Kiborion Tipin Mimari Forma Dönüşümü, Gelişimi ve Bizans’taki Formasyonu
Yıl: 2016 Cilt: 0 Sayı: 153 Sayfa Aralığı: 173 - 182 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
Kiborion Tipin Mimari Forma Dönüşümü, Gelişimi ve Bizans’taki Formasyonu
Öz: Bizans dini mimarisinde farklı adlar altında toplanmış birçok yapı grubu bulunmaktadır. Plan şemaları dikkate alınarak yapılan bu sınıflandırmalardan birini de ülkemizde Yunanca aslına uygun olarak kiborion olarak adlandırdığımız, yabancı araştırmacıların farklı isimlerle değerlendirdiği yapılar oluşturmaktadır.Bir plan şemasının adlandırması olarak kullandığımız kiborion'un kelime anlamı en basit şekliyle kubbeli gölgelik olup, baldakenle eşanlamlı bir ifadedir. Mısır sanatından itibaren görülen bu şema, tahttapınak bağlantısı içinde ele alınarak kozmik bir ifadeye büründürülmüştür. Birçok kültürde karşımıza çıkan kiborion, Bizans sanatı içinde de değişik kullanımlarla varlığını sürdürmüştür. Bu basit form giderek bir mekan şeması haline gelmiş ve ilk örnekler, martyrion'larda uygulanmıştır. 6. yüzyıldan 14. yüzyılın sonuna kadar geniş bir dönemde bir kilise plan şeması haline gelmiştir. Bu şemada inşa edilen yapılar genel hatlarıyla, kare bir naosun dört köşesinde yükselen ve cephe boyunca genişleyen kemerler ve bu kemerlerin arasında oluşan pandantiflerle taşınan bir kubbeden oluşmaktadır.İstanbul ve Anadolu'da çok sayıda örnekle temsil edilen kiborion tipli yapılar, Balkanlar'da ve Kafkas mimarisi içinde de azımsanmayacak sayıda örnek vermiştir. Tip, erken dönemlerden itibaren fazla bir değişime uğramadan varlığını sürdürürken, şema olarak diğer plan tiplerinin de özünü oluşturmuştur
Anahtar Kelime: Konular:
TRANSFORMATION PROCESS OF THE CIBORIUM TYPE INTO AN ARCHITECTURAL FORM, ITS DEVELOPMENT AND ITS FORMATION IN BYZANTINE
Öz: In the Byzantine religious architecture, there exist many plan typologies associated with various terms. One of these classifications, according the plan schemes, is what we call “ ciborium” type in Turkish, of which foreign scholars have defined with different terms.“Ciborium” in architectural meaning indicates a simple domed place, and it is synonymous with the baldachin. This scheme seen from Egyptian architecture which has been put into a relation with the throne and the temple and gained a cosmic meaning. This structure existed in different cultures as in the Byzantine one, but with different use. In the course of time this simple form has become a spatial definition, and its first examples have been applied at the martyriums. The same form turned into an ecclesiastical plan scheme form sixth to the end of twelfth century. The structures built in this scheme generally consist of a square shaped naos supporting four arches and a dome supported by the pendentives between these arches.The ciborium- type structure is represented with many of examples around Istanbul and Asia Minor, and in significant quantity in the Balcan and the Caucasian areas. The type has shown only few modifications and formed the core of other plan typologies
Anahtar Kelime: Konular:
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik
- Akın, G. 1990. Asya Merkezi Mekân Geleneği. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
- Akurgal, E. 1998. Anadolu Uygarlıkları. Net Turistik Yayınları, İstanbul.
- Bettini, S. 1946. L’Architettura di San Marco: Origini e significato. Le tre Venezie, Padova.
- Bovini, G. 1959. Das Grabmal Theoderichs des Grossen. Edizioni Dante, Ravenna.
- Butler, H. C. 1929. Early Churches in Syria. Princeton University, New York.
- Conant, K. J. 1946. “The First Dome of Hagia Sophia and its Rebuilding”, The Bulletin of the Byzantine Institute I: 71-79.
- Davies, J. G. 1952. The Origin and Development of Early Christian Church Architecture. SCM press Ltd, London.
- Dorner, K. ve R. Naumann 1939. Forschungen in Kommagene. Istanbuler Forschungen vol. 10, Archäologichen Instituts Des Deutschen Reichen, Berlin.
- Durig, W. 1965. “Ciborium”, Lexikon des Mittelalters II: 2062-2063. Artemis Verlag, München und Zürich.
- Ebersolt, J. 1934. Monument D’Architecture Byzantine. Les Editions d’Art et d’Histoire, Paris.
- Edwards, R. 1989. “The Domed Mausoleum at Akkale in Cilicia”, Byzantinoslavica 50: 46-56.
- Eisner, M. 1986. Zur Typologie der Grabbauten im Suburbium Roms. Mitteilungen des Deutschen Archaeologischen Instituts, Röemische Abteilung, Ergänzungsheft 26, von Zabern, Mainz.
- Erdmann, K. 1943. Die Kunst Irans zur Zeit der Sassaniden. Florian Kupferberg, Berlin.
- Eyice, S. 1954. “Remarques sur deux anciennes eglises byzantines d’İstanbul: Koca Mustafa Paşa Camii et L’Eglise du Yuşa Tepesi”, Actes du Ixème Congrès International des Atudes Byzantines Thessalonique I: 190-195.
- Eyice, S. 1969. “La Ruine Byzantine dite Üçayak prés de Kırşehir en Anatolie Centrale”, Cahiers archéologiques XVIII: 137-155.
- Eyice, S. 1976. Bizans Devrinde Boğaziçi. İ.Ü. Edebiyat Fakültesi, İstanbul.
- Eyice, S. 1980. Son Devir Bizans Mimarisi: İstanbul’da Palaiologos’lar devri anıtları. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul.
- Eyice, S. 1983. “Die byzantinische Kirche in der Naehe des Yenişehir Tores zu İznik (Nikaia), Kirches”, Materialia Turcica 7/8 (1981-1982): 152-167.
- Fakhry, A. 1951. The Egyptian deserts: The Necropolis of El-Bagawat in Kharga Oasis. Government Press, Cario.
- Fuchs, S. 1944. Kunst der Ostgotenzeit. Walter de Gruyter, Berlin.
- Führer, J. ve V. Schultze 1907. Die altchristlichen Grabstaetten Siziliens. Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts - Ergänzungshefte 7, Druck und Georg Reimer, Berlin.
- Grabar, A. 1946. Martyrium: Recherches sur le culte de reliques et L’art Chrétien Antique, I-II. Collége de France, 1943-1946, Paris.
- Guyer, S. 1950. Grundlagen Mittelalterlicher Abendlaendischer Baukunst. Einsiedeln, Benziger, Zürich, Köln.
- Hamilton, J. A. 1952. Byzantine Architecture and Decoration. B.T. Batsford, London.
- Hoyningen-Huene, G. ve D. M. Robinson 1946. Baalbek, Palmyra. J. J. Augustin, New York.
- Huff, D. 1989. “Das Qasr Nuweijis bei Amman”, İstanbuler Mitteilungen 39: 232-236.
- Johnson, M. 1986. Late Antique Imperial Mausolea, II. Princeton University, Princeton.
- Josef, K. 1951. “Die Johanneskirche Forschungen in Ephesos”, Österreichisches Archaeologisches Institut 4: 20-22.
- Kästner, V. 2014. “Sunak Terası”, F. Pirson ve A. Scholl (yay.) Anadolu’da Hellenistik Bir Başkent Pergamon: 456-479. Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
- Khatchatrian, A. 1961. Les Baptistéres Paléochrétiens: Plans, Notices et Bibliographie. École Pratique des Hautes Études, Paris.
- Krautheimer, R. 1986. Early Christian and Byzantine Architecture. Penguin Books, London.
- Leclercq, H. 1925. “Ambon”, Dictionnaire D’Archèologie Chretienne et de Liturgie I: 1330-1347. Letouzey et Ané, Paris.
- Lehmann, K. 1945. “The Dome of Heaven”, Art Bulletin 27: 1-27.
- MacDonald, W. L. 1976. The Pantheon: Design, Meaning and Progeny. Harvard University Press, Cambridge.
- Mainstone, R. J. 1988. Hagia Sophia: Architecture, Structure and Liturgy of Justinian’s Great Church. Thames & Hudson, London.
- Mansel, A. M. 1946. “Mudanya Mezar Binası”, Belleten 37: 1-12.
- Mansel, A. M. 1978. Side: 1947-1966 yılları kazıları ve araştırmalarının sonuçları. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
- Mark, R. ve A. Ş. Çakmak 1992. Hagia Sophia: from the age of Justinian of the present. Cambridge University Press, Cambridge.
- Mavradinov, N. 1931. L’église á nef unique et l’église cruciforme. Paris.
- Naumann, R. 1965. “Takht-i Suleiman und Zendan-i Suleiman”, Archäolgischer Anzeiger 1965/4: 619-665.
- Ousterhout, R. G. 1985. “The Byzantine Church at Enez: Problems in Twelfth-Century Architecture”, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 35: 262-280.
- Ousterhout, R. G. 2002. The Art of the Kariye Camii. Archaeology and Art, İstanbul.
- Ousterhout, R. G. 2016. Bizans’ın Yapı Ustaları. Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
- Özcan, Ö. H. 2003. Bizans Dini Mimarisinde Kiborion Tipinin İstanbul ve Anadolu’daki Örnekler Işığında Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Bölümü, İstanbul.
- Özcan, Ö. H. 2004. “Ortaya Çıkışı İle Birlikte Bizans Sanatında Kiborion”, Ege Üniversitesi Sanat Tarihi Dergisi XIII/1: 83-94.
- Rasch, R. 1985. “Die Kuppel in der römischen Architektur”, Architektura XV: 117-139.
- Rivoira, G. T. 1972. Roman Architecture. Hacker Art Books, New York.
- Rosenthal, J. 1928. Pendentif, Trompes et Stalactites dans L’architecture Orientals. Librairie Orientaliste Paul Geuthner, Paris.
- Roth, L. M. 2000. Mimarlığın Öyküsü: Öğeleri, Tarihi ve Anlamı. Çev. E. Akça, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
- Schneider, A. M. 1938. Die Hagia Sophia zu Konstantinopel. Mann, Berlin.
- Sedlmayr, H. 1935. “Zur Geschichte des Justinianischen Architektur systems”, Byzantion 35: 38-69.
- Smith, E. B. 1956. Architectural Symbolism of Imperial Rome and The Middle Ages. Princeton University Press, New Jersey.
- Smith, E. B. 1971. The Dome: A Study in the History of Ideas. Princeton University Press, Princeton.
- Strzygowski, J. 1903. Kleinasien: ein Neuland der Kunstgeschichte. J. C. Hinrichs, Leipzig.
- Strzygowski, J. 1918. Die Baukunst der Armenier und Europa. Ergebnisse einer vom Kunsthistorischen Institute der Universität Wien 1913 durchgeführten Forschungsreise, Anton Schroll & Co.GmbH edition, Wien.
- Strzygowski, J. 1929. Die Altslawische Kunst: ein Versuch ihres Nachweises. R. Filser, Augsburg. Toynbee, J. 1971. Death and Burial in the Roman World. Thames & Hudson, London.
- Türktüzün, M. 1991. “Çavdarhisar (Aizanoi) Roma Devri Nekropol Kazısı”, Müze Kurtarma Kazıları Semineri II: 81-85.
- Verdiani, C. 1945. “Original Hellenistic Paintings in a Thracian Tomb”, American Journal of Archeology XLIX: 402-415.
- Wessel, K. 1966. “Ciborium”, Reallexikon zur byzantinischen Kunst I: 1055-1066. A. Hiersemann, Stuttgart.
- Wulf, U. 1993. “Zwei Grabbauten in der Südwestnekropole von Aizanoi”, Archäologischer Anzeiger 1993/3: 527-541.
- Wulff, O. 1918. Altchristliche und Byzantinische Kunst, II. Akademische Verlagsgesellscahft Athenaion, Berlin.
- Yalçın, B. A. 2009. “Boğaziçi Topografyası: 2007 Araştırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 26/III: 13- 27.
| APA | ÖZYURT ÖZCAN H (2016). Kiborion Tipin Mimari Forma Dönüşümü, Gelişimi ve Bizans’taki Formasyonu. , 173 - 182. |
| Chicago | ÖZYURT ÖZCAN HATİCE Kiborion Tipin Mimari Forma Dönüşümü, Gelişimi ve Bizans’taki Formasyonu. (2016): 173 - 182. |
| MLA | ÖZYURT ÖZCAN HATİCE Kiborion Tipin Mimari Forma Dönüşümü, Gelişimi ve Bizans’taki Formasyonu. , 2016, ss.173 - 182. |
| AMA | ÖZYURT ÖZCAN H Kiborion Tipin Mimari Forma Dönüşümü, Gelişimi ve Bizans’taki Formasyonu. . 2016; 173 - 182. |
| Vancouver | ÖZYURT ÖZCAN H Kiborion Tipin Mimari Forma Dönüşümü, Gelişimi ve Bizans’taki Formasyonu. . 2016; 173 - 182. |
| IEEE | ÖZYURT ÖZCAN H "Kiborion Tipin Mimari Forma Dönüşümü, Gelişimi ve Bizans’taki Formasyonu." , ss.173 - 182, 2016. |
| ISNAD | ÖZYURT ÖZCAN, HATİCE. "Kiborion Tipin Mimari Forma Dönüşümü, Gelişimi ve Bizans’taki Formasyonu". (2016), 173-182. |
| APA | ÖZYURT ÖZCAN H (2016). Kiborion Tipin Mimari Forma Dönüşümü, Gelişimi ve Bizans’taki Formasyonu. Arkeoloji ve Sanat, 0(153), 173 - 182. |
| Chicago | ÖZYURT ÖZCAN HATİCE Kiborion Tipin Mimari Forma Dönüşümü, Gelişimi ve Bizans’taki Formasyonu. Arkeoloji ve Sanat 0, no.153 (2016): 173 - 182. |
| MLA | ÖZYURT ÖZCAN HATİCE Kiborion Tipin Mimari Forma Dönüşümü, Gelişimi ve Bizans’taki Formasyonu. Arkeoloji ve Sanat, vol.0, no.153, 2016, ss.173 - 182. |
| AMA | ÖZYURT ÖZCAN H Kiborion Tipin Mimari Forma Dönüşümü, Gelişimi ve Bizans’taki Formasyonu. Arkeoloji ve Sanat. 2016; 0(153): 173 - 182. |
| Vancouver | ÖZYURT ÖZCAN H Kiborion Tipin Mimari Forma Dönüşümü, Gelişimi ve Bizans’taki Formasyonu. Arkeoloji ve Sanat. 2016; 0(153): 173 - 182. |
| IEEE | ÖZYURT ÖZCAN H "Kiborion Tipin Mimari Forma Dönüşümü, Gelişimi ve Bizans’taki Formasyonu." Arkeoloji ve Sanat, 0, ss.173 - 182, 2016. |
| ISNAD | ÖZYURT ÖZCAN, HATİCE. "Kiborion Tipin Mimari Forma Dönüşümü, Gelişimi ve Bizans’taki Formasyonu". Arkeoloji ve Sanat 153 (2016), 173-182. |
