HAZAR DENİZİ’NDE RUSLAR İLE TÜRKMENLER ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER (18-19. YÜZYILLAR)

Yıl: 2018 Cilt: 6 Sayı: 13 Sayfa Aralığı: 100 - 120 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 24-12-2019

HAZAR DENİZİ’NDE RUSLAR İLE TÜRKMENLER ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER (18-19. YÜZYILLAR)

Öz:
Hazar Denizi tarihin ilk devirlerinden itibaren büyük ticaret yollarının kavşak noktasındabulunmaktadır. Bu nedenle denizin çevresinde yaşayan topluluklar bir şekilde uluslararasıticaret ağına dâhil olmaktadır. İslam kaynaklarına göre Hazar’ın doğusunda 10. yüzyıldaTürkmenler bulunmaktadır. Türkmenlerin denizin doğu tarafında bulunan Siyahkuh bölgesindefırtına nedeniyle parçalanan gemilerdeki malları yağmaladıkları şeklinde kaynaklarda bilgilermevcuttur. Türkmenlerin Hazar ile ilişkisine dair ilk kayıtlar bu şekildedir. 18. yüzyıldan itibarenbölgeyi ziyaret eden seyyahların eserlerinde ve Rusya tarafından gönderilen heyetlerinraporlarında Türkmenlerin Hazar’ın güney doğusundaki limanlar aracılığıyla Rusya, İran veTürkistan şehirleri ile ticaret yaptıkları ayrıntılı bir şekilde kaydedilmektedir. Bu yüzyıldaTürkmenler, İran sahası ile Buhara, Semerkant gibi Türkistan şehirleri arasındaki ticarette aktifolarak rol almaktadırlar. İran’dan alınan malların önemli bir kısmı ise deniz yoluyla Türkmentopraklarına getirilerek buradan kervanlarla Türkistan şehirlerine gönderilmektedir. Türkmenler,İran ile Türkistan şehirleri arasındaki ticarette olduğu kadar aktif olmasalar da Hazar’ınkuzeyindeki Astarhan ve batısındaki Bakü, Derbend gibi limanlara da ticari ürünler taşıyorlardı.Türkmenlerin özellikle Astarhan ile yaptıkları ticaret dolayısıyla 16. yüzyıldan itibaren Ruslar ileticari ve siyasi ilişkilerde bulundukları görülmektedir. Rusların Hazar havzasındaki işgalhareketlerinin artması Türkmenlerin denizdeki ticari faaliyetlerini de etkilemiştir. Bu çalışmadaRusya’nın özellikle I. Petro döneminden itibaren bölgeye yönelmesiyle başlayan Rus-Türkmenticari ilişkileri ile Ruslar ve Türkmen denizciler arasındaki mücadeleler ele alınmıştır.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih

RUSSIANS AND TURKMENS COMMERCIAL RELATIONS ON THE CASPIAN SEA (18TH19TH CENTURIES)

Öz:
The Caspian Sea is located at the junction point of big trade routes since the first ages of history. For this reason, the communities living around the sea somehow get involved in the international commercial network. According to Islamic resources, there were the Turkmens in the east of Caspian in the 10th Century. And there is also some information in the resources that the Turkmen plunder the goods in ships smashed in the storm in Siyahkuh (Mangyshlak) region in the east part of the sea. First records concerning the relations of the Turkmen with Caspian is as above. Especially since the 18th Century in the works of travelers who visit the region and in the reports of the Committees sent by Russia, it is recorded in detail that the Turkmen doing business with Russia, Iran and Turkistan through harbors in the south-east of Caspian. In this century, Turkmens actively participate in trade between Iran and Turkestan cities such as Bukhara and Samarkand. An important part of the goods were taken from Iran brought to the Turkmen lands by sea and sent to the cities of Turkistan with caravans from here. Although the Turkmen were not as active as in the commercial relations between Iran and Turkestan cities, they were also carrying products to Astrakhan in the north of the Caspian, and to harbors such as Baku and Derbend in the west. Turkmens and Russians commercial and political relations started in the 16th century due to Turkmens commercial relations with Astrakhan. The increase in occupation movements of the Russians in the Caspian basin also affected the commercial activities of Turkmens. In this study, Russian–Turkmen commercial relations and the struggles between Russian and Turkmen seamen were examined.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • AGAYEV, Halım (1963), Russko-Turkmenskie Otnoşeniya v XVII-XIX vv, Aşkabat: Türkmenistan Bilimler Akademisi.
  • ALLEN, W.E.D.- MURATOFF, Paul (1953), Caucasian Battlefields, Nashville: The Battery Press.
  • BESKROVNIY, L. G. (1957), Oçerki po İstoçnikovedeniyu Voyennoy İstorii Rossii, Leningrad.
  • BİGİ, Muhammed Zahir (2005), Maveraünnehir’de Seyahat, (Hazr. Ahmet Kanlıdere), İstanbul: Kitabevi Yay.
  • BREGEL, Yur ,(2012) “Mang s h lak”, Encyclopaedia of Islam, (Ed.: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs), http://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_islam_SIM_4922>.
  • BREGEL,Yuri (1981), “Nomadic and Sedentary Elements Among the Turkmens”, Central Asiatic Journal, Vol. 25, No. 1/2: 5-37.
  • BURNABY, Fred (1895), A Ride to Hiva, London.
  • CASTERA, Henry (1800), History of Catharine II, (çev. Henry Hunter), London.
  • CİHAN, Cihad (2010), XIX. Yüzyıl Seyyahlarına Göre Hazar Ötesi Türkmenleri, Gazi Üniversitesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
  • ÇAPRAZ, Hayri (2011 Aralık) “Çarlık Rusyası’nın Türkistan’da Hâkimiyet Kurması”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 24: 51-78.
  • DE HELL, Xavier Hommarie (1847), Travels in the Steppes of Caspian Sea, London.
  • DI BORGOMALE, H.L. Rabino (1928), Mazandaran and Astarabad, London.
  • Ebu Dülef (1342), Sefernâme-i Ebu Dülef der İran, (çev. Seyyid Ebü’l-faz Tabatabai), Tehran.
  • Gerdizî (1347), Zeynü’l-Ahbâr, (neşr. Abdulhay Habibi), Tehran.
  • GÖKÇE, Mustafa (2011 Ekim), “Soğuk Savaş Öncesinden Günümüze İran’ın Hazar Denizi Siyaseti”, Tarihin Peşinde, Sayı 6 :153-176.
  • GÖKÇE, Mustafa (2012), Siyah Altın Peşinde Hazar’da Bin Yıl, Ankara: Berikan Yay.
  • GÖKÇE, Mustafa-KALKAN, Tuba (2017), “Yolların ve Medeniyetlerin Buluşma Noktası Hazar Havzası (9-13. Yüzyıllar)”, Atsız Armağanı II, (ed. Saadettin Yağmur Gömeç), İstanbul: Altınordu Yay.: 201-231.
  • HANWAY, Jonas (1753), An Historical Account of the British Trade Over the Caspian Sea IV, London.
  • HAYİT, Baymirza (2004), Türkistan Devletlerinin Milli Mücadele Tarihi, Ankara: TTK Yay.
  • Herodotos (1973), Herodot Tarihi, (çev. Müntekim Ökmen), İstanbul: Remzi Kitabevi Yay.
  • Hudûdü’l-Âlem (2008), (Yay. V. Minorsky, çev. Murat Ağarı), İstanbul: Kitabevi Yay.
  • İbn Havkal (2014), Sûrat el-Arz, (çev. Ramazan Şeşen), İstanbul: Yeditepe Yay.
  • İbn Hurdazbih (2008), Yollar ve Ülkeler Kitabı, (çev. Murat Ağarı) İstanbul: Kitabevi Yay.
  • İstahri (2015), Ülkelerin Yolları, (çev. Murat Ağarı), İstanbul: Ayışığı Yay.
  • İZGİ, Özkan (1989), Çin Elçisi Wang Yen-te’nin Uygur Seyahatnamesi, Ankara: TTK Yay.
  • JENKINSON, Anthony (1968), Early Voyages and Travels Russia and Persia II, New York.
  • KARATAY, Osman (2010), “Karadeniz’de İlk Ruslar ve Şarkel’in İnşası”, Belleten, LXXIV/269, Ankara: 69-108.
  • KARRIYEV A., ROCLYAKOV, A. (1956), Kratkiy Oçerk İstorii Turkmenistana, Aşkabad: Türkmenistan Devlet Yayınevi.
  • KURAT, Akdes Nimet (1999), Rusya Tarihi, Ankara: TTK Yay.
  • LECLERCQ, Jule Joseph (2015), Avrupalı Gözüyle Kafkaslar ve Orta Asya, (çevr. Haktan Birsel), İstanbul: IQ Yayıncılık.
  • LOGOFET, D.N. (1903), Po Kaspiyskomu Moryu i Persidskoy Granitse, St. Petersburg.
  • MAC GAHAN, Januarius Aloysius (1995), Hive Seyahatnamesi, (haz. İsmail Aka, Mehmet Ersan), İzmir: Akademi Kitabevi.
  • MAMEDOV, Rustam F. (2000), “International Legal Status of the Caspian Sea in Its Historical Devolopment”, The Turkish Yearbook, vol. 30: 107-138.
  • MARVIN, Charles (1996), Reconnoitring Central Asia, New Delhi: Asian Educational Services.
  • MCCORMICk, Micheal (2001), Origins of the European Economy, Cambridge.
  • Mesudi (2004), Murûc ez - Zeheb, (çevr. Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yayınları.
  • MİRFENDERESKİ, Guive (2001), A Diplomatic History of the Caspian Sea, New York.
  • MURAVYOV, Nikolay (1977), Journey to Khiva, London.
  • OLEARIUS, Adam (1967), The Travels of Olearius in Seventeenth Century Russia, (çev. Samuel. H. Baron), California.
  • PLANHOL, Havier de (1998), “Hazar Denizi”, İslam Ansiklopedisi, cilt: 17: 109-113.
  • QARAYEV, Elçin (2006), F.İ. Soymonov’un Hazar Denizi’nin ve Orada Hayata Keçirilen Rusiya İşgallarının İmperator Böyük Pyotr’un Tarihinin Bir Hissesi Kimi Tasviri Adlı Seyahatnamesi, Bakı: Azerbaycan Milli İlimler Akademisi.
  • QUBADİYANİ, Rahim M., QUBADİYANİ, Behruz M. (1387), Esnadi ez Revabet-i İran ve Rusye, Tehran: Merkez-i Esnad ve Tarih-i Diplomasi.
  • Rıza Gulı Han Hidâyet (1385), Sefâretnâme-i Harezm, Tehran: Miras-ı Mektûb Neşr.
  • SARAY, Mehmet (1989), The Turkmens in the Age of Imperialism, Ankara: TTK Yay.
  • SCHUYLER, Eugene (2007), Türkistan, (çev. Firdevs Çetin ve Halil Çetin), İstanbul: Paradigma Yay.
  • SCHUYLER, Eugene (1877), Turkistan II, London.
  • SHAHED, Babak (2016), Dürre-i Nadiri' ye Göre Nadir Şah ve Dönemi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
  • SOZAEV, Eduard- TREDREA, John (2010), Russian Warships in the Age of Sail 1696-1860, Barnsley.
  • Süleyman Şükrü (2013), Seyahatü’l-Kübra, Ankara: TTK Yay.
  • TEMİR, Ahmet (1964) “Rus İmparatorluğunun Kuruluşu ve Genişlemesi”, Türk Kültürü, sayı 21, Ankara: 20- 25.
  • The London Gazette, 22 August 1670.
  • TÜRKER, Özgür (2017), Güney Kafkasya'da Rus-Kaçar (İran) Nüfuz Mücadelesi (1779-1813), Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). VAMBERY, Arminius (1993), Bir Sahte Dervişin Orta Asya Gezisi, (hazr. N. Ahmet Özalp), İstanbul.
  • VERNADSKY, George (2015), Rusya Tarihi, (çev. Doğukan Mızrak, Egemen Ç. Mızrak), İstanbul: Selenge Yay.
  • WERNICK, Robert (1979), The Vikings, New Jersey.
  • YAKUBCANOV, Nadir (2015), “İz İstorii Jeleznoy Dorogi Turkestanskogo Kraya”, Karadeniz, 27, 210-226.
  • YAKUBOVSKİY, A. YU. (1948), “ K Voprosu ob İstoriçeskoy Topografii Itilya i Bolgar v IX i X vv.”, Sovetskaya Arheologiya, X, Leningrad: 255-270.
  • YARKIN, İbrahim (1964), “Rus İdaresi Altında Türkistan ve Değişen Görüşler”, Türk Kültürü, S. 21, Ankara: 80-87.
  • YEŞİLOT, Okan (2014), Şahın Ülkesinde, İstanbul: Yeditepe Yay
APA Gökçe M (2018). HAZAR DENİZİ’NDE RUSLAR İLE TÜRKMENLER ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER (18-19. YÜZYILLAR). , 100 - 120.
Chicago Gökçe Mustafa HAZAR DENİZİ’NDE RUSLAR İLE TÜRKMENLER ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER (18-19. YÜZYILLAR). (2018): 100 - 120.
MLA Gökçe Mustafa HAZAR DENİZİ’NDE RUSLAR İLE TÜRKMENLER ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER (18-19. YÜZYILLAR). , 2018, ss.100 - 120.
AMA Gökçe M HAZAR DENİZİ’NDE RUSLAR İLE TÜRKMENLER ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER (18-19. YÜZYILLAR). . 2018; 100 - 120.
Vancouver Gökçe M HAZAR DENİZİ’NDE RUSLAR İLE TÜRKMENLER ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER (18-19. YÜZYILLAR). . 2018; 100 - 120.
IEEE Gökçe M "HAZAR DENİZİ’NDE RUSLAR İLE TÜRKMENLER ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER (18-19. YÜZYILLAR)." , ss.100 - 120, 2018.
ISNAD Gökçe, Mustafa. "HAZAR DENİZİ’NDE RUSLAR İLE TÜRKMENLER ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER (18-19. YÜZYILLAR)". (2018), 100-120.
APA Gökçe M (2018). HAZAR DENİZİ’NDE RUSLAR İLE TÜRKMENLER ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER (18-19. YÜZYILLAR). Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6(13), 100 - 120.
Chicago Gökçe Mustafa HAZAR DENİZİ’NDE RUSLAR İLE TÜRKMENLER ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER (18-19. YÜZYILLAR). Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 6, no.13 (2018): 100 - 120.
MLA Gökçe Mustafa HAZAR DENİZİ’NDE RUSLAR İLE TÜRKMENLER ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER (18-19. YÜZYILLAR). Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, vol.6, no.13, 2018, ss.100 - 120.
AMA Gökçe M HAZAR DENİZİ’NDE RUSLAR İLE TÜRKMENLER ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER (18-19. YÜZYILLAR). Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 2018; 6(13): 100 - 120.
Vancouver Gökçe M HAZAR DENİZİ’NDE RUSLAR İLE TÜRKMENLER ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER (18-19. YÜZYILLAR). Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 2018; 6(13): 100 - 120.
IEEE Gökçe M "HAZAR DENİZİ’NDE RUSLAR İLE TÜRKMENLER ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER (18-19. YÜZYILLAR)." Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6, ss.100 - 120, 2018.
ISNAD Gökçe, Mustafa. "HAZAR DENİZİ’NDE RUSLAR İLE TÜRKMENLER ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER (18-19. YÜZYILLAR)". Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 6/13 (2018), 100-120.