• ÖZ

Kıyas hakkında meydana gelen tartışmalardan birisi, hükmü Kur’ân, Sünnet veya icmâa kıyasla sabit olan bir fer’in, yeni bir kıyas işleminde asıl kabul edilerek ona kıyasla yeni bir fer’ hakkında hüküm konulmasının câiz olup olmayacağı meselesidir. Hükmü bu kaynaklardan birisiyle sabit olan asıl ile bu asla kıyasla hükmü sabit olan fer’ arasındaki illetle, bu fer’ ve bu fer’e kıyasla hükmü sabit olan diğer fer’ arasındaki illetin aynı olması durumunda, usulcülerin çoğunluğuna göre ikinci kıyas işlemi gereksiz bir uzatmadan ibarettir. Zira aralarında illet birliği bulunduğundan dolayı yeni fer’in, doğrudan hükmü nas veya icmâ ile sabit olan asla kıyas edilmesi mümkündür. Bu konuda asıl tartışma mevzuu, fer’den onun hükmünün kendisiyle sabit olduğu illetten başka bir illet çıkarılarak başka bir fer’in ona kıyas edilmesidir. Usulcülerin büyük çoğunluğu, bir hükmün iki illetle ta’lîl edilmesinin câiz olmadığını ve fer’den çıkarılacak yeni illetin geçerli bir illet olmadığını ileri sürerek bunu da câiz görmemişlerdir. Bu makalede bunun neden câiz olmadığı ortaya konulmuştur.

• ÖZ

Kur’ân-ı Kerîm ilahî bir Kitap’tır. O, en-Nisâ 4/82 âyetinde bu durumu açıkça belirtmiş ve aksi olsaydı birçok çelişkinin bünyesinde yer alacağını ifade etmiştir. Âyetin tersinden okunması halinde çelişki barındıran bir kitabın ilahi olmadığı sonucu çıkmaktadır. Buradan hareketle İslâm’a muhalif kişi ya da gruplar, kendilerince çelişkiler bulmuşlar, Kur’ân’ın ihtilaflar içeren kitap olduğunu iddia etmişler ve neticede ona karşı şüphe uyandırmaya çalışmışlardır. Öte yandan Kur’ân kültürü zayıf olan Müslümanlar da bazı âyetlerin görünümü itibariyle birbiriyle ihtilaf içerisinde olduğu (!) şeklinde bir kanaat edinmiş ve sorunun çözümü için âlimlere müracaat etmişlerdir. Bu âlimler de söz konusu soru yahut itirazlara cevap vermişlerdir. Zemahşerî de bu âlimler arasındadır. O, el-Keşşâf’ta Kur’ân’ın tefsirini yaparken müşkil görünen âyetlere atıf yapmış ve akla takılması muhtemel konulara temas etmiştir. İşte bu çalışma onun yorumlarını konu edinmiştir. Bu çerçevede mezkûr eser bütünüyle incelenmiş ve müfessirin soru cevap yöntemiyle ele aldığı müşkil hususlar saptanmıştır. Netice itibariyle Zemahşerî’nin, muhtemel itirazları net bir şekilde ortaya koyduğu ve onlara cevap verdiği görülmüştür.

• ÖZ

Mâlik b. Enes (ö. 179/795) tarafından derlenen el-Muvattaʾ üzerine birçok şerh çalışması yapılmıştır. 18. yüzyılın Osmanlı muhaddislerinden Kemâhî (ö. 1171/1757), muteber hadis kitaplarından birisi olan el-Muvattaʾ üzerine şerh yazan önemli bir isimdir. Kemâhî’nin Muvattaʾnın İmam Muhammed b. Hasen eş-Şeybânî rivayeti üzerine yazdığı el-Müheyyâ fî keşf-i esrâri’l-Muvattaʾ adlı şerh, hem yazıldığı dönem ve coğrafya, hem istifâde ettiği kaynaklar hem de kendisine has şerh yöntemleri açısından önem taşımaktadır. Her türlü anlama ve yorumlama faaliyetinde olduğu gibi, hadis şârihlerinin rivayetleri şerh edişlerinde -birçok etkenle birliktemüntesibi oldukları amelî mezhepler de etkide bulunmaktadır. Şârihlerin, mensubu olmadıkları mezheplerin görüşlerinin yoğunlukla bulunduğu eserler üzerine yaptıkları çalışmalarda, mensubu bulundukları mezhebin etkisini daha net görmek mümkündür. Bu çalışmada, Osmanlı muhaddislerinden Hanefî mezhebine mensup el-Kemâhî’nin Muvattaʾ şerhinde, Mâlikî ve Hanefî mezhebi arasında ihtilaf oluşturan meseleler üzerinden Hanefî kimliğinin yansımaları üzerinde durulacaktır.

• ÖZ

Kur’ân-ı Kerîm’in nüzulünden itibaren Müslümanlar, onun okuyuş keyfiyeti üzerine yoğunlaşmışlardır. İlk dönemden itibaren bu bağlamda eğitim külliyeleri kurulmuştur. Osmanlı döneminde de Kur’ân ve âşere-takrîb eğitiminin verildiği kurumlar, dârulkurrâ olarak isimlendirilmekteydi. Bu dârulkurrâlar, Anadolu’nun belli merkezlerinde bulunmaktaydı. Bu merkezlerden biri de Elazığ’ın ilçesi Palu’da kurulmuştur. Osmanlı Dönemi’nde Palu’da âşeretakrîb eğitiminin verildiği dârulkurrânın varlığı, resmî kayıtlarca bilinmektedir. Bu dârulkurrâ, Palu Kalesi’nin Güneybatı yönünde yer alan Zeve Mahallesi’nde inşa edilmîştir. Dârulkurrânın baş müderrisliğine şeyhülkurrâ unvanıyla anılan Seyyid Hâmid b. el Hâc Abdülfettâh elPaluvî atanmıştır. Seyyid Hâmid, eğitimini Tokat Hâtuniye Mederesesi’nde tamamlamış ve orada kırâat ilmînde adından söz ettirecek Zübtetü’l-irfân adlı ihtisas kitabını kaleme almıştır. Eserini 1173/1759 yılında tamamlayan Hâmid b. Abdulfettâh’ın dârulkurrânın inşası için Palu’ya geldiği bilinmektedir. Altı yılda tamamlandığı bilinen dârulkurrâda 1179/1765 yılında fiilen eğitime başlamıştır. Bu dârulkurrâ, Palu’nun sakinlerinden olan Seyyid Mustafa b. Seyyid Abdulbakî tarafından inşa edilmîştir

• ÖZ

Tefsir bilindiği üzere Kur’ân’ı-Kerîm’i anlama çalışmasıdır. Siyer ise Kur’ân-ı Kerîm’in tebliğcisi Hz. Muhammed’in (s.a.s.) hayatını ele almaktadır. Her iki ilim dalı da birbirinden azami derecede istifade etmektedir. Siyer müellifleri Hz. Peygamber'in hayatını yazarken âyetlerden istifade etmişler müfessirler de eserlerinde çok sayıda siyer rivayetine yer vermişlerdir. Bu çalışmada Nesefî’nin Medârikü’t-tenzîl ve hakāiku’t-teʾvîl adlı tefsiri, içerdiği siyer rivayetleri açısından incelenecektir. Nesefî, VII. yüzyılda Mâverâünnehir bölgesinde yaşamış, Hanefî/Mâtürîdî ekolünün önde gelen temsilcileri arasında sayılmıştır. Eserleri uzun zaman medreselerde okutulmuş ve değerlerini muhafaza etmiştir. Müellifin kısa ve özlü bir şekilde kaleme aldığı eserindeki Hz. Muhammed’in hayatına dair temel meselelere yaklaşımının belirlenmesi önem arz etmektedir. Makalede müfessirin siyer rivayetlerine yaklaşımı ve Hz. Peygamber anlayışına dair tespitler yapılmaya çalışılacaktır. Tespit edilen rivayetlerin değerlendirilmesi ve ilk dönem siyer kaynaklarıyla mukayesesi yapılacaktır. Bununla birlikte Medârikü’t-tenzîl’de geçen rivayetlerin zenginliğine dair örnekler verilecektir.