Kur’ân-ı Kerîm Hz. Peygamber’in siretindeki gelişmeleri-anahatlarıyla- ortaya koyan, en doğru ve güvenilir bilgileriihtiva eden bir kitaptır. Bu çerçevede Hz. Peygamber’in risaletsürecinde yaşadıklarını vahiy-siret birlikteliğinde anlamayaçalışmak gerekir. Âlemlerin Rabbi, elçisine peygamberliköncesi hayatında birçok inayette bulunduğu gibi onu elçiolarak görevlendirdikten sonra da desteklemiş ve yalnızbırakmamıştır. Allah Teâlâ ilk vahiyle birlikte bir yandanHz. Peygamber’in ruhunda esen fırtınaları dindirmiş biryandan da Mekke eşrafının bu yeni tevhid daveti karşısındakiolumsuz tepkilerine, çeşitli itham ve iftiralarına karşı elçisinerefakat ederek onu savunmuştur. Bu zorlu süreçte Allah’ınHz. Peygamber’in içinde yaşadığı sıkıntılara, Mekke ilerigelenlerinin tazyiklerine karşı ve savaş meydanlarında ona veMüslümanlara yönelik ne şekilde inayetlerde bulunduğunugöstermeye çalışacağız. Biz bu çalışmada Hz. Peygamber’inAllah’ın elçisi olarak seçilmesiyle birlikte kendisine lütfedilenbazı ilâhî inayet örneklerini inceleyeceğiz
|
Kur’ân’ın birçok âyetinde Yüce Allah peygamberlerine genelifadelerle çeşitli mucizeler verdiğini veya onların çeşitlimucizelerle geldiğini beyan etmiştir. Bu ifadelere göre bütünpeygamberlere mucize verildiği anlaşılmaktadır. Kur’ân’dayirmi beş peygamberin adı zikredilmiştir. Her peygamberemucize verildiği beyan edilmekle birlikte Kur’ân’da İdrîs,Lût, Hârûn, Zülkifl, İlyas ve Elyesa peygamberlere verilenherhangi bir mucizeden bahsedilmemektedir. Buna mukabilMûsâ, Dâvûd, Süleyman, Îsâ peygamberlere çeşitli mucizelerverildiği belirtilmiş ve bunlar hakkında bilgi verilmiştir.Bu peygamberlere verilen mucizelerin çokluğu sebebiylebunlara verilen mucizeler makalemizde sadece isim olarakbelirtilmiş, ayrıntıları başka çalışmalara havale edilmiştir.Hz. Peygamber’le ilgili durum da yaklaşık olarak böyledir.Bu sebeple makalemizde bu iki kısmın dışında kalanpeygamberlerin mucizeleri incelenmiştir. Bu makaleninamacı bu iki kesimin dışında kalan peygamberler hakkındaKur’ân’da olağanüstü gibi görünen olayları gözden geçirip,mucizenin yapısı ve gayesi bakımından bunların hangi kısmadahil olduklarını, özellikle hangilerinin tabiat kanunlarınıyarıcı (hâriku’t-tabîa) nitelikte olduklarını tespit etmektir. Butespiti yaparken ölçümüz Kur’ân’ın beyan özelliği olmuştur.
|
Tefsir bilindiği üzere Kur’ân’ı-Kerîm’i anlama çalışmasıdır. Siyer ise Kur’ân-ı Kerîm’in tebliğcisi Hz. Muhammed’in (s.a.s.) hayatını ele almaktadır. Her iki ilim dalı da birbirinden azami derecede istifade etmektedir. Siyer müellifleri Hz. Peygamber'in hayatını yazarken âyetlerden istifade etmişler müfessirler de eserlerinde çok sayıda siyer rivayetine yer vermişlerdir. Bu çalışmada Nesefî’nin Medârikü’t-tenzîl ve hakāiku’t-teʾvîl adlı tefsiri, içerdiği siyer rivayetleri açısından incelenecektir. Nesefî, VII. yüzyılda Mâverâünnehir bölgesinde yaşamış, Hanefî/Mâtürîdî ekolünün önde gelen temsilcileri arasında sayılmıştır. Eserleri uzun zaman medreselerde okutulmuş ve değerlerini muhafaza etmiştir. Müellifin kısa ve özlü bir şekilde kaleme aldığı eserindeki Hz. Muhammed’in hayatına dair temel meselelere yaklaşımının belirlenmesi önem arz etmektedir. Makalede müfessirin siyer rivayetlerine yaklaşımı ve Hz. Peygamber anlayışına dair tespitler yapılmaya çalışılacaktır. Tespit edilen rivayetlerin değerlendirilmesi ve ilk dönem siyer kaynaklarıyla mukayesesi yapılacaktır. Bununla birlikte Medârikü’t-tenzîl’de geçen rivayetlerin zenginliğine dair örnekler verilecektir.
|
Allah Teâla, kullarının kendi irade ve istekleriyle dünyaya geliş gayelerine uygun olan dosdoğru yolu tutabilmeleri için hem peygamberler göndermiş hem de ilâhî buyruğunu peygamberler vasıtasıyla insanlara iletmiştir. Peygamberlerin vefatından sonra ilâhî emirlerin, dinî ibadet, ritüel ve uygulamaların ifasında yardımcı olan ve o din mensuplarının hukukî meselelerine bakıp hüküm veren din adamları sosyal hayatın tabii bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. İlim sahibi kimselerin dünyanın çeşitli nimetlerine aldanarak ayrıcalıklı bir kast veya zümre oluşturması ve bazı helalleri kendilerine haram kılarak dinde aşırı gitmeleri Allah tarafından reddedilmiştir. Yine onlar dünyevî kazanç için dinin sınırlarını aşmamaları, hakikati gizlememeleri ve kendi yorumlarını ilâhî buyruk gibi topluma sunmamaları noktasında uyarılmışlardır. Bu çalışma Kur’ân’da nadiren övülen fakat çoğunlukla dünyevîleştikleri için yerilen din adamlarının hangi eylemlerinin övgüye veya yergiye sebebiyet verdiği hususunu araştırmaya odaklanmıştır.
|
İbn Abdülber en-Nemerî el-Kurtubî (ö. 463 / 1071) tarafından kaleme alınmış olan el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb, sahâbe biyografilerini ihtiva eden oldukça hacimli bir eserdir. Günümüze ulaşan ilk sahâbe biyografilerinden biri olarak kabul edilen bu eser, miladi 10. yüzyılın ortalarında Arapça telif edilmiştir. Eserin Türkçe’ye ilk tercümesi, şimdiki bilgilerimize göre Sultan I. Ahmed’in isteğiyle Mustafa Sâfî Efendi tarafından 17. yüzyılın başlarında yapılmaya başlanmışsa da mütercimin vefat etmesiyle tercüme yarım kalmıştır. Mustafa Sâfî’nin Arap alfabesine göre hazırlamaya başlayıp ħa “خ” harfine kadar getirdiği tercümeyi, Taşköprîzâde Kemâleddin Mehmed Efendi tamamlamak istemiş ancak o da ra “ر” harfinin yarısına kadar getirebilmiştir. Bu makalede, el-İstî‘âb fî Ma‘rifeti’l-Ashâb Tercemesi’nin Nuruosmaniye Kütüphanesi 723 numarada bulunan el yazması nüshasının tanıtımı ile birlikte içerisinde yer alan sahâbe isimlerinin dizini ortaya koyulacaktır. Böylelikle hem Türkçe’deki ilk ve tek İstî‘âb tercümesinin muhteviyatı ve şekil özelliklerinin ortaya çıkarılması hem de içerisinde yer alan sahâbe biyografileri hakkında araştırmacıların bilgi sahibi olması amaçlanmaktadır.
|
Hz. Peygamber Mekke’de Akabe görüşmelerinde Yesrib halkının temsilcileri tarafından yönetici seçilmesinin ardından hicret etmiş, Yesrib’i el-Medine’ye dönüştürmüştür. Yesrib’i ve sahip oldukları konumu kaybeden Abdullah b. Übey b. Selûl ile Ebû Âmir ve bu kişilerle hareket edenler, karşı hicret hareketi içerisinde olmuşlar Abdullah b. Übey Medine içinde Ebû Âmir ise dışında direnişlerini sürdürmüşler, el-Medine’ye dönüşen Yesrib’i İslâm öncesine döndürebilmek için çalışmışlardır. Bu çalışmaların en somut göstergesi Tevbe Sûresinde sözü edilen Mescid-i Dırârdır. Mescid-i Dırâr’dan söz eden âyetler bu binayı yapanların amaçlarını ve amaçlarını gizlediklerini ortaya koymaktadır. İkiyüzlülük içerisinde hareket eden bu kimseler, gerçek niyetlerini fark edemeyen kişilerin temiz duygularını kötüye kullanmışlardır. Medine’yi yeniden ele geçirmek üzere askeri güç hazırlayarak dönmesi beklenen Ebû Âmir’in namaz kılması için hazırlanan binaya meşruiyet kazandırmak için Hz. Peygamber’i davet etmişlerdir. Her ne kadar adına mescit dense, içerisinde namaz kılınacağı ifade edilse de Kur’ân, buranın zarar veren, inkâr ve müminleri bölme amaçlı, Allah’a ve Resûlüne savaş açan kimseyi gözleyen bir merkez olduğunu beyan etmektedir.
|
Kıyas hakkında meydana gelen tartışmalardan birisi, hükmüKur’ân, Sünnet veya icmâa kıyasla sabit olan bir fer’in, yenibir kıyas işleminde asıl kabul edilerek ona kıyasla yeni birfer’ hakkında hüküm konulmasının câiz olup olmayacağımeselesidir. Hükmü bu kaynaklardan birisiyle sabit olan asılile bu asla kıyasla hükmü sabit olan fer’ arasındaki illetle, bufer’ ve bu fer’e kıyasla hükmü sabit olan diğer fer’ arasındakiilletin aynı olması durumunda, usulcülerin çoğunluğunagöre ikinci kıyas işlemi gereksiz bir uzatmadan ibarettir.Zira aralarında illet birliği bulunduğundan dolayı yeni fer’in,doğrudan hükmü nas veya icmâ ile sabit olan asla kıyasedilmesi mümkündür. Bu konuda asıl tartışma mevzuu, fer’denonun hükmünün kendisiyle sabit olduğu illetten başka bir illetçıkarılarak başka bir fer’in ona kıyas edilmesidir. Usulcülerinbüyük çoğunluğu, bir hükmün iki illetle ta’lîl edilmesinincâiz olmadığını ve fer’den çıkarılacak yeni illetin geçerli birillet olmadığını ileri sürerek bunu da câiz görmemişlerdir. Bumakalede bunun neden câiz olmadığı ortaya konulmuştur.
|
Türkistan’ın seçkin âlimlerinden olan Şemseddin Muhammedb. Eşref el-Hüseynî es-Semerkandî (ö. 702/1303) Mâtürîdîokulunda yetişen, metafizik âlemle ilgili felsefe, kelâmve dinlerin yaklaşımlarını değerlendirebilecek boyuttabilgi birikimine sahip biridir. O, bilgi teorisinde de buniteliğini yansıtmış, bilgi kuramını oluştururken, konuylabağlantılı farklı yaklaşımları değerlendirmiş ve kendibilgi birikimi doğrultusunda en isabetli olarak gördüğünüseçmiş veya başkalarından farklı kendi özgün yaklaşımınıortaya koymuştur. Semerkandî, bilgi kuramında Ehl-isünnet verileri çerçevesinde, daha çok Mâtürîdî eksenli biryaklaşım sergilemekle birlikte, kendisine özgü bir bilgi teorisioluşturmuştur. Yazar bunu gerçekleştirirken konuyla bağlantılıtüm verileri ele almış, yeterli ve yetersizlikleri üzerindedeğerlendirmelerde bulunmuş ve nihai olarak da kendi tercihve yaklaşımını belirtmiştir. Makalede müellifin beslendiğikaynak olarak Mâtürîdî’nin bilgi teorisi üzerinde durulmuşve Semerkandî’nin konuyla ilgili yaklaşımı tespit edilmiştir.Yazar, kendinden önceki filozoflar ve din mensuplarının(milliyyûn) bilgi teorileri üzerinde durmuş, Mûtezile ve Ehl-isünnet kelâm bilginlerinin görüşlerini değerlendirmiş, kendiyaklaşımını sergileyerek bilgi teorisini oluşturmuştur.
|
Kur’ân-ı Kerîm ilahî bir Kitap’tır. O, en-Nisâ 4/82 âyetinde bu durumu açıkça belirtmiş ve aksi olsaydı birçok çelişkinin bünyesinde yer alacağını ifade etmiştir. Âyetin tersinden okunması halinde çelişki barındıran bir kitabın ilahi olmadığı sonucu çıkmaktadır. Buradan hareketle İslâm’a muhalif kişi ya da gruplar, kendilerince çelişkiler bulmuşlar, Kur’ân’ın ihtilaflar içeren kitap olduğunu iddia etmişler ve neticede ona karşı şüphe uyandırmaya çalışmışlardır. Öte yandan Kur’ân kültürü zayıf olan Müslümanlar da bazı âyetlerin görünümü itibariyle birbiriyle ihtilaf içerisinde olduğu (!) şeklinde bir kanaat edinmiş ve sorunun çözümü için âlimlere müracaat etmişlerdir. Bu âlimler de söz konusu soru yahut itirazlara cevap vermişlerdir. Zemahşerî de bu âlimler arasındadır. O, el-Keşşâf’ta Kur’ân’ın tefsirini yaparken müşkil görünen âyetlere atıf yapmış ve akla takılması muhtemel konulara temas etmiştir. İşte bu çalışma onun yorumlarını konu edinmiştir. Bu çerçevede mezkûr eser bütünüyle incelenmiş ve müfessirin soru cevap yöntemiyle ele aldığı müşkil hususlar saptanmıştır. Netice itibariyle Zemahşerî’nin, muhtemel itirazları net bir şekilde ortaya koyduğu ve onlara cevap verdiği görülmüştür.
|
Cumhuriyetin ilanından sonraki süreçte Hukuk Fakültesi müfredatından fıkıh usulü dersi çıkarılmış; buna mukabil bu dersin yeri doldurulamamıştır. Hukuk eğitiminde uzun yıllar devam eden bu boşluğu farkeden Ali Himmet Berki, fıkıh usulünün kavram dünyasından hareketle dönemin hukukçularına yönelik Hukuk Mantığı ve Tefsir isimli eserini kaleme almış; bu eserde kanun metinlerinin anlaşılması ve yorumlanması noktasında hukukçulara bir hukuk mantığı ve formasyonu kazandırmayı hedeflemiştir. Berki’nin fıkıh usulünden mülhem ortaya koyduğu bu öneri kendi döneminde yeterince tartışılmış değildir. Bu çalışma günümüz hukukçuları için fıkıh usulünden yararlanmanın zaruret menzilesinde bir ihtiyaç olduğunu vurgulamakta ve Berki’nin eserinde ortaya koyduğu öneriyi bir bütün olarak ele almayı amaçlamaktadır. Çalışmada ilk olarak Berki’yi bu eseri kaleme almaya iten sürece, usûl-i fıkhın beşerî kökenli kanunları anlama ve yorumlama noktasında hukukçulara yapabileceği katkılara, ardından da fıkıh usulündeki ilkelerin farklı bir hukuk sistemine uygulamanın imkanına değinilmiştir. En son bölümde Berki’nin eserinde ortaya koyduğu öneri bir bütün halinde değerlendirmeye tabi tutulmuştur.
|
