Dünya Engellilik Raporu: Türkiye’de engellilik ile ilgili konuların analizi ve fiziksel tıp ve rehabilitasyon tıp uzmanlığının katkıları

YALIMAN, AYSE; SİNDEL, Dilşad; AYDIN, AYŞE RESA; AKYUZ, GULSEREN; Ketenci, Ayşegül; ORAL, AYDAN

Dünya Engellilik Raporu: Türkiye’de engellilik ile ilgili konuların analizi ve fiziksel tıp ve rehabilitasyon tıp uzmanlığının katkıları

Aydan ORAL, (İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye)

AYŞE RESA AYDIN, (İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye)

Ayşegül KETENCİ, (İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye)

Gülseren AKYÜZ, (Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye)

Dilşad SİNDEL, (İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye)

Ayşe YALIMAN (İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye)

Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi

42 8

Yıl: 2016 Cilt: 62 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 83 - 97 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Dünya Engellilik Raporu: Türkiye’de engellilik ile ilgili konuların analizi ve fiziksel tıp ve rehabilitasyon tıp uzmanlığının katkıları

Öz:

Engeli olan bireylerin tüm yaşam alanlarına tam ve etkin katılımını bir insan hakları konusu olarak gören "Engellilerin Haklarına İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi"nin uygulamaya konulmasını kolaylaştırmak amacıyla hazırlanan "Dünya Engellilik Raporu" engellilerin toplumsal yaşama tam ve etkin katılımlarını ve sosyal içerilmelerini geliştirecek ulusal ve uluslararası düzeyde somut adımları belirtmektedir. Bu yazının amacı Türkiye'deki engellilerle ilgili mevcut durumu Dünya Engellilik Raporu'nda vurgulanan kavramlar ve öneriler doğrultusunda analiz etmek ve Dünya Engellilik Raporu'nun hayata geçirilmesinde ulusal seviyede Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon tıpta uzmanlık alanının mevcut ve potansiyel katkılarını vurgulamaktır

Anahtar Kelime:

Konular: Eğitim, Eğitim Araştırmaları Uluslararası İlişkiler

World Report on Disability: analysis of the disability issues and contributions of physical medicine and rehabilitation medical specialty in Turkey

Öz:

World Report on Disability was prepared to facilitate the implementation of the United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities which puts forward the requirement of full and effective participation of people with disabilities in the society as a human rights issue. The Report indicates concrete steps at international and national levels to achieve this goal. The aim of this paper is to analyse the situation in Turkey with regard to disability in relation to underlined concepts and recommendations in the World Report on Disability and to emphasise the already available and potential contributions of Physical Medicine and Rehabilitation medical specialty in the implementation of this Report at the national level

Anahtar Kelime:

Konular: Eğitim, Eğitim Araştırmaları Uluslararası İlişkiler

Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık

1. World Health Organisation, World Bank. World Report on Disability. Geneva: WHO; 2011. http://www.who. int/disabilities/world_report [Erişim tarihi: 7 Temmuz 2015]
2. United Nations. Convention on the Rights of Persons with Disabilities. New York: 2006. http://www.un.org/ disabilities/convention/conventionfull.shtml [Erişim tarihi: 7 Temmuz 2015]
3. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Tarihçemiz. http://www. eyh.gov.tr/kurumsal/kurum-hakkinda [Erişim tarihi: 21 Temmuz 2015]
4. T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı. “Toplum özürlülüğü nasıl anlıyor?” Temel araştırması. 2008. http:// eyh.aile.gov.tr/yayin-ve-kaynaklar/yayinlar [Erişim tarihi: 21 Temmuz 2015]
5. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü, UNICEF Türkiye. Bir Sen Daha Var projesi (https://www.birsendahavar.gov.tr/ sayfa/kampanya-hakkinda-3) ve Türkiye’de Engeli olan Çocuklara Yönelik Bilgi, Tutum ve Davranış Raporu (http://unicef.org.tr/files/bilgimerkezi/doc/KAP_TR.pdf [Erişim tarihi: 28 Eylül 2015]
6. T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı, Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı [Avrupa Topluluğu İstihdam ve Sosyal Dayanışma Programı –PROGRESS (2007-2013) desteği ile] Türkiye’de Özürlülüğe Dayalı Ayrımcılıkla Mücadele Projesi; Özürlülüğe Dayalı Ayrımcılığın Ölçülmesi Araştırması; Özürlülüğe Dayalı Ayrımcılıkla Mücadele Sempozyumu. 3-5 Kasım, Ankara: 2010. http:// www.eyh.gov.tr/projeler/ayrimciliklamucadele [Erişim tarihi: 12 Temmuz 2015]
7. İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi FTR Anabilim Dalı. Geleneksel Çubukçu Günleri. http://www.istanbulftr. com/tr/geleneksel-cubukcu-sempozyomu/c/114 [Erişim tarihi: 28 Temmuz 2015]
8. Türkiye İstatistik Kurumu. 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması. http://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0014899.pdf [Erişim tarihi: 10 Temmuz 2015]
9. World Health Organisation. International Classification of Functioning, Disability and Health. Geneva: WHO; 2001.
10. T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı. Stratejik Plan (2008-2012). Ankara: Kalemdar Matbaacılık; Aralık, 2007.
11. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlıgı, Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Araştırma Geliştirme ve Proje Dairesi. Nüfus ve Konut Araştırması: Engellilik 2011. http://eyh.aile.gov.tr/data/55116a22369dc57100ff bf23/ nka_2011_engellilik.pdf [Erişim tarihi: 12 Temmuz 2015]
12. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Avrupa Komisyonu Teknik Destek ve Bilgi Değişim Ofisi (TAIEX). Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme’nin 31. Maddesi hakkında düzenlenen TAIEX Çalıştayı. 5 Ekim 2012, Ankara: http:// engelli.eyh.gov.tr/sozlesme/farkindalik_calismalari.aspx [Erişim tarihi: 12 Temmuz 2015]
13. ICF Kitabı (icf.zip) (2004). İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması. Dünya Sağlık Örgütü, 2001. Çeviren: Kabakci E, Gogus A. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Ankara: Bilge Matbaacılık; 2004.
14. Dernek B, Esmaeilzadeh S, Oral A. The utility of the International Classification of Functioning, Disability and Health checklist for evaluating disability in a communitydwelling geriatric population sample. Int J Rehabil Res 2015;38:144-55.
15. T.C. İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi. 2014-2015 Dönem 3 Öğretim ve Sınav Programı. Hareket Dilimi 2. ICF Sınıflaması. İstanbul: s. 77 http://istanbultip.istanbul. edu.tr/ogrenci/ [Erişim tarihi: 26 Mayıs 2015]
16. Özürlüler Veri tabanı Oluşturulmasina ve Özürlülere Kimlik Karti Verilmesine Dair Yönetmelik. T.C. Resmi Gazete. Tarih: 19 Temmuz 2008, Sayı: 26941.
17. 2709 sayılı ve 18 Ekim 1982 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. (5982 sayılı ve 7 Mayıs 2010 tarihli Kanun ile düzenlenen değişikliklerle). T.C. Resmi Gazete. Tarih: 9 Kasım 1982, Sayı: 17863.
18. 5982 sayılı ve 7 Mayıs 2010 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. T.C. Resmi Gazete. Tarih: 23 Eylül 2010, Sayı: 27708.
19. 5378 sayılı ve 1 Temmuz 2005 tarihli Engelliler Hakkında Kanun (değişikliklerle birlikte). T.C. Resmi Gazete. 7 Temmuz 2005, Sayı: 25868.
20. 5825 sayılı ve 3 Aralık 2008 tarihli Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşmenin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun. T.C. Resmi Gazete. Tarih: 18 Aralık 2008, Sayı: 27084.
21. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü İnsan Hakları ve Engellilik Seminerleri Projesi. http://www.eyh.gov.tr/haberler/engellihaklari-bilgilendirme-seminerinin-ikincisi-afyondayapildi [Erişim tarihi: 13 Temmuz 2015]
22. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Birleşmiş Milletler Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşmesi’nin Türkiye’de Uygulanma ve İzlenmesine Destek Projesi. http://engelli. eyh.gov.tr/sozlesme/izleme_calismalari.aspx [Erişim tarihi: 14 Temmuz 2015]
23. 33.6574 sayılı ve 3 Aralık 2014 tarihli ‘Engellilerin haklarına ilişkin sözleşmeye ek ihtiyari protokolün onaylanmasının uygun bulunduğuna dair kanun’. T.C. Resmi Gazete. Tarih: 12 Aralık 2014, Sayı: 29203.
24. Toplumsal Haklar ve Araştırmalar Derneği (TOHAD), İstanbul Bilgi Üniversitesi. Engelli Hakları İzleme. Mevzuattan Uygulamaya Engelli Hakları İzleme Raporu 2014. 1. Baskı, Ankara: Hermes Tanıtım Ofset Ltd. Şti.; 2015.
25. T.C. TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu. Engelli Hakları İnceleme Raporu. 24. Dönem 3. Yasama Yılı, 2013. (Rapor Kabul tarihi: 4 Temmuz 2013). https://www.tbmm. gov.tr/komisyon/insanhaklari/docs/2013/raporlar/engelli_ haklari_inceleme_raporu.pdf [Erişim tarihi: 10 Ekim 2015]
26. Dilşen G, Aydın R, Müslümanoğlu L, Serdaroğlu G, Yazgan N, Yöndemli H ve ark. Rehabilitasyon yönünden özürlülük prevalansı. Klinik Gelişim Derg 1992;5:1803-6.
27. Stucki G, Melvin J. The International Classification of Functioning, Disability and Health: a unifying model for the conceptual description of physical and rehabilitation medicine. J Rehabil Med 2007;39:286-92.
28. Oral A, Akyüz G, Sindel D, Aydın R. Dünya engellilik raporu: Harekete çağrı. Türk Fiz Tıp Rehab Derg 2012;58:255-58.
29. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Türkiye İstatistik Kurumu. Özürlülerin sorun ve beklentileri araştırması, 2010. https://biruni.tuik.gov.tr/yayin/views/visitorPages/ index.zul [Erişim tarihi: 15 Temmuz 2015]
30. Sağlık Bakanlığı. Özürlü Kişilere Yönelik Sağlık Hizmetlerinin Sunumuna İlişkin Sağlık Bakanlığı genelgesi. Genelge No. 2010/79.
31. T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Başkanlığı. Sağlık Kurumlarında Özürlü Bireyler için Ulaşılabilirlik Temel Bilgiler Rehberi. Ankara: Haziran 2012.
32. T.C. Yükseköğretim Kurulu, T.C. Sağlık Bakanlığı, T.C.Maliye Bakanlığı, T.C. Kalkınma Bakanlığı. Türkiye’de Sağlık Eğitimi ve Sağlık İnsangücü Durum Raporu 2014. (Ed. Prof. Dr. Mustafa Solak). YÖK Yayın No:2014 /1. 1. Baskı. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Web Ofset tesisleri; Şubat 2014.
33. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü. Bölüm 9. Sağlık Ekonomisi ve Finansmanı. Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2013. Ankara: 2014.
34. Türkiye İstatistik Kurumu. OECD Health Data 2014.
35. Skempes D, Bickenbach J. Strengthening Rehabilitation for People with Disabilities: A Human Rights Approach as the Essential Next Step to Accelerating Global Progress. Am J Phys Med Rehabil 2015;94:823-8.
36. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü. Bölüm 6. Sağlık Hizmetleri Verilen Kurumlar ve Altyapıları. Sağlık İstatistiikleri Yıllığı 2013. Ankara, 2014.
37. T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu. Kamu Hastaneleri İstatistik Yıllığı 2014. Sağlık Bakanlığı Yayın No:1000, Ankara, 2015. http://www.tkhk.gov.tr [Erişim tarihi: 25 Ekim 2015]
38. 3065 sayılı ve 25 Ekim 1984 tarihli Katma Değer Vergisi Kanunu. T.C. Resmi Gazete. Tarih: 2 Kasım 1984, Sayı: 18563.
39. Aydın R, Aktaş İ. Sağlık ve Rehabilitasyon Hizmetlerine Erişim. “Engelsiz Türkiye için Yolun Neresindeyiz? Mevcut Durum ve Öneriler” kitabında (Yayına hazırlayanlar. Menda E, Balkan N, Berktay N), Sabancı Üniversitesi Yayınları, İmak Ofset, İstanbul: Mart 2013. s. 274-84.
40. T.C. Aile veSosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Engelli Bakım Hizmetleri Dairesi Başkanlığı Birifing Raporu. http://eyh.aile.gov.tr/ yayin-ve-kaynaklar/ [Erişim tarihi: 2 Ağustos 2015]
41. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Engellilerin Toplumsal Entegrasyonunun Geliştirilmesi Projesi ve GAP Analiz Raporu (Mayıs 2015, Ankara) http://www.engellientegrasyonu.net/tr/ [Erişim tarihi: 10 Ağustos 2015]
42. 2011-2013 Bakım Hizmetleri Stratejisi ve Eylem Planı. T.C. Resmi Gazete. Tarih: 19 Ocak 2011, Sayı: 27820.
43. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Türkiye’de Engellilik ve Kalkınma: Son 10 yılın Raporu (2002-2013). http://www. eyh.gov.tr/yayin-ve-kaynaklar/son-10-yilda-turkiyedeengellilik-ve-kalkinma-raporu-20022013 [Erişim tarihi: 13 Temmuz 2015]
44. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. 2013-2017 Stratejik Planı. Aralık 2012. http://www.sp.gov.tr/tr/stratejikplan/s/377/Aile+ve+Sosyal+Politikalar+Bakanligi+ 2013- 2017 [Erişim tarihi: 9 Eylül 2015]
45. Aydın R. İstanbul Tıp Fakültesi FTR Anabilim Dalı Çocuk Rehabilitasyon Birimi “Anne Baba Okulu seminerleri”. www.istanbulftr.com/tr/anne-baba-okulu/c/94 [Erişim tarihi: 5 Eylül 2015]
46. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı: Bakıma Muhtaç Engelli Bireylere Yönelik Özel Bakım Merkezleri Yönetmeliği. T.C. Resmi Gazete, Tarih: 16 Ağustos 2013, Sayı: 28737.
47. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Ulusal mevzuat. Hata! Köprü başvurusu geçerli değil.
48. Ulaşılabilirlik Stratejisi ve Ulusal Eylem Planı (2010-2011) (Kurul Kararı) T.C. Resmi Gazete, Tarih: 12 Kasım 2010, Sayı: 27757.
49. Türk Standardları Enstitüsü. TS 9111. Özürlüler ve hareket kısıtlılığı bulunan kişiler için binalarda ulaşılabilirlik gerekleri. 22.11.2011; TS 12576. Şehir içi yollar - Kaldırım ve yaya geçitlerinde ulaşılabilirlik için yapısal önlemler ve işaretlemelerin tasarım kuralları. 14.06.2012; TS ISO/IEC 40500. Bilgi teknolojisi-Web içeriği erişilebilirlik kılavuzu (WCAG) 2.0. 02.04.2014; TS 13622. Engelliler ve hareket kısıtlığı bulunan kişiler için toplu taşıma sistemlerinde erişilebilirlik gerekleri. 25.06.2014. https://intweb.tse.org. tr/standard/standard/StandardAra.aspx [Erişim tarihi: 20 Ağustos 2015]
50. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Ulaşılabilirlik. (Plan, Broşürler, Kılavuzlar, Çalışmalar) http://www. ulasilabilirturkiye.gov.tr [Erişim tarihi: 15 Temmuz 2015]
51. Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Yönetmeliği. T.C. Resmi Gazete. Tarih: 20 Temmuz 2013, Sayı: 28713.
52. İstanbul Büyükşehir Belediyesi. Herkes için Erişilebilir İstanbul. Erişilebilir İstanbul Çalışmaları. http://www. erisilebiliristanbul.org/Calismalar/Sayfalar/IBB.aspx [Erişim tarihi: 15 Temmuz 2015]
53. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. 2014 yılı Ulaşılabilirlik destek projesi (UDEP). http://www.eyh.gov.tr/yayin-vekaynaklar/erisilebilirlik/udep/udep-2014 [Erişim tarihi: 16 Eylül 2015]
54. Ergenoğlu AS, Yıldız S. Fiziksel Erişilebilirlik. “Engelsiz Türkiye İçin Yolun Neresindeyiz? Mevcut Durum ve Öneriler” (Ed. Menda E, Balkan N, Berktay N), Sabancı Üniversitesi Yayınları, İstanbul: İmak Ofset; Mart 2013. s. 124-71.
55. 5809 sayılı ve 5 Kasım 2008 tarihli Elektronik Haberleşme Kanunu. T. C. Resmi Gazete. Tarih: 10 Kasım 2008, Sayı: 27050.
56. Yelçe NZ, Burat MB, Ensari PD. Bilgi ve Hizmete Erişim. “Engelsiz Türkiye İçin Yolun Neresindeyiz? Mevcut Durum ve Öneriler” Editörler: Menda E, Balkan N, Berktay N. Sabancı Üniversitesi Yayınları, İstanbul: İmak Ofset; Mart 2013. s. 20-121.
57. Türkiye Engelsiz Bilişim Platformu. http://www. engelsizbilisim.org/ [Erişim tarihi: 3 Ekim 2915]
58. Engelsiz Erişim Çalışma Grubu. Bilgi ve İletişim ve Teknolojilerinde Engelsiz Erişim. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu. BTK Yayın No: 0001, Ankara: Mayıs 2012.
59. T.C. Kalkınma Bakanlığı, TÜBİTAK BİLGEM YTE. Kamu İnternet Siteleri Rehberi Projesi. Kamu İnternet Siteleri Rehberi. Bölüm 4. Erişilebilirlik. http://kamis.gov.tr/ [Erişim tarihi: 3 Ekim 2015]
60. Türkiye Bilişim Derneği. “Bilişimle Engelleri kaldırıyoruz” çalıştayı raporu. 6 Kasım 2014, Ankara. http://www. engelsizbilisim.org/bilisimle-engelleri-kaldiriyoruzcalistayi-raporu/ [Erişim tarihi: 3 Ekim 2015]
61. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Uluslararası Yapılı Çevrede Ulaşılabilirlik Toplantısı (http://www.eyh.gov.tr/ uygulamalar/organizasyonlar/ Erişim tarihi: 5 Ekim 2015) ve Toplantı sonuçları (29-30 Kasım 2012) Ekoyapı Derg 2013;13:100-5 (Sonuçlar s. 105).
62. T.C. Yükseköğretim Kurulu, Anadolu Üniversitesi. “Herkes için Tasarım” Müfredat Geliştirme Çalıştayı. 16-17 Haziran 2011. Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. http://hertas.anadolu. edu.tr/calistay_hertas_eskisehir2011_sonucraporu.pdf [Erişim tarihi: 10 Ekim 2015]
63. 573 sayılı ve 30 Mayıs 1997 tarihli Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. T. C. Resmi Gazete. Tarih: 6 Haziran 1997, Sayı: 23011.
64. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı. 2008/60 sayılı Kaynaştırma Yoluyla Eğitim Uygulamaları konulu M.E.B. genelgesi. http://eyh.aile.gov.tr/mevzuat/ulusal-mevzuat/genelgeler/ [Erişim tarihi: 28 Ağustos 2015]
65. Güneş H, Aktaş İ, Konuk Ö, Şahsuvaroğlu T. Eğitim. “Engelsiz Türkiye İçin Yolun Neresindeyiz? Mevcut Durum ve Öneriler” Editörler: Menda E, Balkan N, Berktay N. Sabancı Üniversitesi Yayınları. İstanbul: İmak Ofset; Mart 2013. s. 174-227.
66. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Destek Özel Eğitim Hizmetlerinin verimliliğini Araştırma Projesi. http:// www.eyh.gov.tr/yayin-ve-kaynaklar/destek-ozel-egitimhizmetlerinin-verimliligini-arastirma-projesi-desop [Erişim tarihi: 12 Eylül 2015]
67. Tohum Türkiye Otizm Erken Tanı ve Eğitim Vakfı, Eğitim Reformu Girişimi. Kaynaştırma/bütünleştirmenin etkinliğini artırmak için politika ve uygulama önerileri projesi: Türkiye’de kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitimin durumu. İstanbul: Mega Basım; Şubat 2011.
68. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı. Özel Eğitimin Güçlendirilmesi Projesi http:// http://orgm.meb.gov.tr/www/ozel-egitiminguclendirilmesi-projesi/icerik/558 [Erişim tarihi: 12 Eylül 2015]
69. Yüksek Öğretim Kurumları Engelliler Danışma ve Koordinasyon Yönetmeliği. T. C. Resmi Gazete. Tarih: 14 Ağustos 2010, Sayı: 27672.
70. İstanbul Üniversitesi. Engelli Öğrenci Birimi (http:// engelsiz.istanbul.edu.tr/) ve Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezi (ENUYGAR) http://enuygar.istanbul. edu.tr/ Erişim tarihi: 13 Eylül 2015
71. Towards Inclusive Universities by Empowering Disabled Students (TIU). www.tiu.org.tr/ [Erişim tarihi: 13 Eylül 2015]
72. 657 sayılı ve 14 Temmuz 1965 tarihli Devlet Memurları Kanunu (değişikliklerle birlikte). T.C. Resmi Gazete. Tarih: 23 Temmuz 1965, Sayı: 12056.
73. Engelli kamu personel seçme sınavı ve engellilerin devlet memurluğuna alınmaları hakkında yönetmelik. T.C. Resmi Gazete. Tarih: 7 Ocak 2014, Sayı: 8906.
74. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Engelli ve yaşlı bireylere ilişkin istatistiki bilgiler. Yıllık İstatistik Bülteni, 2015.
75. 6518 sayılı ve 6 Şubat 2014 tarihli Aile ve Sosyal Politikalar Bakanliğinin Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. T.C. Resmi Gazete. Tarih: 19 Şubat 2014, Sayı: 28918.
76. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. İşgücü Piyasasının Özürlüler Açısından Analizi Araştırması. Ankara: Aralık 2011.
77. Korumalı İşyerleri Hakkında Yönetmelik. T.C. Resmi Gazete. Tarih: 26 Kasım 2013, Sayı: 28833.
78. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara Kalkınma Ajansı. “Engelim Üretmeye Engel Değil” Projesi. http://eyh.aile. gov.tr/haberler/engelim-uretmeye-engel-degil-projesi [Erişim tarihi: 12 Eylül 2015]
79. Çınarlı S. Türkiye ile Bazı Avrupa Birliği Ülkelerinde Engellilik Kavramı ve Engelli İstihdamı ile ilgili Düzenlemelerin İncelenmesi. ÖZ-VERİ Dergisi 2010;7.
80. Özel Mesleki Rehabilitasyon Merkezleri Hakkında Yönetmelik (Ek ve Değişiklikler: 31.07.2009/27305 ile birlikte). T.C. Resmi Gazete. Tarih: 2 Mayıs 2006, Sayı: 26156
81. İzmit Büyükşehir Belediye Başkanlığı, Dilek Sabancı Gülen Yüzler Engelliler Mesleki Rehabilitasyon ve İşyeri Merkezi. http://www.sabancivakfi.org/ [Erişim tarihi: 12 Eylül 2015]
82. Kayacı E. Özürlüler için verimli bir istihdam politikası oluşturulması [Uzmanlık Tezi]. T.C. Çalişma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü, Ankara: 2007.
83. Özcan E. İş yerinde ergonomik risklerin değerlendirmesi ve hızlı maruziyet yöntemi (HMD). Mühendis Makine Derg 2011;2:86-9.
84. Esmaeilzadeh S, Ozcan E, Capan N. Effects of ergonomic intervention on work-related upper extremity musculoskeletal disorders among computer workers: a randomized controlled trial. Int Arch Occup Environ Health 2014;87:73-83.
85. Gutenbrunner C, Ward AB, Chamberlain MA. White Book on Physical and Rehabilitation Medicine in Europe. J Rehabil Med 2007;39:1-48.
86. von Groote PM, Bickenbach JE, Gutenbrunner C. The World Report on Disability-implications, perspectives and opportunities for physical and rehabilitation medicine (PRM). J Rehabil Med 2011;43:869-75.
87. Giustini A, Von Groote PM, Christodoulou N, Michail X, Vanderstraeten G. Disability and human rights: the World Report on Disability as a unique opportunity to review and enrich European health policy. Eur J Phys Rehabil Med 2012;48:179-88.
88. Gutenbrunner C, Bethge M, Stucki G, Li J, Lains J, Olver J, et al. Dissemination, analysis, and implementation of the World Report on Disability: the roadmap of the International Society for Physical and Rehabilitation Medicine. Am J Phys Med Rehabil 2014;93:68-72.
89. World Health Organization. WHO global disability action plan 2014-2021: Better health for all people with disability. Sixty-seventh World Health Assembly. Provisional agenda item 13.3. Document A67/16, 4 April 2014.
90. Stucki G, Reinhardt JD, Grimby G, Melvin J. Developing research capacity in human functioning and rehabilitation research from the comprehensive perspective based on the ICF-model. Eur J Phys Rehabil Med 2008;44:343-51.

APA	ORAL A, AYDIN A, Ketenci A, AKYUZ G, SİNDEL D, YALIMAN A (2016). Dünya Engellilik Raporu: Türkiye’de engellilik ile ilgili konuların analizi ve fiziksel tıp ve rehabilitasyon tıp uzmanlığının katkıları. , 83 - 97.
Chicago	ORAL AYDAN,AYDIN AYŞE RESA,Ketenci Ayşegül,AKYUZ GULSEREN,SİNDEL Dilşad,YALIMAN AYSE Dünya Engellilik Raporu: Türkiye’de engellilik ile ilgili konuların analizi ve fiziksel tıp ve rehabilitasyon tıp uzmanlığının katkıları. (2016): 83 - 97.
MLA	ORAL AYDAN,AYDIN AYŞE RESA,Ketenci Ayşegül,AKYUZ GULSEREN,SİNDEL Dilşad,YALIMAN AYSE Dünya Engellilik Raporu: Türkiye’de engellilik ile ilgili konuların analizi ve fiziksel tıp ve rehabilitasyon tıp uzmanlığının katkıları. , 2016, ss.83 - 97.
AMA	ORAL A,AYDIN A,Ketenci A,AKYUZ G,SİNDEL D,YALIMAN A Dünya Engellilik Raporu: Türkiye’de engellilik ile ilgili konuların analizi ve fiziksel tıp ve rehabilitasyon tıp uzmanlığının katkıları. . 2016; 83 - 97.
Vancouver	ORAL A,AYDIN A,Ketenci A,AKYUZ G,SİNDEL D,YALIMAN A Dünya Engellilik Raporu: Türkiye’de engellilik ile ilgili konuların analizi ve fiziksel tıp ve rehabilitasyon tıp uzmanlığının katkıları. . 2016; 83 - 97.
IEEE	ORAL A,AYDIN A,Ketenci A,AKYUZ G,SİNDEL D,YALIMAN A "Dünya Engellilik Raporu: Türkiye’de engellilik ile ilgili konuların analizi ve fiziksel tıp ve rehabilitasyon tıp uzmanlığının katkıları." , ss.83 - 97, 2016.
ISNAD	ORAL, AYDAN vd. "Dünya Engellilik Raporu: Türkiye’de engellilik ile ilgili konuların analizi ve fiziksel tıp ve rehabilitasyon tıp uzmanlığının katkıları". (2016), 83-97.

APA	ORAL A, AYDIN A, Ketenci A, AKYUZ G, SİNDEL D, YALIMAN A (2016). Dünya Engellilik Raporu: Türkiye’de engellilik ile ilgili konuların analizi ve fiziksel tıp ve rehabilitasyon tıp uzmanlığının katkıları. Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi, 62(1), 83 - 97.
Chicago	ORAL AYDAN,AYDIN AYŞE RESA,Ketenci Ayşegül,AKYUZ GULSEREN,SİNDEL Dilşad,YALIMAN AYSE Dünya Engellilik Raporu: Türkiye’de engellilik ile ilgili konuların analizi ve fiziksel tıp ve rehabilitasyon tıp uzmanlığının katkıları. Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi 62, no.1 (2016): 83 - 97.
MLA	ORAL AYDAN,AYDIN AYŞE RESA,Ketenci Ayşegül,AKYUZ GULSEREN,SİNDEL Dilşad,YALIMAN AYSE Dünya Engellilik Raporu: Türkiye’de engellilik ile ilgili konuların analizi ve fiziksel tıp ve rehabilitasyon tıp uzmanlığının katkıları. Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi, vol.62, no.1, 2016, ss.83 - 97.
AMA	ORAL A,AYDIN A,Ketenci A,AKYUZ G,SİNDEL D,YALIMAN A Dünya Engellilik Raporu: Türkiye’de engellilik ile ilgili konuların analizi ve fiziksel tıp ve rehabilitasyon tıp uzmanlığının katkıları. Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi. 2016; 62(1): 83 - 97.
Vancouver	ORAL A,AYDIN A,Ketenci A,AKYUZ G,SİNDEL D,YALIMAN A Dünya Engellilik Raporu: Türkiye’de engellilik ile ilgili konuların analizi ve fiziksel tıp ve rehabilitasyon tıp uzmanlığının katkıları. Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi. 2016; 62(1): 83 - 97.
IEEE	ORAL A,AYDIN A,Ketenci A,AKYUZ G,SİNDEL D,YALIMAN A "Dünya Engellilik Raporu: Türkiye’de engellilik ile ilgili konuların analizi ve fiziksel tıp ve rehabilitasyon tıp uzmanlığının katkıları." Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi, 62, ss.83 - 97, 2016.
ISNAD	ORAL, AYDAN vd. "Dünya Engellilik Raporu: Türkiye’de engellilik ile ilgili konuların analizi ve fiziksel tıp ve rehabilitasyon tıp uzmanlığının katkıları". Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi 62/1 (2016), 83-97.