A functional polymorphism in the COMT gene and performance on a test of prefrontal cognition. Am J Psychiatry. 2002;159(4):652-4.
  • 15. Bertolino A, Caforio G, Blasi G, De Candia M, Latorre V, Petruzzella V, Altamura M, Nappi G, Papa S, Callicott JH, Mattay VS, Bellomo A, Scarabino T, Weinberger DR, Nardini M. Interaction of COMT (Val(108/158)Met) genotype and olanzapine treatment on prefrontal cortical function in patients with schizophrenia. Am J Psychiatry. 2004; 161(10):1798–805.
  • 16. Dickerson FB, Boronow JJ, Stallings C, Origoni EA, Sullen A, Yolken RH. The catechol O-methyltransferase Val158Met polymorphism is not associated with broad-based cognitive functioning in schizophrenia. Schizophr Res. 2007;96(1-3): 87-92.
  • 17. Mata I, Perez-Iglesias R, Pelayo-Teran JM, Rodríguez-Sanchez JM, Gonzalez-Blanch C, Carrasco-Marin E, Vazquez-Barquero JL, Crespo-Facorro B. Lack of influence of COMT Val158Met genotype on cognition in first-episode non-affective psychosis. Schizophr Res. 2008;102(1-3):206-9.
  • 18. Andreasen NC. Methods for assessing positive and negative symptoms. Mod Probl Pharmacopsychiatry. 1990; 24: 73-88.
  • 19. Erkoç Ş, Arkonaç 0, Ataklı C, Özmen E. Pozitif semptomları değerlendirme ölçeğinin güvenilirliği ve geçerliliği. Düşünen Adam 1991;4: 20-24.
  • 20. Erkoç Ş, Arkonaç O, Ataklı C, Özmen E. Negatif semptomları değerlendirme ölçeğinin güvenilirliği ve geçerliliği. Düşünen Adam 1991; 4:16-19.
  • 21. Overall JE, Gorham DR. The brief psychiatric rating scale. Psychological Reports 1962; 10: 799-812.
  • 22. Soykan C. Institutional differences and case typicality as related to diagnosis system severity, prognosis and treatment. Master Tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara,1989.
  • 23. Heaton RK, Chelune GJ, Talley JL, Kay GG, Curttis CG. Wisconsin card sorting test manual: revised and expanded. Florida: Psycological Assesment Resources, 1993.
  • 24. Karakaş S. BİLNOT Bataryası El Kitabı: Nöropsikolojik Testler İçin Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları, 2. Baskı, Eryılmaz Ofset, Ankara 2006.
  • 25. Stroop JR. The basis of ligons theory. American Journal of Psychology 1935; 47: 499-504.
  • 26. Rey A. Lexamen clinique en psychologie. Presse Universitaire de France, 1964, Paris, Fransa.
  • 27. Sarıcaoğlu F, Akıncı S B, Gözaçan A, Güner B, Rezaki M, Aypar Ü. Gece ve gündüz vardiya çalışmasının bir grup anestezi asistanının dikkat ve anksiyete düzeyleri üzerine etkisi. Türk Psikiyatri Dergisi 2005; 16(2): 106-112.
  • 28. Öktem Ö. Sözel Bellek Süreçleri Testi (SBST)-Bir ön çalışma. Nöropsikoloji Arşivi 1992; 29(4): 196-206.
  • 29. Miller SA, Dykes, DD, Polesky HF. A simple salting out procedure for extracting DNA from human nucleated cells. Nucleic Acids Res. 1988;16(3): 1215.
  • 30. Martino DJ, Bucay D, Butman JT, Allegri RF. Neuropsychological frontal impairments and negative symptoms in schizophrenia. Psychiatry Res. 2007; 30;152(2-3):121-8.
  • 31. Goldberg TE, Egan MF, Gscheidle T, Coppola R, Weickert T, Kolachana BS, Goldman D, Weinberger DR. Executive subprocesses in working memory: relationship to catechol-Omethyltransferase Val158Met genotype and schizophrenia. Arch Gen Psychiatry. 2003;60(9):889-96.
  • 32. Bilder RM, Volavka J, Czobor P, Malhotra AK, Kennedy JL, Ni X, Goldman RS, Hoptman MJ, Sheitman B, Lindenmayer JP, Citrome L, McEvoy JP, Kunz M, Chakos M, Cooper TB, Lieberman JA. Neurocognitive correlates of the COMT Val(158) Met polymorphism in chronic schizophrenia. Biol Psychiatry. 2002;52(7):701-7.
  • 33. Ehlis AC, Reif A, Herrmann MJ, Lesch KP, Fallgatter AJ. Impact of Catechol-O-Methyltransferase on Prefrontal Brain Functioning in Schizophrenia Spectrum Disorders. Neuropsychopharmacology. 2007; 32(1): 162–70.
  • 34. Bruder GE, Keilp JG, Xu H, Shikhman M, Schori E, Gorman JM, Gilliam TC. Catechol-O-methyltransferase (COMT) genotypes and working memory: associations with differing cognitive operations Biol Psychiatry. 2005; 58(11): 901-7.
  • 35. Ho BC, Wassink TH, O’Leary DS, Sheffield VC, Andreasen NC. Catechol-O-methyl transferase Val158Met gene polymorphism in schizophrenia: working memory, frontal lobe MRI morphology and frontal cerebral blood flow. Mol Psychiatry. 2005;10(3):229, 287- 98.
  • 36. Bray NJ, Buckland PR, Williams NM, Williams HJ, Norton N, Owen MJ, O’Donovan MC.A haplotype implicated in schizophrenia susceptibility is associated with reduced COMT expression in human brain.Am J Hum Genet. 2003;73(1):152-61.
  • 37. Akil M, Kolachana BS, Rothmond DA, Hyde TM, Weinberger DR, Kleinman JE. Catechol-O-methyltransferase genotype and dopamine regulation in the human brain. J Neurosci. 2003; 23(6): 2008-13.
  • 38. Glatt SJ, Faraone SV, Tsuang MT. Association between a functional catechol O-methyltransferase gene polymorphism and schizophrenia: meta-analysis of case-control and family-based studies. Am J Psychiatry. 2003;160(3):469-76.
  • 39. Shifman S, Bronstein M, Sternfeld M, Pisanté-Shalom A, Lev- Lehman E, Weizman A, Reznik I, Spivak B, Grisaru N, Karp L, Schiffer R, Kotler M, Strous RD, Swartz-Vanetik M, Knobler HY, Shinar E, Beckmann JS, Yakir B, Risch N, Zak NB, Darvasi A. A highly significant association between a COMT haplotype and schizophrenia. Am J Hum Genet. 2002; 71(6): 1296-302.
  • 40. Ertuğrul A, Rezaki M. Prefrontal Korteks ve Şizofreni. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni- Bulletin of Clinical Psychopharmacology 2006; 16: 118-127.
  • 41. Pelayo-Terán JM, Crespo-Facorro B, Carrasco-Marín E, Pérez- Iglesias R, Mata I, Arranz MJ, Leyva-Cobián F, Vázquez-Barquero JL. Catechol-O-methyltransferase Val158Met polymorphism and clinical characteristics in first episode non-affective psychosis. Am J Med Genet B Neuropsychiatr Genet. 2008; 5:147B(5):550-6.
  • 42. Herken H, Erdal ME. Catechol-O-methyltransferase gene polymorphism in schizophrenia: evidence for association between symptomatology and prognosis. Psychiatr Genet. 2001;11(2):105-9.
  • 43. Tsai SJ, Hong CJ, Liao DL, Lai IC, Liou YJ.Association study of a functional catechol-O-methyltransferase genetic polymorphism with age of onset, cognitive function, symptomatology and prognosis in chronic schizophrenia. Neuropsychobiology. 2004; 49(4): 196-200.
  • 44. Karakaş S, Karakaş HM. Yönetici İşlevlerin Ayrıştırılmasında Multidisipliner Yaklaşım: Bilişsel Psikolojiden Nöroradyolojiye. Klinik Psikiyatri 2000; 3(4): 215-27.
APA VARMA SÖZERİ G, KARADAĞ R, ERDAL M, İzci Ay Ö, LEVENT N, tekkanat ç, GÖKDOĞAN EDGÜNLÜ T, HERKEN H (2011). Katekol-O-metiltransferaz geni Val158Met polimorfizminin şizofreni hastalarındaki bilişsel işlevlere etkileri. , 24 - 32.
Chicago VARMA SÖZERİ Gülfizar,KARADAĞ RUKİYE FİLİZ,ERDAL M. Emin,İzci Ay Özlem,LEVENT Neslihan,tekkanat çiğdem,GÖKDOĞAN EDGÜNLÜ Tuba,HERKEN Hasan Katekol-O-metiltransferaz geni Val158Met polimorfizminin şizofreni hastalarındaki bilişsel işlevlere etkileri. (2011): 24 - 32.
MLA VARMA SÖZERİ Gülfizar,KARADAĞ RUKİYE FİLİZ,ERDAL M. Emin,İzci Ay Özlem,LEVENT Neslihan,tekkanat çiğdem,GÖKDOĞAN EDGÜNLÜ Tuba,HERKEN Hasan Katekol-O-metiltransferaz geni Val158Met polimorfizminin şizofreni hastalarındaki bilişsel işlevlere etkileri. , 2011, ss.24 - 32.
AMA VARMA SÖZERİ G,KARADAĞ R,ERDAL M,İzci Ay Ö,LEVENT N,tekkanat ç,GÖKDOĞAN EDGÜNLÜ T,HERKEN H Katekol-O-metiltransferaz geni Val158Met polimorfizminin şizofreni hastalarındaki bilişsel işlevlere etkileri. . 2011; 24 - 32.
Vancouver VARMA SÖZERİ G,KARADAĞ R,ERDAL M,İzci Ay Ö,LEVENT N,tekkanat ç,GÖKDOĞAN EDGÜNLÜ T,HERKEN H Katekol-O-metiltransferaz geni Val158Met polimorfizminin şizofreni hastalarındaki bilişsel işlevlere etkileri. . 2011; 24 - 32.
IEEE VARMA SÖZERİ G,KARADAĞ R,ERDAL M,İzci Ay Ö,LEVENT N,tekkanat ç,GÖKDOĞAN EDGÜNLÜ T,HERKEN H "Katekol-O-metiltransferaz geni Val158Met polimorfizminin şizofreni hastalarındaki bilişsel işlevlere etkileri." , ss.24 - 32, 2011.
ISNAD VARMA SÖZERİ, Gülfizar vd. "Katekol-O-metiltransferaz geni Val158Met polimorfizminin şizofreni hastalarındaki bilişsel işlevlere etkileri". (2011), 24-32.
APA VARMA SÖZERİ G, KARADAĞ R, ERDAL M, İzci Ay Ö, LEVENT N, tekkanat ç, GÖKDOĞAN EDGÜNLÜ T, HERKEN H (2011). Katekol-O-metiltransferaz geni Val158Met polimorfizminin şizofreni hastalarındaki bilişsel işlevlere etkileri. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, 21(1), 24 - 32.
Chicago VARMA SÖZERİ Gülfizar,KARADAĞ RUKİYE FİLİZ,ERDAL M. Emin,İzci Ay Özlem,LEVENT Neslihan,tekkanat çiğdem,GÖKDOĞAN EDGÜNLÜ Tuba,HERKEN Hasan Katekol-O-metiltransferaz geni Val158Met polimorfizminin şizofreni hastalarındaki bilişsel işlevlere etkileri. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 21, no.1 (2011): 24 - 32.
MLA VARMA SÖZERİ Gülfizar,KARADAĞ RUKİYE FİLİZ,ERDAL M. Emin,İzci Ay Özlem,LEVENT Neslihan,tekkanat çiğdem,GÖKDOĞAN EDGÜNLÜ Tuba,HERKEN Hasan Katekol-O-metiltransferaz geni Val158Met polimorfizminin şizofreni hastalarındaki bilişsel işlevlere etkileri. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, vol.21, no.1, 2011, ss.24 - 32.
AMA VARMA SÖZERİ G,KARADAĞ R,ERDAL M,İzci Ay Ö,LEVENT N,tekkanat ç,GÖKDOĞAN EDGÜNLÜ T,HERKEN H Katekol-O-metiltransferaz geni Val158Met polimorfizminin şizofreni hastalarındaki bilişsel işlevlere etkileri. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni. 2011; 21(1): 24 - 32.
Vancouver VARMA SÖZERİ G,KARADAĞ R,ERDAL M,İzci Ay Ö,LEVENT N,tekkanat ç,GÖKDOĞAN EDGÜNLÜ T,HERKEN H Katekol-O-metiltransferaz geni Val158Met polimorfizminin şizofreni hastalarındaki bilişsel işlevlere etkileri. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni. 2011; 21(1): 24 - 32.
IEEE VARMA SÖZERİ G,KARADAĞ R,ERDAL M,İzci Ay Ö,LEVENT N,tekkanat ç,GÖKDOĞAN EDGÜNLÜ T,HERKEN H "Katekol-O-metiltransferaz geni Val158Met polimorfizminin şizofreni hastalarındaki bilişsel işlevlere etkileri." Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, 21, ss.24 - 32, 2011.
ISNAD VARMA SÖZERİ, Gülfizar vd. "Katekol-O-metiltransferaz geni Val158Met polimorfizminin şizofreni hastalarındaki bilişsel işlevlere etkileri". Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 21/1 (2011), 24-32.