Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışlarının ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi

KARAYAĞIZ MUSLU, GONCA; AYGÜN, ÖZCAN

Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışlarının ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi

Gonca KARAYAĞIZ MUSLU, (Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Fethiye Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü.)

Özcan AYGÜN (Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Fethiye Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü.)

Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi

10 0

Yıl: 2017 Cilt: 10 Sayı: 4 Sayfa Aralığı: 242 - 250 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışlarının ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi

Öz:

Giriş: Ergenlerin riskli sağlık davranış belirlenip, bu bilgiler doğrultusunda belirli bir planlama ve düzenleme ile potansiyel önlemler alınırsa, riskli davranışlar önlenir veya azaltılabilir. Amaç: Bu çalışma; ergenlerin riskli sağlık davranışlarının ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi amacı ile yapılmıştır. Yöntem: Etik kurul izni ve kurumsal izinler alınarak 2013-2014 eğitim öğretim yılında, Muğla'nın Fethiye ilçesinde, Milli Eğitim Bakanlığına bağlı dört lisede gerçekleştirilen bu çalışmanın evrenini 2117, örneklemini ise 871 öğrenci oluşturmuştur. Araştırma verilerinin toplanmasında "Sosyodemografik Veri Toplama Formu", "Riskli Sağlık Davranışları Ölçeği" kullanılmıştır. Bağımsız değişkenler ile ölçek ve alt boyutlar puan ortalamaları arasındaki karşılaştırmalarda nonparametrik testlerden Mann Whitney U ve Kruskal Wallis testi kullanılmıştır. Bulgular: Ergenlerin riskli sağlık davranışları ölçeği puan ortalaması 58.92±6.63'dir. Ergenlerin sağlık davranışlarına ilişkin en yüksek risk puan ortalamasını hijyen alt boyutundan (89.91±10.74) en düşük risk puan ortalamasını ise madde kullanımı (29.66±15.83) alt boyutundan aldıkları belirlenmiştir. Ergenlerin riskli sağlık davranışları üzerinde yaşın, cinsiyetin, öğrenim gördükleri sınıfın, gelir düzeyinin, anne ve baba eğitim durumunun ve kardeş sayısının etkili olduğu bulunmuştur (p<0.05). Ebeveyn eğitim düzeyi ve aile gelir düzeyi yüksek, son sınıf öğrencisi olan, erkek ergenlerin madde kullanımı, psikososyal alt boyut ve toplam riskli sağlık davranışları puan ortalamalarının yüksek olduğu ve riskli davranışlara daha fazla eğilimli oldukları görülmüştür. Kız ergenlerin erkeklere göre hijyen alt boyut puan ortalamaları daha yüksek bulunmuştur. Çalışmada gelir düzeyi yüksek olan ve kardeş sayısı fazla olan ergenlerin beslenme alt boyut puan ortalamasını daha yüksek olduğu ve riskli beslenme alışkanlıkları kazandığı belirlenmiştir. Sonuç: Araştırma okul sağlığı alanında çalışan hemşirelere ergenlerde sık karşılaşılan riskli sağlık davranışları ve etkileyen faktörlere yönelik veriler sağlamasından dolayı ve özellikle ergenlere yönelik sağlık hizmetlerin planlanmasında yol göstermesi açısından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelime:

Konular: Tıbbi İnformatik Sağlık Politikaları ve Hizmetleri Temel Sağlık Hizmetleri Psikoloji Aile Çalışmaları Davranış Bilimleri

Determining the Risky Health Behaviors of Adolescents and the Factors That Affect Them

Öz:

Giriş: Ergenlerin riskli sağlık davranış belirlenip, bu bilgiler doğrultusunda belirli bir planlama ve düzenleme ile potansiyel önlemler alınırsa, riskli davranışlar önlenir veya azaltılabilir. Amaç: Bu çalışma; ergenlerin riskli sağlık davranışlarının ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi amacı ile yapılmıştır. Yöntem: Etik kurul izni ve kurumsal izinler alınarak 2013-2014 eğitim öğretim yılında, Muğla'nın Fethiye ilçesinde, Milli Eğitim Bakanlığına bağlı dört lisede gerçekleştirilen bu çalışmanın evrenini 2117, örneklemini ise 871 öğrenci oluşturmuştur. Araştırma verilerinin toplanmasında “Sosyodemografik Veri Toplama Formu”, “Riskli Sağlık Davranışları Ölçeği” kullanılmıştır. Bağımsız değişkenler ile ölçek ve alt boyutlar puan ortalamaları arasındaki karşılaştırmalarda nonparametrik testlerden Mann Whitney U ve Kruskal Wallis testi kullanılmıştır. Bulgular: Ergenlerin riskli sağlık davranışları ölçeği puan ortalaması 58.92±6.63'dir. Ergenlerin sağlık davranışlarına ilişkin en yüksek risk puan ortalamasını hijyen alt boyutundan (89.91±10.74) en düşük risk puan ortalamasını ise madde kullanımı (29.66±15.83) alt boyutundan aldıkları belirlenmiştir. Ergenlerin riskli sağlık davranışları üzerinde yaşın, cinsiyetin, öğrenim gördükleri sınıfın, gelir düzeyinin, anne ve baba eğitim durumunun ve kardeş sayısının etkili olduğu bulunmuştur (p<0.05). Ebeveyn eğitim düzeyi ve aile gelir düzeyi yüksek, son sınıf öğrencisi olan, erkek ergenlerin madde kullanımı, psikososyal alt boyut ve toplam riskli sağlık davranışları puan ortalamalarının yüksek olduğu ve riskli davranışlara daha fazla eğilimli oldukları görülmüştür. Kız ergenlerin erkeklere göre hijyen alt boyut puan ortalamaları daha yüksek bulunmuştur. Çalışmada gelir düzeyi yüksek olan ve kardeş sayısı fazla olan ergenlerin beslenme alt boyut puan ortalamasını daha yüksek olduğu ve riskli beslenme alışkanlıkları kazandığı belirlenmiştir. Sonuç: Araştırma okul sağlığı alanında çalışan hemşirelere ergenlerde sık karşılaşılan riskli sağlık davranışları ve etkileyen faktörlere yönelik veriler sağlamasından dolayı ve özellikle ergenlere yönelik sağlık hizmetlerin planlanmasında yol göstermesi açısından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelime:

Konular: Tıbbi İnformatik Sağlık Politikaları ve Hizmetleri Temel Sağlık Hizmetleri Psikoloji Aile Çalışmaları Davranış Bilimleri

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Akanni, O. O., Koleoso, O. N., Olashore, A. A., Adayonfo, E. O., Osundina, A. F., & Ayilara, O. O. (2017). Gender and other risk factors associated with risky behaviours among Nigerian adolescents. Journal of Adolescence, 57, 13-17.
Akçan-Parlaz, E., Tekgül, N., Karademirci, E., & Öngel, K. (2012). Ergenlik dönemi: fiziksel büyüme, psikolojik ve sosyal gelişim süreci. Turkish Family Physician, 3(4), 10-16.
Alikaşifoğlu, M., & Bilimdalı, A. (2008). Ergenlerde Davranışsal Sorunlar. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri, Adolesan Sağlığı II, Sempozyum Dizisi, 63, 55-59
Aras, Ş., Günay, T., Özan, S., & Orçın, E. (2007). İzmir ilinde lise öğrencilerinin riskli davranışları. Anatolian Journal ofPsychiatry, 8(2), 186-96.
Belcher, B. R., Berrigan, D., Dodd, K. W., Emken, B. A., Chou, C. P., & Spuijt-Metz, D. (2010). Physical activity in US youth: Effect of race/ethnicity, age, gender, & weight status. Medicine and Science in Sports and Exercise, 42(12), 2211- 21
Brady, S. S., Song, A. V., & Halpern-Felsher, B. L. (2008). Adolescents report both positive and negative consequences of experimentation with cigarette use. Preventive Medicine, 46(6), 585-590.
Cail, J., & LaBrie, J. W. (2010). Disparity between the perceived alcohol-related attitudes of parents and peers increases alcohol risk in college students. Addictive Behaviors, 35(2), 135-139.
Chen, E. (2004). Why socioeconomic status affects the health of children: a psychosocial perspective. Current Directions in Psychological Science, 13(3), 112-115.
Croisant, S. A. P., Haque Laz, T., Rahman, M., & Berenson, A. B. (2013). Gender differences in risk behaviors among high school youth. Global Advances İn Health And Medicine, 2(5), 16-22.
Cetinkaya, S. K. (2013). Üniversite öğrencilerinin şiddet eğilimlerinin ve toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin tutumlarının incelenmesi. Nesne-Psikoloji Dergisi, (2), 21-43.
Çimen, S. (2003). 15–18 Yaş Grubu Gençlerde “Riskli Sağlık Davranışları Ölçeği”nin Geliştirilmesi.Hemşirelik Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye
Danzo, S., Connell, A. M., & Stormshak, E. A. (2017). Associations between alcohol-use and depression symptoms in adolescence: Examining gender differences and pathways over time. Journal of Adolescence, 56, 64-74.
Eneçcan, F. N., Şahin, E. M., Erdal, M., Aktürk, Z., & Kara, M. (2011). Edirne şehir merkezindeki lise öğrencilerinde riskli sağlık davranışlarının değerlendirilmesi. TAF Preventive Medicine Bulletin, 10(6), 687-700.
Geckil, E., & Dündar, Ö. (2011). Turkish adolescent health risk behaviors and self- esteem. Social Behavior and Personality: An İnternational Journal, 39(2), 219-227.
Hanna, E. Z., Yi, H. Y., Dufour, M. C., & Whitmore, C. C. (2001). The relationship of early- onset regular smoking to alcohol use, depression, illicit drug use, and other risky behaviors during early adolescence: results from the youth supplement to the third national health and nutrition examination survey. Journal of Substance Abuse, 13(3), 265-282.
Jackson, C. A., Henderson, M., Frank, J. W., & Haw, S. J. (2012). An overview of prevention of multiple risk behaviour in adolescence and young adulthood. Journal of Public Health, 34(suppl 1), i31-i40.
Kalkım, A., & Toraman, A. U. (2014). Göçmen ve Göçmen Olmayan Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışlarının Belirlenmesi. TAF Preventive Medicine Bulletin, 13(4), 289-294.
Kaya, F., Bilgin, H., & Singer, M. I. (2012). Contributing factors to aggressive behaviors in high school students in Turkey. The Journal of School Nursing, 28(1), 56-69.
Kipping, R. R., Campbell, R. M., MacArthur, G. J., Gunnell, D. J., & Hickman, M. (2012). Multiple risk behaviour in adolescence. Journal of Public Health, 34(suppl 1), i1-i2.
Luk, J. W., Worley, M. J., Winiger, E., Trim, R. S., Hopfer, C. J., Hewitt, J. K., ... & Wall, T. L. (2016). Risky driving and sexual behaviors as developmental outcomes of co-occurring substance use and antisocial behavior. Drug and Alcohol Dependence, 169, 19-25.
Mahalik, J. R., Levine Coley, R., McPherran Lombardi, C., Doyle Lynch, A., Markowitz, A. J., & Jaffee, S. R. (2013). Changes in health risk behaviors for males and females from early adolescence through early adulthood. Health Psychology, 32(6), 685-94
Mahdavian, M., & Zolala, F. (2017). Determinants of Risky Behaviors in Youth: A Gender- Based Study. International Journal of High Risk Behaviors and Addiction, 6(1), e23604
Nandi, A., Glymour, M. M., & Subramanian, S. V. (2014). Association among socioeconomic status, health behaviors, and allcause mortality in the United States. Epidemiology, 25(2), 170-177.
Olson, J. S., Hummer, R. A., & Harris, K. M. (2017). Gender and health behavior clustering among US young adults. Biodemography and Social Biology, 63(1), 3-20.
Peltzer, K., & Pengpid, S. (2014). Oral and hand hygiene behaviour and risk factors among in-school adolescents in four Southeast Asian countries. International Journal of Environmental Research and Public Health, 11(3), 2780-2792.
Pengpid, S., & Peltzer, K. (2011). Hygiene behaviour and associated factors among in-school adolescents in nine African countries. International journal of Behavioral Medicine, 18(2), 150-159.
Ramsoomar, L., & Morojele, N. K. (2012). Trends in alcohol prevalence, age of initiation and association with alcohol-related harm among South African youth: implications for policy. SAMJ: South African Medical Journal, 102(7), 609-612
Sawyer, S. M., Afifi, R. A., Bearinger, L. H., Blakemore, S. J., Dick, B., Ezeh, A. C., & Patton, G. C. (2012). Adolescence: a foundation for future health. The Lancet, 379(9826), 1630-1640.
Schuler, M. S., Vasilenko, S. A., & Lanza, S. T. (2015). Age-varying associations between substance use behaviors and depressive symptoms during adolescence and young adulthood. Drug and Alcohol Dependence, 157, 75-82.
Tran, D., Phongsavan, P., Bauman, A. E., Havea, D., & Galea, G. (2006). Hygiene behaviour of adolescents in the Pacific: associations with socio-demographic, health behaviour and school environment. Asia Pacific Journal of Public Health, 18(2), 3-11.
Tümer, A, Şahin, S. (2011). Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışları. Sağlık ve Toplum 21(1):32- 38.
Türkiye İstatistik Kurumu (2015). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2015. Sayı: 24562.
Employee Benefit Research Institute. (1992, February). Sources of healt insurance and characteristics of the
uninsured (Issue Brief No. 123). Washington, DC: U. S. Government Printing Office.
Vasilj, I., Vasilj, M., Babić, D., Curić, I., Sarić, B., Sarić, B., ... & Bevanda, M. (2014). The impact of socio-economic processes on the health of the adult population. Psychiatria Danubina, 26(2), S387-S394.
Viner, R. M., Ozer, E. M., Denny, S., Marmot, M., Resnick, M., Fatusi, A., & Currie, C. (2012). Adolescence and the social determinants of health. The Lancet, 379(9826), 1641-1652.
Vogel, D. L., Wester, S. R., Heesacker, M., & Madon, S. (2003). Confirming gender stereotypes: A social role perspective. Sex Roles, 48(11), 519-528.
Youth Risk Behavior Surveillance System (YRBSS). Erişim: 23.01.2017. https://www.cdc.gov/healthyyouth/data/yrbs/overview.htm.
World Health Organization (2016a). Department of Health Statistics and Informatics in the Information, Evidence and Research Cluster of the World Health Organization (WHO). Global health risks: mortality and burden of disease attributable to selected major risks.
World Health Organization (2016b). Department of maternal, newborn, child and adolescent health (MCA): progress report 2014–15. ISBN 978 92 4 15103

APA	KARAYAĞIZ MUSLU G, AYGÜN Ö (2017). Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışlarının ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. , 242 - 250.
Chicago	KARAYAĞIZ MUSLU GONCA,AYGÜN ÖZCAN Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışlarının ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. (2017): 242 - 250.
MLA	KARAYAĞIZ MUSLU GONCA,AYGÜN ÖZCAN Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışlarının ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. , 2017, ss.242 - 250.
AMA	KARAYAĞIZ MUSLU G,AYGÜN Ö Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışlarının ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. . 2017; 242 - 250.
Vancouver	KARAYAĞIZ MUSLU G,AYGÜN Ö Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışlarının ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. . 2017; 242 - 250.
IEEE	KARAYAĞIZ MUSLU G,AYGÜN Ö "Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışlarının ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi." , ss.242 - 250, 2017.
ISNAD	KARAYAĞIZ MUSLU, GONCA - AYGÜN, ÖZCAN. "Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışlarının ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi". (2017), 242-250.

APA	KARAYAĞIZ MUSLU G, AYGÜN Ö (2017). Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışlarının ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 10(4), 242 - 250.
Chicago	KARAYAĞIZ MUSLU GONCA,AYGÜN ÖZCAN Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışlarının ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi 10, no.4 (2017): 242 - 250.
MLA	KARAYAĞIZ MUSLU GONCA,AYGÜN ÖZCAN Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışlarının ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, vol.10, no.4, 2017, ss.242 - 250.
AMA	KARAYAĞIZ MUSLU G,AYGÜN Ö Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışlarının ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi. 2017; 10(4): 242 - 250.
Vancouver	KARAYAĞIZ MUSLU G,AYGÜN Ö Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışlarının ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi. 2017; 10(4): 242 - 250.
IEEE	KARAYAĞIZ MUSLU G,AYGÜN Ö "Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışlarının ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi." Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 10, ss.242 - 250, 2017.
ISNAD	KARAYAĞIZ MUSLU, GONCA - AYGÜN, ÖZCAN. "Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışlarının ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi". Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi 10/4 (2017), 242-250.