KLASİK DÖNEM OSMANLI TARİH YAZIMINDA OTO SANSÜR VE ÇARPITMA: BEŞ OLAY BİR SONUÇ

Yıl: 2019 Cilt: 17 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 341 - 368 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18026/cbayarsos.531063 İndeks Tarihi: 09-01-2020

KLASİK DÖNEM OSMANLI TARİH YAZIMINDA OTO SANSÜR VE ÇARPITMA: BEŞ OLAY BİR SONUÇ

Öz:
Tarih için birçok tanım yapılmıştır. Her tanımda tarihin bir yönüne işaret edildiği görülür. Cicero’ya göre; “tarih, insanlığın hafızasıdır”. Bir birey için hafızası ne kadar önemliyse, insanlık için de tarih o kadar önemlidir. Cicero’dan bu yana hafıza ile tarih arasında anolojik bir ilişki olduğu düşünüle gelmiştir. Dolayısıyla tarihçi de hafızayı koruyan, geçmişi muhafaza eden bir bellek muhafızı konumundadır. Ancak hakikatte tarih, geçmişin tamamını sonraki nesillere anlatamaz ya da muhafaza edemez. Zira geçmişte yaşanan her hadise kayıt altına alınamaz. Tarihçi, geçmişin içinden bir kısmını seçip satırlarına taşıyarak neyin tarih olabileceğine neyin ise tarih olması gerekmediğine karar veren kişidir ve her tercih/seçim aynı zamanda bir vaz geçiştir. Bu anlamda geçmişin bir kısmı tarih olarak sonraki kuşaklara aktarılır ve bu durum tarihin doğasından kaynaklanır. Ancak bazen tarihçi bazı hadiseleri bile isteye ya da bir baskı nedeniyle görmezden gelir ya da olduğundan daha farklı olarak aktarmayı tercih eder. Susmak/yazmamak eğer dışarıdan bir baskı yok ise oto sansür, var olan gerçekliği daha farklı şekilde göstermek de çarpıtma olarak kabul edilebilir. Bu çalışmada Osmanlı tarihinin klasik döneminde (1300-1600) devrin tarih yazarları tarafından yazılmayan ya da olduğundan farklı gösterilen beş olayı yazmayanların/yaz[a]mayanların kimler olduğu, yazıl[a]mayanın ne olduğu, bahsi geçen hâdiselerin nerede ve ne zaman geçtiği, oto sansürün ya da çarpıtmanın nasıl ve niçin yapıldığı sorularının cevabı bir makale ölçeğinde ele alınmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih

SELF-CENSORSHIP AND DISTORTION IN CLASSICAL PERIOD OTTOMAN HISTORIOGRAPHY: ONE CONCLUSION FOR FIVE INCIDENTS

Öz:
Many definitions have been made for history and it is seen that an aspect of history is referred to in each definition. According to Cicero,; “history is the memory of mankind”. Just as memory is extremely important for an individual, so is history, for humanity. It has been thought since the time of Cicero that there is an analogical connection between memory and history. Therefore, a historian is in the position of a memory guardian who protects memory and preserves the past. In reality, however, history cannot tell all of the past to the future generations or keep it, because not all incidents that occurred in the past can be recorded. A historian is a person who decides what can qualify as history and what cannot, by selecting some of the past events, and writing them down and indeed each preference/choice is at the same time a renunciation. In this sense, a certain part of the past is conveyed as history to subsequent generations and this state of affairs arises from the very nature of history. Yet, sometimes a historian may ignore some events either purposely or due to some pressure or prefers to tell them in a way that they are in conflict with the real facts. Keeping silent/not writing down is considered to be self-censorship if there is no external pressure, and depicting the existing reality in a different way can be regarded as distortion. In this study, five incidents in the classical period of the Ottoman history (1300-1600) which were either not recorded by historians of the time or described in a way contrary to the facts will be dealt with within the scope of an article seeking answers to the questions; who were those who did/could not write them down, what was it that was not written down, where and when the incidents in question took place, and how and why self-censorship or distortion was performed.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • I-Ana Kaynaklar
  • Ahmedî, İskendernâme, haz. Hasan Akçay, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Urfa, 1999.
  • Angiolello, Giovan Maria, Fatih Sultan Mehmed, çev. Pınar Gökpar, Profil Yayıncılık, İstanbul, 2011.
  • Anonim Kitâb-ı Tevârih-i Âl-i Osmân, haz. Vehbi Günay, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir, 2011.
  • Anonim Osmanlı Kroniği (1299-1512), haz. Necdet Öztürk, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, 2000.
  • Anonim Tevârih-i Âl-i Osman, haz. Ahmet Akgün, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1988.
  • Anonim Tevârîh-i Âl-i Osmân, haz. Ali Birbiçer, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1989.
  • Anonim Tevârîh-i Âl-i Osman, haz. F. Gise, çev. Nihat Azamat, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1992.
  • Âşıkpaşazâde, Âşıkpaşazâde Tarihi [Osmanlı Tarihi (1285-1502)], haz. Necdet Öztürk, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2013.
  • Celâlzâde Mustafa Çelebi, Geschicte Sultan Süleyman Kanunis von 1520 bis 1557, oder /Tabakâtü’l- Memâlik ve Derecâtü’l-Mesâlik (Tıpkı basım kısmı), neşr. Petra Kappet, Franz Steiner Verlagi Wiesbaden, 1981.
  • Ebu Hayr-ı Rumî, Saltuk-nâme, II, haz. Ş. Haluk Akalın, İstanbul,1988.
  • Enverî, Düsturnâme-i Enverî (Dil Özellikleri-Metin), haz. Betül Ademli, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, 2007.
  • Fatih Sultan Mehmed, Kanûnnâme-i Âl-i Osman (Tahlil ve Karşılaştırmalı Metin), haz. Abdülkadir Özcan, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2007.
  • Feridun Ahmed Bey, Mecmua-yı Münşeat-ı Feridun Bey, I, Takvimhane-yi Âmire, [İstanbul], 1265-1274.
  • Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l- Ahbâr, II, Fatih Sultan Mehmed Devri-1451-1481, haz. M. Hüdai Şentürk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2003.
  • Hadidî, Hadidî Tarihi [Manzum Osmanlı Tarihi] (1285-1523), haz. Necdet Öztürk, , Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2015.
  • Hali b. İsmail, Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin ve Menâkıbı, haz. Abdülbaki Gölpınarlı, Milenyum Yayıncılık, İstanbul, 2008.
  • Hoca Sadeddîn Efendi, Tâcü’t-Tevârîh, I, İstanbul, 1279-1280.
  • İbn Kemâl, Tevârih-i Âl-i Osman VII. Defter, haz. Şerafettin Turan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991.
  • İdris-i Bitlisî, Heşt Behişt VII. Ketibe Fatih Sultan Mehmed Devri, haz. Muhammed İbrahim Yıldırım, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2013.
  • Karamanlı Nişancı Mehmed Paşa, “Osmanlı Sultanları Tarihi”, çev. İbrahim Hakkı Konyalı, Osmanlı Tarihleri, haz. H. Nihal Atsız, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1949, ss. 322-369.
  • Makrızî, Kitâbu’s-Sülûk li Ma’rifeti Düveli’l-Mülûk, IV, 2. bölüm, haz. Said Abdulfettah Aşur, Mısır Ulusal Kütüphanesi Yayınları, Kahire, 1972.
  • Menâkıb-ı Hacı Bektâş-ı Veli, Vilâyet-nâme, haz. Abdülbaki Gölpınarlı, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1958.
  • Mevlâna Mehmed Neşrî, Cihânnümâ [Osmanlı Tarihi (1288-1485)], haz. Necdet Öztürk, Çamlıca Basın Yayım. İstanbul, 2008.
  • Mihailović, Konstantin, Bir Yeniçerinin Hatıratı, çev.- haz. Kemal Beydilli, Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, İstanbul, 2003.
  • Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah, Camiü’d-Düvel (Osmanlı Tarihi 1299-1481), haz. Ahmet Ağırakca, İnsan Yayınları, İstanbul, 1995.
  • Oruç Beğ, Oruç Beğ Tarihi [Osmanlı Tarihi -1288-1502], haz. Necdet Öztürk, Çamlıca Basın Yayım, İstanbul 2008.
  • Solakzâde Mehmed Hemdemî, Solakzâde Tarihi, İstanbul, 1297/1298.
  • Spandunis, Theodoros, Osmanlı Sultanları, haz. Donald M. Nicol, çev. Necdet Balta, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2015.
  • Şükrullah, Behcetü’t-Tevârîh/Tarihin Aydınlığında, haz. Hasan Almaz, Mostar Yayınları, İstanbul, 2013.
  • Şükrullâh, Behcetü’t-Tevârîh-Tarihin Aydınlığında, çev. Hasan Almaz, Mostar Yayınları, İstanbul, 2013.
  • Tagrîberdî, en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mülûk Mısır ve’l-Kâhire, XIV, Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, Beyrut, 1992.
  • Tursun Bey, Târîh-i Ebu’l-Feth, haz. Mertol Tulum, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul, 1977.
  • II-Araştırma ve İnceleme Eserler
  • [Yinanç], Mükrimin Halil, “Feridun Bey Münşeatı,” Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası] [TOEM], XI-XIII/62-77, İstanbul, 1336-1339, ss. 161-168.
  • [Yinanç], Mükrimin Halil, “Feridun Bey Münşeatı,” Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası] [TOEM], XIV/1, (78), İstanbul, 1340, s. 37-46.
  • [Yinanç], Mükrimin Halil, “Feridun Bey Münşeatı,” Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası] [TOEM], XIV/2, (79), İstanbul 1340, ss. 95-104.
  • [Yinanç], Mükrimin Halil, “Feridun Bey Münşeatı,” Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası] [TOEM], XIV/4, (81), İstanbul 1342, ss. 216-226.
  • Akça, Gürsoy - İnce, Yunus, Klasik Osmanlı Çağında Tarih, Meşruiyet ve Rüya, Palet Yayınları, Konya, 2015.
  • Anhegger, Robert, “Fatih Devrinde Yazılmış Farsça Manzum Bir Eser, Mu’âli’nin Hünkârnâmesi”, Tarih Dergisi, I, İstanbul, 1949-1950, ss. 145-166.
  • Assmann, Jan, Kültürel Bellek, Eski Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik, çev. Ayşe Tekin, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2015.
  • Báez, Fernando, Kitap Kıyımının Evrensel Tarihi, çev. Tolga Esmer, Can Yayınları, İstanbul, 2018.
  • Byzantion’dan Constantinopolis’e İstanbul Kuşatmaları, ed. Murat Arslan-Turhan Kaçar, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, İstanbul, 2017.
  • Cabanel, Patrick, “Jules Michelet”, Tarihçiler, der. Véronique Sales, çev. Elif Bildirici, İletişim Yayınları, İstanbul, 2016, ss. 13-35.
  • Ciceronis, Marcus Tullius, Ad Qintum Fratrem Dialogi Tires de Oratore, ed. James Luce Kingsley, Novi Porte Publisher, Basım yeri yok 1839.
  • Connerton, Paul, Toplumlar Nasıl Anımsar?, çev. Alaeddin Şenel, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2014.
  • Draaisma, Douwe, Unutmanın Kitabı, Rüyalarımızı Neden Hemen Unuturuz, Anılarımız Neden Sürekli Değişir?, çev. Dilman Muratoğlu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2012.
  • Franklin, Benjamin, Poor Richard’s Almanac, Barnes&Nobles Book, New York, 2004.
  • Freud, Anna, Ben ve Savunma Mekanizmaları, çev. Yeşim Erim, Metis Yayınları, İstanbul, 2015.
  • Freud, Sigmund, Bastırma ve Bastırılanın Geri Dönüşü, çev. Oya Kasap, Telos Yayınları, İstanbul, 2015.
  • Geary, Patrick J, Phantoms of Remembrance: Memory and Oblivion at the end of the First Millennium, Princeton University Press, Princeton-New Jersey, 1994.
  • Halbwachs, Maurice, Hafızanın Toplumsal Çerçeveleri, (Kısaltma: Hafıza), çev. Büşra Uçar, Heretik Yayınları, Ankara, 2016.
  • Hamlan, Talât Sait, Güneş-Tanrı ile Sevgi Ozanı Eski Mısır’dan Şiirler, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1995.
  • İnce, Yunus, “"Klasik Dönem Osmanlı Tarih Yazımında Moğol İmgesi", Köktürk Yazısının Okunuşunun 125. Yılında Orhun’dan Anadolu’ya Uluslararası Türkoloji Sempozyumu 1-7 Haziran 2018 Ulanbator-Moğolistan, Bildiriler Kitabı, II, Kesit Yayınları, İstanbul, 2018, ss. 926-940.
  • Kraelitz, Friedrich von, “İlk Osmanlı Padişahlarının Isdar Etmiş Oldukları Bazı Beratlar,” Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası [TOEM], V/28, İstanbul, 1330 [1914], ss. 242-243.
  • Kutsal Kitap-Eski ve Yeni Antlaşma (Tevrat, Zebur, İncil), Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yayınları, İstanbul, 2008.
  • Polastron, Lucien X., Kitap Yakmanın Tarihi, çev. Aziz Ufuk Kılıç, Everest Yayınları, İstanbul, 2011.
  • Ricoeur, Paul, “The Contribution of French Historiography to the Theory of History” Oxford Clarendon Press- Oxford University Press, New York, 1980.
  • Spiers, Hugo J. - Maguire1, Eleanor A. – Burgess, Neil “Hippocampal Amnesia”, Neurocase,VII, Oxford University Press, London, 2001, pp. 357–382.
  • Stavrides, Theoharis, The Sultan of Vezirs, The Life and Times of The Ottoman Grand Vezir Mahmud Pasha Angelović (1453-1474), Brill, Leiden-Boston-Köln, 2001.
  • Tezcan, Baki, “Erken Osmanlı Tarih Yazımında Moğol Hatıraları”, Osmanlı Sarayında Tarih Yazımı, çev. Zeynep Nevin Yelçe, ed. H. Erdem Çıpa-Emine Fetvacı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2014, ss. 27-45.
  • Tosh, John, Tarihin Peşinde, Modern Tarih Çalışmasında Hedefler, Yöntemler ve Yeni Doğrultular, çev. Özden Arıkan, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2005.
  • Traverso, Enzo, Geçmişi Kullanma Klavuzu, Tarih, Bellek, Politika, çev. Işık Ergüden, Versus Yayınları, İstanbul, 2009.
  • Troillot, Michel-Rolph, Geçmişi Susturmak Tarihin Üretilmesi ve İktidar, çev. Sezai Ozan Zeybek, İthaki Yayınları, İstanbul, 2015.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Fatih Sultan Mehmed’in Vezîri Âzamlarından Mahmud Paşa ile Şehzade Mustafa’nın Arası Neden Açılmıştı”, Belleten, XXVIII/112, Ankara, 1964, ss. 719-728.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Osmanlı Tarihinde Gizli Kalmış veya Şüphe ile Örtülü Bazı Olaylar”, Belleten, XLI/163, Ankara, 1977, ss. 507-554.
APA İNCE Y (2019). KLASİK DÖNEM OSMANLI TARİH YAZIMINDA OTO SANSÜR VE ÇARPITMA: BEŞ OLAY BİR SONUÇ. , 341 - 368. 10.18026/cbayarsos.531063
Chicago İNCE Yunus KLASİK DÖNEM OSMANLI TARİH YAZIMINDA OTO SANSÜR VE ÇARPITMA: BEŞ OLAY BİR SONUÇ. (2019): 341 - 368. 10.18026/cbayarsos.531063
MLA İNCE Yunus KLASİK DÖNEM OSMANLI TARİH YAZIMINDA OTO SANSÜR VE ÇARPITMA: BEŞ OLAY BİR SONUÇ. , 2019, ss.341 - 368. 10.18026/cbayarsos.531063
AMA İNCE Y KLASİK DÖNEM OSMANLI TARİH YAZIMINDA OTO SANSÜR VE ÇARPITMA: BEŞ OLAY BİR SONUÇ. . 2019; 341 - 368. 10.18026/cbayarsos.531063
Vancouver İNCE Y KLASİK DÖNEM OSMANLI TARİH YAZIMINDA OTO SANSÜR VE ÇARPITMA: BEŞ OLAY BİR SONUÇ. . 2019; 341 - 368. 10.18026/cbayarsos.531063
IEEE İNCE Y "KLASİK DÖNEM OSMANLI TARİH YAZIMINDA OTO SANSÜR VE ÇARPITMA: BEŞ OLAY BİR SONUÇ." , ss.341 - 368, 2019. 10.18026/cbayarsos.531063
ISNAD İNCE, Yunus. "KLASİK DÖNEM OSMANLI TARİH YAZIMINDA OTO SANSÜR VE ÇARPITMA: BEŞ OLAY BİR SONUÇ". (2019), 341-368. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.531063
APA İNCE Y (2019). KLASİK DÖNEM OSMANLI TARİH YAZIMINDA OTO SANSÜR VE ÇARPITMA: BEŞ OLAY BİR SONUÇ. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 341 - 368. 10.18026/cbayarsos.531063
Chicago İNCE Yunus KLASİK DÖNEM OSMANLI TARİH YAZIMINDA OTO SANSÜR VE ÇARPITMA: BEŞ OLAY BİR SONUÇ. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17, no.1 (2019): 341 - 368. 10.18026/cbayarsos.531063
MLA İNCE Yunus KLASİK DÖNEM OSMANLI TARİH YAZIMINDA OTO SANSÜR VE ÇARPITMA: BEŞ OLAY BİR SONUÇ. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol.17, no.1, 2019, ss.341 - 368. 10.18026/cbayarsos.531063
AMA İNCE Y KLASİK DÖNEM OSMANLI TARİH YAZIMINDA OTO SANSÜR VE ÇARPITMA: BEŞ OLAY BİR SONUÇ. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2019; 17(1): 341 - 368. 10.18026/cbayarsos.531063
Vancouver İNCE Y KLASİK DÖNEM OSMANLI TARİH YAZIMINDA OTO SANSÜR VE ÇARPITMA: BEŞ OLAY BİR SONUÇ. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2019; 17(1): 341 - 368. 10.18026/cbayarsos.531063
IEEE İNCE Y "KLASİK DÖNEM OSMANLI TARİH YAZIMINDA OTO SANSÜR VE ÇARPITMA: BEŞ OLAY BİR SONUÇ." Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17, ss.341 - 368, 2019. 10.18026/cbayarsos.531063
ISNAD İNCE, Yunus. "KLASİK DÖNEM OSMANLI TARİH YAZIMINDA OTO SANSÜR VE ÇARPITMA: BEŞ OLAY BİR SONUÇ". Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17/1 (2019), 341-368. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.531063