Yıl: 2018 Cilt: 20 Sayı: 20 Sayfa Aralığı: 625 - 649 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 21-08-2020

“MATBAANIN OSMANLI TOPRAKLARINA GEÇ GELMESİNİN” MÜSEBBİBİNİ ARAMAK YA DA ESKİ BİR TARTIŞMAYA DÂHİL OLMAK

Öz:
Barut‐ateşlisilah teknolojisi, pusula, kâğıt ve matbaa erken modern dönem olarak adlandırılan1450‐1750 arası döneme damgasını vuran dört büyük icat olarak kabuledilir. Avrupa’da Erkenmodern dönemin başında kullanılmaya başlayan matbaanın Osmanlı Devleti’nin Müslümanreayası tarafından kullanılmaya başlaması aynı dönemin sonlarına doğru olmuştur. Osmanlılarınmatbaayı kullanımının gecikmesinin müsebbibini arayan bazı tarihçiler ya da bazı araştırmacılargenellikle zanlı olarak müstensihlerin/hattatların kazançlarının kesilmesini istemeyen ve matbaakullanımını yasakladığı iddia edilen Osmanlı devlet aklını hedef göstermektedirler. Bu iddialarınsahipleri Osmanlı Devletini bağnaz bir düşüncenin taşıyıcısı olarak mahkûm etme eğilimindedirler. Bu iki iddia bahsi geçen döneme damga vuran diğer icatların ne kadar benimsenip benimsenmediğine bakılarak tartışılmalıdır. Böylece matbaanın kabulünde ya da Osmanlı topraklarınagetirilmesinde yaşanan gecikmede Osmanlı devlet aklının rollünün olup olamayacağısorusuna,konu bağlamından koparılmadan daha sağlıklı bir şekilde cevap verilebilir. Ayrıca modernist/ilerlemeci paradigmalar penceresinden meseleye bakmak neticeitibariyle yanlış bir görüşeneden olur. Bu çalışma matbaanın Osmanlı Devleti’ne “geç gelmesine” dair bu ilkeler üzerindenbirinceleme yapma amacındadır.
Anahtar Kelime:

SEARCHING THE PERPETRATOR OF “THE LATE ADOPTION OF THE PRINT‐ ING PRESS IN THE OTTOMAN STATE” OR INVOLVING IN AN OLD DEBATE

Öz:
Gunpowder‐firearmstechnology, compass, paper and printing press areregarded asthe four great inventions that left their mark on the period between 1450 and 1750, which is called asthe early modern era. The use of the printing press, which began to be used at the beginning of the early modern era in Europe, by the Muslim subjects of the Ottoman State occurred towards the end of thesame period. Some historians orresearchers who attempt to find the perpetrator who caused the “delay” in the use of the printing press by the Ottomans generally point as suspects to the Otto‐ man state mentality that did not want earnings of copyists/calligraphers’ to bereduced and was alleged to have banned use of the printing press. Those who are behind these allegations areinclined to condemn the Ottoman State as bearer of a bigoted thought. These two allegations need to be discussed by considering to what extent the otherinventions that left their marks on the said period were adopted. In this way, it will be possibleto find a healthier answer to the question of whether or not the Ottoman State mentality had a part to play in the delay observed in the introduction of the printing press into the Ottoman land without taking thesubject at hand out of its context. In addition, looking at the matterfrom modernist/progressive paradigmsin thefinal analysislead to formation of falseinferences. This study aimsto conduct an investigation on the basis of principles concerning the “delay” in the introduction of the printing press into the Ottoman State.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • ‐Abou‐l‐Hasan Ali b. Mohammed et‐ Tamgrûtî, En‐Nafhatel‐Miskiya fi‐s‐Sifarat et‐Tourkiya, trans. Henry de Castries, Paris‐ Geuthner, 1929.
  • ‐Ahmed Vasıf Efendi, Mehâsinü’l‐Âsâr ve Hakâikü’l‐Ahbâr, haz. Mücteba İlgürel, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1994.
  • ‐Donado, Giovanni Battista, Osservazioni Della Letteratura de’ Turchi, Venezia, 1688.
  • ‐Ebu Nasr İsmail b. Hammâd el‐Cevherî, Tercüme‐i Sıhah‐ı Cevherî, I, müt. Mehmed b. Mustafa el‐Vanî, Darü’t‐Tıbaati’l‐Âmire [İbrahim Müteferrika Matbaası], Beldetü’t‐Tayyibeti’l‐Kostantiniyye [İstanbul], 1141 [1729].
  • ‐Habesci, Elias (translater), The Present State of Ottoman Empire, London, MDCCLXXXIV [1784].
  • ‐Heyman, John, Travels Through Part of Europe, Asia Minor, the Islands of the Archipelago, Syria, Palestine, Egypt, Mount Sinai, &c: Giving a Particular Account of the Most Remarkable Places, Structures, Ruins, İnscriptions, & c. İn these Countries, II, London, MDCCLIX,
  • ‐Hill, Aaron, A Full And Just Account of The Present State of The Ottoman Empire İn All İts Branches: With The Government, And Policy, Religion, Customs, And Way of Living of The Turks, in General : Faithfully Related From A Serious Observation Taken in Many Years Travels Throʹ Those Countries, London, 1709.
  • ‐Johann Christian Kundmann, Rariora Naturae et Artis, İtem In Re Medica, oder Seltenheiten der Natur und Kunst des Kundmannischen Naturalien‐Cabinets, wie auch in der Artzeney‐Wissenschaft, Breslau& Leipzig, 1737.
  • ‐Katib Çelebi [Hacı Halife Mustafa b. Abdullah], Tuhfetü’l‐Kibar fî Esfari’l‐Bihar, Darü’t‐Tıbaati’l‐Âmire [İbrahim Müteferrika Matbaası], Beldetü’t‐ Tayyibeti’l‐Kostantiniyye [İstanbul], 1142 [1729].
  • ‐Lüdeke, Christoph Wilhelm, Türklerde Din ve Devlet Yönetimi, İzmir, İstanbul 1759‐1768, çev. Türkis Noyan, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2013.
  • ‐Marsigli, Luigi Ferdinando, Stato Militare Dell’İmperio Ottomane/L’etat Militaire de L’Empire Ottoman, I, Amsterdam MDCCXXXII [1732], p. 40.
  • ‐ Motraye, Aubry de la, La Motraye Seyahatnamesi, çev. Nedim Demirtaş, İstiklal Kitabevi, İstanbul, 2007.
  • ‐Mustafa Nuri Paşa, Netâyicü’l‐ Vukû‘ât, III, Uhuvvet Matbaası, İstanbul, 1327.
  • ‐Nasir al‐Din al‐Tusi, Kitab Tahrir Usul li‐Uqlidis Min Ta’lif Khwaja Nasir al‐Din al‐ Tusi. Euclidis Elementorum Geometricorum Libri Tredecim. Ex Traditione Doctissimi Nasiridini Tusini. Nunc Primum Arabice İmpressi, (in Typographia Medicea), Romae, 1594.
  • ‐Ogier Chiselin de Busbecq, Türk Mektupları, çev. Hüseyin Cahit Yalçın, Remzi Kitabevi, İstanbul 1939.
  • ‐Peçevî İbrahim Efendi, Tarîh‐i Peçevî, I, Matbaa‐i Âmire, İstanbul, 1283.
  • ‐Pirî Reis, Kitâb‐ı Bahriye, The Walters Art Museum, MS. W.658.
  • ‐Seydi Ali Reis, Kitâbu’l‐ Muhit fî İlmi’l‐Eflâk ve’l‐Ebhûr, TSMK, Revan Köşkü, Nu. 1643.
  • ‐Tayyâr‐zâde Atâ, Osmanlı Saray Tarihi/Târîh‐i Enderûn, I, haz. Mehmet Arslan, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2010.
  • ‐Vallé, Pietro Della, Voyages de Pietro de Vallé Gentilhome Romain Dans la Turquie, lʹEgypte, la Palestine, la Perse, les Indes Orientales, & autres lieux, I, Nouvelle Edition, Paris 1745.
  • ‐Şeyhülislam Yenişehirli Abdullah Efendi, Behcetü’l‐Fetâvâ, haz. Süleyman Kaya, Betül Algın, Zeynep Trabzonlu, Asuman Erkan, Klasik Yayınları, İstanbul, 2011. II‐Araştırma ve İnceleme Eserler
  • ‐Acemoğlu, Daron, ‐ Robinson, James A., Ulusların Düşüşü, Güç Zenginlik ve Yoksulluğun Kökenleri, çev. Faruk Rasim Velioğlu, Doğan Kitap, İstanbul, 2015.
  • ‐Ahmed Shahab – Filipovic, Nenad, “The Sultanʹs Syllabus: A Curriculum for The Ottoman Emperial medreses prescribed in a ferman of Qanuni I Süleyman, dated 973 (1565)”, Studia Islamica, 98‐99, 2004, pp. 183‐218.
  • ‐ Arslan, Mustafa Uğurlu “Alî Emîrî Efendi Dîvânında Kitap ve Şâirin ‘Kitâb’ Redifli Üç Gazeli”, Hikmet Akademik Edebiyat Araştırmaları Dergisi‐Prof. Dr. Mine Mengi Özel Sayısı, 5, 2016, s. 272‐285.
  • ‐Braudel, Fernand, Maddi Uygarlık, Ekonomi ve Kapitalizm XV.‐XVIII. Yüzyıllar, Mübadele Oyunları, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, İmge Yayınları, Ankara, 2004.
  • ‐Dale, Edgar, Audiovisual Methods in Teaching, Dryden Press, New York, 1969.
  • ‐Efdaleddin, “Memâlik‐i ‘Osmâniyyede Tıbâatin Kıdemi”, Tarih‐i Osmani Encümeni Mecmuası [TOEM], VII/40, İstanbul, 1332, ss. 242‐249.
  • ‐Ersoy, Osman, XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Türkiye’de Kâğıt, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1963.
  • ‐Fazlıoğlu, Şükran, “Manzûme Fî Tertîb El‐Kutub Fî El‐Ulûm ve Osmanlı Med‐ reselerindeki Ders Kitapları”, Değerler Eğitimi Dergisi, I/1, İstanbul, 2003, ss. 97‐110.
  • ‐Galitekin, Ahmet Nezih, İbrahim Müteferrika Eserlerinden Yalova Kağıthanesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, İstanbul, 2013.
  • ‐Ginzburg, Carlo, Peynir ve Kurtlar, Bir 16. Yüzyıl Değirmencisinin Evreni, çev. Ayşen Gür, Metis Yayınları, İstanbul, 2011.
  • Hızlı, Mefail, “Osmanlı Medreselerindeki Okutulan Dersler ve Eserler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVII/1, Bursa, 2008, ss. 25‐46.
  • ‐İnce, Yunus, “Osmanlı Devletinde Barutun ve Ateşli Silahların Kullanımının Yaygınlaşması”, Prof. Dr. Nejat Göyünç Hatıra Kitabı, ed. Hasan Bahar, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkiyat Araştırmaları Yayınları, Kon‐ ya, 2013, ss. 503‐523.
  • ‐İnce, Yunus, “Osmanlı Tarih Yazımında Seçkincilik Paradigması ve Bu Paradigmanın Çözülüşü”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), 43, Ankara, 2018, ss. 51‐95.
  • ‐İnce, Yunus, “Matbaa Öncesi Osmanlı Toplumunda Kitaba Sahip Olmak ya da Olamamak: Bir Maliyet Hesabı Denemesi/Önerisi”, History Studies‐ International Journal of History, X/7, 2018 [yayın aşamasında]
  • ‐Kara, İsmail, İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz, Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not, (Kısaltma: İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz), Dergâh Yayınları, İstanbul, 2018.
  • ‐Koç, Yunus, “Osmanlı Dönemi İstanbul Nüfus Tarihi”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD), VIII/16, İstanbul, 2010, ss. 171‐199.
  • ‐Mystakidis, “Hükümet‐i Osmâniyye Tarafından İlk Te’sis Olunan Matbaa ve Bunun Neşriyatı”, Tarih‐i Osmani Encümeni Mecmuası (TOEM), I/5, İstanbul, 1328, ss.
  • Neumann, Christoph K., “Üç Tarz‐ı Mütalaa Yeniçağ Osmanlı Dünya’sında kitap okumak ve yazmak”, (Kısaltma: Üç Tarz‐ı Mütalaa), Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 1, İstanbul, 2005, ss.
  • ‐Özvar, Erol, “Osmanlı Dünyasında Yazma Eser Üretkenliği”, Sahn‐ı Semân’dan Dârülfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası (Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler)‐ XVII. Yüzyıl, Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul, 2017, ss.
  • ‐ Şeşen, Ramazan, “Osmanlı Devrinde İlimler ve Osmanlı Medreselerinde Okutulan Kitaplar”, Abdülkadir Özcan’a Armağan‐Tarihin Peşinde Bir Ömür, haz. Hayrunnisa Alan‐Ömer İşbilir‐Zeynep Aybicin‐Muhammet Ali Kılıç, Kronik Kitap, İstanbul, 2018, ss. 561‐570.
  • ‐Unan, Fahri, “Osmanlı Medreselerinde Eğitim”, Osmanlı, V, ed. Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, ss. 157.
  • ‐Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Türk Tarih Kuru‐ mu Yayınları, Ankara, 2014.
APA İnce Y (2018). “MATBAANIN OSMANLI TOPRAKLARINA GEÇ GELMESİNİN” MÜSEBBİBİNİ ARAMAK YA DA ESKİ BİR TARTIŞMAYA DÂHİL OLMAK. , 625 - 649.
Chicago İnce Yunus “MATBAANIN OSMANLI TOPRAKLARINA GEÇ GELMESİNİN” MÜSEBBİBİNİ ARAMAK YA DA ESKİ BİR TARTIŞMAYA DÂHİL OLMAK. (2018): 625 - 649.
MLA İnce Yunus “MATBAANIN OSMANLI TOPRAKLARINA GEÇ GELMESİNİN” MÜSEBBİBİNİ ARAMAK YA DA ESKİ BİR TARTIŞMAYA DÂHİL OLMAK. , 2018, ss.625 - 649.
AMA İnce Y “MATBAANIN OSMANLI TOPRAKLARINA GEÇ GELMESİNİN” MÜSEBBİBİNİ ARAMAK YA DA ESKİ BİR TARTIŞMAYA DÂHİL OLMAK. . 2018; 625 - 649.
Vancouver İnce Y “MATBAANIN OSMANLI TOPRAKLARINA GEÇ GELMESİNİN” MÜSEBBİBİNİ ARAMAK YA DA ESKİ BİR TARTIŞMAYA DÂHİL OLMAK. . 2018; 625 - 649.
IEEE İnce Y "“MATBAANIN OSMANLI TOPRAKLARINA GEÇ GELMESİNİN” MÜSEBBİBİNİ ARAMAK YA DA ESKİ BİR TARTIŞMAYA DÂHİL OLMAK." , ss.625 - 649, 2018.
ISNAD İnce, Yunus. "“MATBAANIN OSMANLI TOPRAKLARINA GEÇ GELMESİNİN” MÜSEBBİBİNİ ARAMAK YA DA ESKİ BİR TARTIŞMAYA DÂHİL OLMAK". (2018), 625-649.
APA İnce Y (2018). “MATBAANIN OSMANLI TOPRAKLARINA GEÇ GELMESİNİN” MÜSEBBİBİNİ ARAMAK YA DA ESKİ BİR TARTIŞMAYA DÂHİL OLMAK. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 20(20), 625 - 649.
Chicago İnce Yunus “MATBAANIN OSMANLI TOPRAKLARINA GEÇ GELMESİNİN” MÜSEBBİBİNİ ARAMAK YA DA ESKİ BİR TARTIŞMAYA DÂHİL OLMAK. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 20, no.20 (2018): 625 - 649.
MLA İnce Yunus “MATBAANIN OSMANLI TOPRAKLARINA GEÇ GELMESİNİN” MÜSEBBİBİNİ ARAMAK YA DA ESKİ BİR TARTIŞMAYA DÂHİL OLMAK. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, vol.20, no.20, 2018, ss.625 - 649.
AMA İnce Y “MATBAANIN OSMANLI TOPRAKLARINA GEÇ GELMESİNİN” MÜSEBBİBİNİ ARAMAK YA DA ESKİ BİR TARTIŞMAYA DÂHİL OLMAK. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2018; 20(20): 625 - 649.
Vancouver İnce Y “MATBAANIN OSMANLI TOPRAKLARINA GEÇ GELMESİNİN” MÜSEBBİBİNİ ARAMAK YA DA ESKİ BİR TARTIŞMAYA DÂHİL OLMAK. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2018; 20(20): 625 - 649.
IEEE İnce Y "“MATBAANIN OSMANLI TOPRAKLARINA GEÇ GELMESİNİN” MÜSEBBİBİNİ ARAMAK YA DA ESKİ BİR TARTIŞMAYA DÂHİL OLMAK." Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 20, ss.625 - 649, 2018.
ISNAD İnce, Yunus. "“MATBAANIN OSMANLI TOPRAKLARINA GEÇ GELMESİNİN” MÜSEBBİBİNİ ARAMAK YA DA ESKİ BİR TARTIŞMAYA DÂHİL OLMAK". Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 20/20 (2018), 625-649.