OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ
Yıl: 2018 Cilt: 28 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 91 - 114 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 06-09-2019
OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ
Öz: 1. Dünya Savaşı’na katıldıktan hemen sonra Cihad-ı Ekber ilan eden Osmanlıyönetimi Kafkasya, Türkistan, İran, Afganistan ve Hindistan Müslümanlarınıayaklandırarak üstünlüğü ele geçirmek istiyordu. 1907’den beri fiilenİngiltere ve Rusya’nın kontrolünde bulunan İran coğrafyası bu büyük plânınköprübaşı olarak görülüyordu. Bu yüzden adı geçen ülkelerin İran’dakietkinliğine son vererek İran halkını onlara karşı harekete geçirmek için büyükçaba gösteriliyordu. Casusluk ve çete faaliyetlerini de içinde barındıran buçabaların propaganda ayağını Osmanlı basını, özellikle de İstanbul gazetelerioluşturuyordu. Hükümetin direktifleri doğrultusunda yayın yapan gazeteler, İranhükümetini ve halkını Rusya ve İngiltere’ye karşı Osmanlıların yanında savaşasokmaya çalışıyor, Rus kuvvetlerine karşı yürütülen operasyon kapsamında İranAzerbaycan’ına giren Türk birliklerinin kurtarıcı sıfatıyla orada bulunduklarınıbildirerek İran halkının güvenini ve desteğini kazanmayı amaçlıyordu. HalifeSultan’ın Cihad-ı Ekber çağrısına destek veren Caferî ulemasının fetvalarınıyayınlayarak nüfusun büyük çoğunluğunu oluşturan İran Şiîlerini Sünnî Kürtaşiretleriyle birlikte Osmanlılara katılmaya ikna etmek istiyordu. Bu çalışma,dönemin ana kaynakları arasında yer alan Osmanlı basının söz konusuyayınlarını analiz etmeyi amaçlamaktadır.
Anahtar Kelime: Konular:
THE JIHAD AL-AKBAR IN OTTOMAN PRESS: THE CASE OF IRAN
Öz: After entering World War I, the Ottoman Empire, which proclaimed Jihad alAkbar, wanted to incite the Muslims of Caucasus, Turkestan, Iran, Afghanistan and India against the Russians and the British. Iran’s geography which was de facto controlled by the British and Russians since 1907, seen as the bridgehead of this great plan. Therefore, in the framework of a comprehensive program that includes activities of espionage and gangs, efforts were made for this country to join the war as an ally of the Ottomans. The press had an important role in the propaganda section of these efforts. The newspapers in line with the government’s directives were trying to provoke and convince the Iranian government to enter the war against the Russians and the British. They were mentioning that the Turkish troops who entered the northern Iran were not occupiers, but saviors against the Russians. They were encouraging the Shiites who were the majority of Iran’s population which were also including three millions of Turks, to rebel alongside the Sunni Kurds by means of publishing fatwas given by Jafari ulama to support Jihad al-Akbar. These publications, which are the main source for historical studies of the period, unfortunately have not seen the interest they deserved until now, and generally kept in the background in comparison with archival documents and other sources. This study, which has tried to analyze the jihad policies of the Ottoman Empire towards Iran through the Ottoman press in the light of other sources of the period, aims to fill the gap to some extent.
Anahtar Kelime: Konular:
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Ahenk
- Akşam
- İkdam
- İslâm Mecmuası
- Sabah
- Sırat-ı Mustakim
- Tanin
- Tasvir-i Efkâr
- ABDURREZZAK BEDİRHAN, Otobiyografya, çev. Hasan Cuni, Peri Yayınları, İstanbul 2000.
- ARİF CEMİL, I. Dünya Savaşı’nda Teşkilât-ı Mahsusa, Arba Yayınları, İstanbul 1997.
- ATABAKİ, Touraj, “Doğu’ya Doğru: Teşkilat-ı Mahsusa’nın İran, Kafkasya ve Orta Asya Faaliyetleri”, Kebikeç, Y. 12, S. 24, 2007, s. 29-46.
- ATNUR, İbrahim Ethem, “İsmail Ağa Simko’nun Aşireti, Ailesi ve Reisliğinin İlk Yılları”, Tarihte Türkler ve Kürtler Sempozyumu/Bildiriler (Ankara, 09-10 Ocak 2014), IV, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 2014, s. 259-280.
- AYAYDIN, Rıdvan, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin İran’da Cihad-ı Ekber Faaliyetleri,İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2016.
- AYDIN, Mahir, “Savaşın Bitirdiği Doğu Açılımı: Tahsin (Uzer) Bey’in Van Valiliği (1913/1914)”, Türk-Alman Tesadüfleri (Kemal Beydilli’ye Armağan), EBVerlag, Berlin 2013, s. 538-570.
- BİLGİN, Mehmet, Teşkilât-ı Mahsusa’nın Kafkasya Misyonu ve Operasyonları, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2017.
- Birinci Dünya Savaşında Türk Harbi Kafkas Cephesi 3 ncü Ordu Harekâtı, I, Genelkurmay Başkanlığı Yayını, Ankara 1993.
- BRUINESSEN, Martin van, “20. Yüzyılın Başında Türk-İran Sınırında Bir Kürt Mütegallibe”, İran ve 1. Dünya Savaşı/Büyük Güçlerin Savaş Alanı, ed. Touraj Atabaki, çev. Gül Çağlalı Güven, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010, s. 71-97.
- BUDAK, Mustafa, “Bir Osmanlı Diplomatının Kaleminden Birinci Dünya Savaşı Başlarında Kafkasya ve Sarıkamış Harekâtı-Reşt Şehbender Vekili Tevfik Bey’in Raporu-“, Türkiyat Mecmuası, XXVI/2 (2016), s. 113-131.
- CENAP ŞAHABETTİN, Âfâk-ı Irak/Kızıldeniz’den Bağdat’a Hatıralar, Haz. Bülent Yorulmaz, Dergâh Yayınları, İstanbul 2002.
- CENAP ŞAHABETTİN, “Âfâk-ı Irak-8”, Tasvir-i Efkâr, 27 Temmuz 1914.
- ÇABUK, Mustafa, “Cihan Harbi’nde Sudan’daki Osmanlı Faaliyetleri ve Şeyhülislâm’ın Cihat Mektubu”, Türkiyat Mecmuası, c. 27/1, s. 101-120.
- DİNÇ, Mehmet Emin, “Halil (Kut) Paşa’nın Birinci Dünya Harbi Başlarındaki Kuvayı Seferiyye Komutanlığı, 100. Yılı Münasebetiyle 1. Dünya Savaşı’nda Kafkas (Doğu) Cephesi Uluslararası Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2015, s. 309-322.
- D(al). K(af)., “Azerbaycan’da”, Sabah, 26 Kânunuevvel 1330 (8 Ocak 1915).
- “Halil Paşa’nın Hatıraları”, der. Şevket Süreyya Aydemir, Akşam, 10 Ekim 1967-29 Aralık 1967.
- IRAKÎ, Muhammed Hasan Kavusî, Güzide-i Esanad-ı İran ve Osmanî/Deverân-ı Kaçar, VII, Vezaret-i Umur-ı Harici-i Cumhur-ı İslam-ı İran, Tahran 1375
- İran Hakkında Medhal, Matbaa-i Askeriye, Dersaadet 1334.
- İran Ordusu Tarihçesi, Matbaa-i Askeriye, Dersaadet 1326.
- İSMAİL HAMİ, “İran İhtilâfnamesi”, Edebiyat-ı Umumiye Mecmuası, S. 1, Eylül 1332, s. 10-15.
- KARABEKİR, Kâzım, Birinci Cihan Harbine Nasıl Girdik, II, Emre Yayınları, İstanbul 1995.
- KARACAGİL, Ö. Kürşad, I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devletinin İran’la İttifak Kurma Arayışları”, Osmanlı Tarihi Araştırmaları ve Uygulamaları Merkezi Dergisi (OTAM), S. 36, Güz 2014, s. 95-116.
- KILIÇ, Selami, “1. Dünya Savaşı’nda Türk-Alman Cihat Politikasına Bir Bakış”, 100. Yılı Münasebetiyle 1. Dünya Savaşı’nda Kafkas (Doğu) Cephesi Uluslararası Sempozyumu (25-27 Eylül 2014), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2015, s. 139-187.
- KURTCEPHE, İsrafil -Mustafa Balcıoğlu, “Birinci Dünya Savaşı Başlarında Romantik Bir Türk Alman Projesi-Rauf Bey Müfrezesi-”, Osmanlı Tarihi Araştırmaları ve Uygulamaları Merkezi Dergisi (OTAM), S. 3, (1992), s. 247-269.
- KURTCEPHE, İsrafil -Suat Akgül, “Rusya’nın Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Kürt Aşiretleri Üzerindeki Faaliyetleri, Osmanlı Tarihi Araştırmaları ve Uygulamaları Merkezi Dergisi OTAM, S. 6 (1995), s. 249-256.
- LARCHER, M., Büyük Harbde Türk Harbi, II, Esas Türk Cephelerindeki Harekât ve Muharebat, çev. Mehmed Nihad, Matbaa-ı Askeriye, İstanbul 1928
- MASLOFSKİ, Umumî Harpte Kafkas Cephesi, çev. Kaymakam Nazmi, Genelkurmay Matbaası, Ankara 1935.
- MEHMED EMİN RESULZADE, İran Türkleri (Türk Yurdu ve Sebilürreşad’daki Yazıları), Haz. Yavuz Akpınar-İrfan Mutat Yıldırım-Selahattin Çağın, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1993.
- MEHMED KENAN, Büyük Harpte İran Cephesi, Büyük Erkânıharbiye Reisliği Ankara Matbaası, Ankara 1928.
- MEHMED NİHAD, “Irak Cephesi Muharebatından: 13. Kolordu’nun İran Seferi”, Mecmua-i Askeriye, Numero: 15-16 (1 Haziran-1 Temmuz 1336), s. 596-667.
- ÖĞÜN, Tuncay, “Sarıkamış’ta Soğuk Sansür”, Yedikıta, S. 112, Aralık 2017, s. 20-31. R(e). S(at)., “Azerbaycan’da”, Turan, 27 Teşrinisani 1330 (10 Aralık 1914).
- SABİS, Ali İhsan, Harp Hatıralarım, III, Nehir Yayınları, İstanbul 1991.
- SARIKÇIOĞLU, Melike, “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında İran”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 25, 2010/2, s. 45-68.
- SARISAMAN, Sadık, “I. Dünya Savaşında İran Avşarları ve Türkiye (1914-1917)”, Türkler, XIII, Yeni Türkiye yayınları, Ankara 2002, s. 440-452.
- SARISAMAN, Sadık, “Ömer Naci Bey Müfrezesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 4, 2014, s. 501-513.
- SHAW, Stanford J., Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu/Savaşa Giriş, çev. Beyza Sümer Aydaş, TTK Kayınları, Ankara 2014.
- SYKES, Percy, İran Tarihi, çev. Mehmet Cemal, İstanbul: Matbaa-i Askeriye, 1341
- ŞİNÂSÎ, “Çok Şükür”, Ahenk, 27 Kânunuevvel 1330 (9 Ocak 1915).
- TETİK, Ahmet, Teşkilat-ı Mahsusa (Umûr-ı Şarkıyye Dairesi) Tarihi, c. I, 1914-1916, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014.
- ÜNAL, Fatih, “Rusların Kürt Aşiretlerini Osmanlı Devleti’ne Karşı Kullanma Çabaları”, Karadeniz Araştırmaları, V/17( Bahar 2008), s. 133-152.
- YUNUS NADİ, “İran’ın Bitaraflığı”, Tasvir-i Efkâr, 12 Kânunuevvel 1330 (25 Aralık 1915).
- YUNUS NADİ, “İran’ın Rusya’ya Cevabı”, Tasvir-i Efkâr, 10 Kânunusani 1330 (23 Ocak 1915).
- YUNUS NADİ, “Yeni İran Kabinesi”, Tasvir-i Efkâr, 12 Şubat 1330 (25 Şubat 1915).
- ZİYA ŞAKİR, 1914-1918 Cihan Harbini Nasıl İdare Ettik?, Muallim Fuat Gücüyener Anadolu Türk Kitap Deposu, İstanbul 1944.
| APA | OGÜN T (2018). OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ. , 91 - 114. |
| Chicago | OGÜN TUNCAY OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ. (2018): 91 - 114. |
| MLA | OGÜN TUNCAY OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ. , 2018, ss.91 - 114. |
| AMA | OGÜN T OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ. . 2018; 91 - 114. |
| Vancouver | OGÜN T OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ. . 2018; 91 - 114. |
| IEEE | OGÜN T "OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ." , ss.91 - 114, 2018. |
| ISNAD | OGÜN, TUNCAY. "OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ". (2018), 91-114. |
| APA | OGÜN T (2018). OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ. Türkiyat Mecmuası, 28(1), 91 - 114. |
| Chicago | OGÜN TUNCAY OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ. Türkiyat Mecmuası 28, no.1 (2018): 91 - 114. |
| MLA | OGÜN TUNCAY OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ. Türkiyat Mecmuası, vol.28, no.1, 2018, ss.91 - 114. |
| AMA | OGÜN T OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ. Türkiyat Mecmuası. 2018; 28(1): 91 - 114. |
| Vancouver | OGÜN T OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ. Türkiyat Mecmuası. 2018; 28(1): 91 - 114. |
| IEEE | OGÜN T "OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ." Türkiyat Mecmuası, 28, ss.91 - 114, 2018. |
| ISNAD | OGÜN, TUNCAY. "OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ". Türkiyat Mecmuası 28/1 (2018), 91-114. |
