Yıl: 2018 Cilt: 158 Sayı: 158 Sayfa Aralığı: 99 - 110 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 20-05-2019

Tarsus, Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) / Aziz Paulus Kilisesi

Öz:
Nüfus bilgilerine göre Tarsus’ta yaşayan gayrimüslimler arasında ilk sırayı alan Ermenilere ait kiliseler-den biri Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) / Aziz Paulus Kilisesi’dir. Günümüze ulaşmayan ilk kilise 11.yüzyıl sonlarında inşa edilmiştir. Duvarlarındaki 13. yüzyıla ait yazıtlı devşirme taşlar kilisenin 13.yüzyılın ilk yarısına kadarki süreçte tamamlandığını ya da onarıldığını göstermektedir. Doğuda apsisi olan tek mekânlı kilisenin bizzat Aziz Paulus tarafından yaptırıldığına inanılmaktadır. Kilise ayrıca altarında ikonası bulunan Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) himayesindedir. Kilisenin yıkılması sonrasında aynı yere yeni bir Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) / Aziz Paulus Kilisesi 6 Nisan 1861 tarihindeki resmî makamlara yapılan başvuru sonrasında inşa edilmiştir. Kilise serbest haç planlıdır, haç kollarının birleştiği orta bölümde kubbe yer almıştır. Erken Hıristiyanlık-Bizans Dönemi’nde anıtsal örnekleri inşa edilen serbest haç plan, Kuzeydoğu Anadolu’da Erken Bizans Dönemi’ne ve özellikle Orta Bizans Dönemi’ne tarihli (özellikle 10.-13. yüzyıl arası) Ermenilere ait kiliselerde de uygulanmış-tır. Tarsus Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) / Aziz Paulus Kilisesi mimari plan açısından serbest haç planıyla erken dönemlere ait mimari geleneği sürdürürken, cephelerindeki düzenlemelerle Batı kay-naklı 19. yüzyıl Osmanlı mimarisindeki Neoklasik üslup özelliklerini taşımaktadır. Mimari planı, cephe düzenlemeleri ve iç mekân süslemeleriyle Kilikia Bölgesi’ndeki aynı döneme ait kiliseler içinde önemli bir yere sahip olan kilise 1920’li yıllarda yıkılmıştır.
Anahtar Kelime:

Konular: Arkeoloji Tarih Sanat

SURP ASDVADZADZIN (HOLLY MOTHER OF GOD) / SAINT PAULUS CHURCH IN TARSUS

Öz:
According to the population statistics, Surp Asdvadzadzin (Holly Mother of God) /Saint Paulus Church is one of the churches belonging to the Armenians, ranked as the first among the non-muslims living in Tarsus. The first church which could not reach the present day was built at the end of the 11th century. The secondarily used blocks on the walls with inscriptions on belonged to the 13th century and this reveals that the church was either completed or restored throughout the first half of the 13th century. It is believed that the church with a single apse to the east and a single room or recess was built by St. Paulus. The church with the icon of Surp Asdvadzadzin (Holly Mother of God) on its altar is run under the patronage of it. After the destruction of the church, a new Surp Asdvadzadzin (Holly Mother of God) /St. Paulus Church was constructed on the same site after an official application to the public authorities on April 6th, 1861. The church has a Greek-cross plan and there is a dome in the middle section at the crossings of the arms of the cross. The monumental examples with the Greek-cross plan were constructed during the Early Christianity-Byzantine period and it was used in the churches belonging to the Armenians in the Early Byzantine period in North-eastern Anatolia and especially in the Middle Byzantine period (specifically between the 10th and 13th centuries). While Surp Asdvadzadzin (Holly Mother of God) /St. Paulus Church follows the archi-tectural tradition of early periods with its Greek-cross plan, it also bears the neoclassical style of the 19th century Ottoman architecture originating from the West with the exterior design. The church which has an important place among the churches dated to the same period in the Cilicia region with its architectural plan, interior and exterior design and ornaments was demolished in 1920s.
Anahtar Kelime:

Konular: Arkeoloji Tarih Sanat
Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Bibliyografik
  • Akgündüz, A. 1993. Arşiv Belgeleri Işığında Tarsus Tarihi ve Eshâb-ı Kehf. Ticaret ve Sanayi Odası, İstanbul.
  • Alishan, P. L. M. 1899. Sissouan ou le Arméno- Cilicie: description géographique et historique. S. Lazere, Venise.
  • Aydın, A. 2011. 19. Yüzyıl Mersin Kiliseleri. Pitura, İstanbul.
  • Balta, E. 2002. “The Grek Orthodox Community of Mersina (mid 19th century-1921)”, T. Selvi Ünlü (yay.) Kolokyum: 19. yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası: 39-43. Mersin.
  • Batar, T. 2007. İstanbul Ermeni Kiliseleri Üzerine Bir Araştırma ve Narlıkapı Surp Hovhannes Ermeni Kilisesi (Eski Narlıkapı Ermeni Hastanesi). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
  • Belke, K. 1995. “Lykaonien”, Reallexican zur byzantinischen Kunst 5: 814-856. Anton Hiersemann Verlag, Stuttgart.
  • Brockes, F. 1900. Quer durch Klein-Asien. Bertelsmann, Gütersloh.
  • Davis, E. J. 1879. Life in Asiatic Turkey. A Journal of Travel in Cilicia (Pedias and Trachcae), Isauria and Parts of Lycaonia and Cappadocia. E. Stanford, London.
  • Erzen, A. 1943. Tarsus Kılavuzu. Maarif Basımevi, İstanbul.
  • Erzen, A. 2007. Tarsus Kılavuzu (Günümüz Türkçesiyle). Aratos Kitaplığı Kültür Dizisi 7, Tarsus.
  • Eyice, S. 1969. “Trakya’da Bizans Devrine Ait Eserler”, Belleten 33/131: 325-358.
  • Eyice, S. 1971. Karadağ (Binbirkilise) ve Karaman Çevresinde Arkeolojik İncelemeler. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, İstanbul.
  • Eyice, S. 2002. “Batı Sanat Akımlarının Değiştirdiği Osmanlı Dönemi Türk Sanatı”, Türkler 15: 284-309. Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
  • Guyer, S. 1950. Grundlagen mittelalterlicher abendländischer Baukunst: Beiträge zu der vom antiken Tempel zur kreuzförmigen Basilika des abendländischen Mittelalters führenden Entwick-lung. Benziger Verlag, Einsiedeln-Zürich.
  • Güngör Açıkgöz, Ş. 2010. “Efkere, Surp Stepanos Kilisesi”, Kayseri Ansiklopedisi C. 2: 92-93.
  • Hançer, E. 2010. “19. yüzyıl İstanbul Ermeni Dini Mimarisinde Yeni Tipoloji: Kubbeli Kiliseler ve Çan Kuleleri”, H. Kuruyazıcı (yay.) Batılılaşan İstanbul’un Ermeni Mimarları. Armenian Architects of Istanbul in the Era of Westernization: 80-89. Uluslararası Hrant Dink Vakfı, İstanbul.
  • Hançer, E. 2016. “Surp Stepanos Kilisesi (Efkere)”, A. Yılmaz (yay.) Ermeni ve Rum Kültür Varlıkla-rıyla Kayseri / With Its Armenian and Greek Cultural Heritage Kayseri: 130-135. Hrant Dink Vakfı Yayınları, İstanbul.
  • Hellenkemper, H. ve F. Hild 1986. Neue Forschungen in Kilikien I-II. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien.
  • Hoddinott, R. F. 1975. Bulgaria in Antiquaity: An Archaeological Introduction. Ernest Benn, Lon-don.
  • İlter, F. 1989. “Kayseri’de 19. yüzyıldan İki Kilise: Darsiyak ve Evkere”, Anadolu 22: 353-374.
  • Kinneir, J. Mc Donald. 1818. Journey Through Asia Minor, Armenia and Koordistan in the Years 1813 and 1814: With remarks on the marches of Alexander and retreat of the Ten Thousand. J. Murray, London.
  • Köker, O. (yay.) 2005. Orlando Carlo Calumeno Koleksiyonu’ndan Kartpostallarla 100 Yıl Önce Türkiye’de Ermeniler. Birzamanlar Yayıncılık, İstanbul.
  • Krautheimer, R. 1964. “Zu Konstantins Apostelkirche in Konstantinopel”, A. Stuiber ve A. Her-mann (yay.) Mullus: Festschrift Theodor Klauser (JbAC Suppl. I): 224 -229. Münster.
  • Küçük, A. 1996. “Gregoryen Ermeni Kilisesinin Oluşması ve Konsil Kararları Karşısındaki Tutumu”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35/1: 117-154.
  • Langlois, V. 1861. Voyage dans la Cilicie et dans les Montagnes du Taurus. Exécuté pendant les années 1852 and 1853. Paris.
  • Langlois, V. 1947. Eski Kilikya. (Çev. M. R. Balaban), Mersin Halkevi Yayınları, Yeni Mersin Bası-mevi, Mersin.
  • Langlois, V. 2009. Eski Kilikya. (Çev. M. R. Balaban), Aratos Kitaplığı Kültür Dizisi 7, Tarsus.
  • Marke-Angelku, E. 1983. “Τό σταυρικό μαρτύριο καί οίχριστιανικοί τάφοι τής όδού Ѓ Σεπτεμβρίου στή Θεσσαλονίκη”, Άρχαιολ. Έφημ. 1981, Άρχαιολογικά Χρονιά 1983: 53-69.
  • Matteson, R. P. 2007. Tarsus’taki Yıllarım (1923-1927). Aratos Kitaplığı Kültür Dizisi 8, Tarsus.
  • Mutafian, C. 1988. La Cilicie au carrefour des empires II. Les Belles Lettes, Paris.
  • Ötüken, S. Y. 1990. Ihlara Vadisi. Kültür Bakanlığı, Ankara.
  • Özbek, Y. 2011. “Kayseri Tomarza’da II. Abdülhamid Döneminde İnşa Edilmiş İki Yapı: Merkez
  • Camisi ve Müftülük Binası”, Metu Journal of The Faculty of Architecture 28/1: 37-50.
  • Pekak, S. 2008. “Kappadokia’da Bizans Dönemine Ait Haç Planlı İki Kilise”, Sanat Tarihi Dergisi 17/2: 85-113.
  • Pekak, S. 2014. “Kappadokia Bölgesindeki (Özellikle Kayseri ve Çevresindeki) Osmanlı Dönemi Hıristiyan Dini Mimarisi”, Turkish Studies 9/12 (Sanat Tarihi Araştırmaları Kültürel Kimlikte Gele-nek, Çeşitlilik ve Değişim, Prof. Dr. Hakkı Acun Armağanı): 885-928.
  • Poş, A. 2005. “Osmanlı Döneminde Tarsus (1516-1923)”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi/Çukurova University Journal of Faculty of Divinity 5/1: 243-278.
  • Poş, A. 2007. “XIX. Yüzyıl Sonlarında Tarsus’ta Türk-Ermeni İlişkileri”, M. M. Hülagü, S. Demirci,
  • Ş. Batmaz ve G. Alan (yay.), Erciyes Üniversitesi I. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Sempozyumu, Osmanlı Toplumunda Birlikte Yaşama Sanatı: Türk-Ermeni İlişkileri Örneği, Hoşgörü Toplumunda Ermeniler I: 101-112. Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
  • Poş, A. 2008a. “Turkish-Armenian Relationship At The End Of The 19th Century”, M. M. Hüla-gü, Ş. Batmaz ve G. Alan (yay.) Erciyes University 1st International Social Studies Symposium, (EUSAS I), Armenians in the Ottoman Society I: 61-72. Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
  • Poş, A. 2008b. “XIX. Yüzyılda Tarsus’un Nüfusu”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2: 99-116.
  • Poş, A. 2008c. Arşiv Belgelerine Göre Tarsus’ta Sosyo-Kültürel Yapı (XIX. Yüzyılın İkinci Yarısı).
  • Yayımlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa.
  • Restle, M. 1979. Studien zur Frühbyzantinischen Architektur Kappadokiens I-II. Wien.
  • Ritter, C. 1859. Vergleichende Erdkunde des Halbinsellandes Kleinasiens II. Berlin.
  • Rother, L. 1971. Die Städte der Çukurova: Adana-Mersin-Tarsus: ein Beitrag zum Gestalt-, Struk-tur- und Funktionswandel türkischer Städte. Tübinger geographische Studien, Tübingen.
  • Rott, H. 1908. Kleinasiatische Denkmäler aus Pisidien, Pamphylien, Kappadokien und Lykien. Leipzig.
  • Sağır, G. 2004. “Kayseri’de Osmanlı Döneminde İnşa Edilmiş Bir Grup Ermeni Kilisesi I”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 4: 53-66.
  • Stanzl, G. 1979. Längsbau und Zentralbau als Grundthemen der frühchristlichen Architektur. Verlag der O sterreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien.
  • Strähler, K. 1983. “Grabbau”, Reallexikon Für Antike und Christentum 12: 397-429. Franz Joseph Dölger-Institut, Bonn.
  • Thierry, J. M. 1966. “À propos de quelquesmonuments Chretiens du Vilayet de Kars (Turquie)”, Revue des Études Arméniennes III: 79-90.
  • Tımaksyan, H. 1877. Şitk Manunk i Micergragane (Akdeniz Yöresi Gezisinden Damlalar). Hayas-tanyantz Matbaası, İstanbul.
  • Tuğlacı, P. 1991. İstanbul Ermeni Kiliseleri-Armenian Churches of Istanbul. Yatkın Ofset, İstanbul.
  • Tuğlacı, P. 1993. Osmanlı Mimarlığı’nda Balyan Ailesi’nin Rolü. Yeni Çığır Kitabevi, İstanbul.
  • Uğuz, S. 2011. I. Meşrutiyetten Cumhuriyetin İlk Yıllarına Tarsus (1876-1926) / Tarsus from 1st Constitution to the Early Years of Republic (1876-1926). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
  • Zoroğlu, L. 1995. Tarsus Tarihi ve Tarihsel Anıtları. Sanat Kitabevi, Adana.
APA Aydın A (2018). Tarsus, Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) / Aziz Paulus Kilisesi. , 99 - 110.
Chicago Aydın Ayşe Tarsus, Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) / Aziz Paulus Kilisesi. (2018): 99 - 110.
MLA Aydın Ayşe Tarsus, Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) / Aziz Paulus Kilisesi. , 2018, ss.99 - 110.
AMA Aydın A Tarsus, Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) / Aziz Paulus Kilisesi. . 2018; 99 - 110.
Vancouver Aydın A Tarsus, Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) / Aziz Paulus Kilisesi. . 2018; 99 - 110.
IEEE Aydın A "Tarsus, Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) / Aziz Paulus Kilisesi." , ss.99 - 110, 2018.
ISNAD Aydın, Ayşe. "Tarsus, Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) / Aziz Paulus Kilisesi". (2018), 99-110.
APA Aydın A (2018). Tarsus, Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) / Aziz Paulus Kilisesi. Arkeoloji ve Sanat, 158(158), 99 - 110.
Chicago Aydın Ayşe Tarsus, Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) / Aziz Paulus Kilisesi. Arkeoloji ve Sanat 158, no.158 (2018): 99 - 110.
MLA Aydın Ayşe Tarsus, Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) / Aziz Paulus Kilisesi. Arkeoloji ve Sanat, vol.158, no.158, 2018, ss.99 - 110.
AMA Aydın A Tarsus, Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) / Aziz Paulus Kilisesi. Arkeoloji ve Sanat. 2018; 158(158): 99 - 110.
Vancouver Aydın A Tarsus, Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) / Aziz Paulus Kilisesi. Arkeoloji ve Sanat. 2018; 158(158): 99 - 110.
IEEE Aydın A "Tarsus, Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) / Aziz Paulus Kilisesi." Arkeoloji ve Sanat, 158, ss.99 - 110, 2018.
ISNAD Aydın, Ayşe. "Tarsus, Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) / Aziz Paulus Kilisesi". Arkeoloji ve Sanat 158/158 (2018), 99-110.