Osmanlı dönemi medreselerinde üzerinde önemle durularak öğretilen ilimlerin başında
tefsir ilmi gelmektedir. Tefsir ilmine gösterilen bu özel ilginin neticesinde o dönemde
çok sayıda müfessir yetişmiş ve birçok tefsir çalışması yapılmıştır. Bu dönemde tefsirle
ilgili kaleme alınan eserler, genellikle şerh ve haşiye türünden olmakla birlikte bunun
yanında müstakil tefsirler de tedvin edilmiştir. Öte yandan Osmanlı’da ilim dili Arapça
olduğundan tefsirler genellikle Arapça olarak kaleme alınmıştır. Ancak önemli sayıda
Türkçe tefsir de yazılmıştır. Ne var ki tedvin edilen Türkçe tefsirlerin birçoğu, derleme
ve tercümelerden müteşekkildir. Bu çalışmada, Osmanlı tefsir geleneğindeki Türkçe
tefsirlerin yeri incelenmektedir. Öncelikle Türk âlimlerin Arapça ve Türkçe tefsir çalışmaları ile ilgili özet bilgiler aktarılacak, ardından Osmanlı dönemindeki Türkçe tefsir
çalışmalarına geçilecektir. Osmanlı dönemindeki tercüme ve Türkçe tefsirin seyriyle
ilgili bilgi verilirken genel tefsir çalışmaları içindeki Türkçe olanların az olmasının nedenleri araştırılacaktır. Daha sonra Osmanlı’daki tefsir faaliyetlerinden bahsedilecektir.
Osmanlı toplumunda yaygınlık kazanan Türkçe tefsirler ve yazarları tanıtılacak, yaygınlık kazanamayan tefsir çalışmalarıyla ilgili kısa bilgiler verilecektir.
|
İsmâiliyye mezhebi, hicrî ikinci asrın sonlarında Irak bölgesinde ortaya çıktı. Yaklaşık bir asır boyunca gizlice yürütülen davet faaliyetleri, mezhebin Irak, Horasan,
Maverâünnehir, Bahreyn, Yemen ve Kuzey Afrika bölgelerinde yayılmasını sağladı.
3.10. asırda Fâtımîler Devleti’nin kurulması ise mezhebin tarihinde bir dönüm noktası
oldu. Zira İsmâiliyye, tarihinde ilk defa resmî bir devlet desteğine kavuştu. Ne var ki
bu devletin etkinlik alanı ilk dönemlerde sadece Kuzey Afrika ile sınırlıydı. 4/11. asrın ikinci yarısına gelindiğinde ise Fâtımîler, önemli bir siyasal rakip konumuna geldi.
Çoğunlukla Sünnîlerin yaşadığı Mısır’ı ve akabinde Suriye’yi fethetmeyi başarmışlardı.
Onun bu hızlı yükselişi ile birlikte muhaliflerinin İsmâiliyye söylemi de çok olumsuz
bir hal almaya başladı. Mesela Abbâsî halifesi Kâdir Billâh, 402/1012 yılında bir bildiri
yayınlayarak onların Deysânî bir kökenden geldiğini iddia etti. Yaklaşık aynı dönemde
yaşayan Abdülkâhir el-Bağdâdî ise bir adım daha ileri gidip onların Dehrî (Materyalist) olduğunu ileri sürdü. Bağdâdî sonrası süreçte Nizâmülmülk, Gazzâlî ve Fahreddîn
er-Râzî de benzer iddiaları devam ettirdi. Bu makalede biz, söz konusu âlimlerin
İsmâiliyye’nin İslam dışı köklerine dair iddiaları üzerinde duracak ve bu iddiaların tarihsel ve dinsel sebeplerini analiz etmeye çalışacağız.
|
İslam mantık tarihinde 13. yüzyıl ve sonrasında, eğitim merkezli, özlü mantık metinleri ortaya çıkmış ve bunların etrafında şerh ve haşiyelerle oluşan mantık geleneği, İslam dünyasının geneline hâkim olmuştur. Ders kitabı niteliğinde, büyük bir yaygınlık
ve hüsnü kabul gören bu eserlerin en başında hiç kuşkusuz Esîrüddin Ebherî’nin (öl.
663/1265) Îsâgûcî ismiyle meşhur mantık risalesi gelmektedir. İslam dünyasında uzun
süre hem mantık eğitimi hem de bizatihi mantık yapma yöntemi, ağırlıklı olarak söz
konusu eserlerin şerh ve haşiyeleri üzerinden devam etmiştir. Bu bağlamda Îsâgûcî’nin
en meşhur şerh zincirlerinden birini, bilinen ilk Îsâgûcî şarihi olan Hüsam Kâtî’nin
(öl. 760/1359) şerhi oluştururken; ikincisini ise Molla Fenârî’nin (öl. 834/1431) şerhi
oluşturmaktadır. Bu çalışmada Ebherî’nin meşhur eserine Kâtî ile Fenârî’nin yaptıkları
şerhlerin tasavvurat kısmı incelenerek iki şarih arasındaki benzerlikler ve farklılıklar
ortaya konularak değerlendirilmeye tabi tutulmuştur. İlk olarak mantık ilminin tanımı
ele alındı. Daha sonra iki şarihin kavramlar, beş tümel ve tanım konusundaki görüşleri
ortaya konularak benzerliklerine ve farklılıklarına değinilmiştir.
|
Bu makalede, Hz. Peygamber’in (sas) resmi/tasvîri ile ilgili rivâyetler sened ve metin
yönüyle incelenmiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda Hz. Peygamber’in resmi ile ilgili ‘Ubâde b. Ṣâmıt, Dıḥye b. Ḫalîfe, Cübeyr b. Mut‘ım ve Hişâm b. ‘Âs olmak üzere
dört farklı sahabeden asli kaynaklarda on beş’ten fazla rivâyet tespit edilmiştir. ‘Ubâde b.
Ṣâmıt ve Hişâm b. ‘Âs tarikiyle nakledilen haberlerin içerikleri uzun olup birbirine çok
yakındır. Dıḥye b. Ḫalîfe ve Cübeyr b. Mut‘ım vasıtasıyla gelen rivâyetler ise kısa olup
hem birbirinden hem de diğer iki sahabenin naklettikleri haberlerden farklı içeriklere
sahiptir. Rivayetlerin ortak yönü, çalışmanın isminden de anlaşıldığı üzere rivâyetlerde
Hz. Peygamber’in tasvîri ile ilgili bilgilerin yer almasıdır. Ancak bu haberlerden hiçbiri
“sahîh” veya “hasen” derecesinde değildir ve ‘Ubâde b. Ṣâmıt ile Dıḥye b. Ḫalîfe’den
nakledilen rivâyetlerin kaynaklarda verilen bilgilere göre i‘tibar dahi edilemeyecek derecede çok zayıf oldukları tespit edilmiştir.
|
Ghazzālī addressed the problem of knowledge systematically and for a purpose. Thus,
his theory of knowledge has Allah-centered structure. Because, the source of the
knowledge about the field of physics or metaphysics is Allah, and the main purpose
of the knowledge is to know Allah. Senses, reason and intuition bestowed on man are
appreciated as a means to reach this truth. Three elements come to the fore especially
in the definition of knowledge. The first of these is the knowing (nafs), the second is
the known (the truth of the goods) and the third is the knowledge (the imagination
of the stuff in the nafs). According to him, there are two types of information fields,
one related to physics and the other is related to the metaphysical realm. The way to
get the first one is senses and reason. The second one is reached with inspiration. The
knowledge reached through the heart’s eye is superior to that obtained through senses
and reason. Counting inspiration among sources of information is a stance that combines ‘ilm al-kalām and mysticism. The fact that he expresses the theory of knowledge
in a metaphorical style both makes the issue more understandable and reveals his difference.
|
Tâbiûn devri hadis ve fıkıh alanlarındaki zengin âsâr bilgisiyle önemli âlimlerden Âmir
eş-Şa‘bî, siyer kaynaklarında da yer alan çeşitli rivâyetlerinin olduğu görülmektedir.
Bu çalışmayla ilk olarak Âmir eş-Şa‘bî’nin siyer kaynaklarında yer alan rivâyetleri şekil
ve muhteva bakımından değerlendirilecektir. Rivâyetlerinin tematik bütünlüğü açıdan değerlendirilmesi, siyerin ana konularını ne derece kapsadığını ortaya koyacaktır.
Bunun yanı sıra Âmir eş-Şa‘bî’nin siyer kaynaklarındaki rivâyetlerinin tahric olmaksızın kullanım şekline göre sened ve muhteva açısından da ele alınması gerekmektedir.
Siyer âlimlerinin siyer konulu rivâyetlerde muhteva bütünlüğünü sağlama gerekçesiyle genelde başvurdukları telfik sistemine Şa‘bî’nin yaklaşımı, ayrıca kendisinin siyer
rivâyetlerinin ana konulara mı yoksa ana konuları destekleyici ikinci dereceden detay
bilgilere mi sahip olduğu bu çalışmanın temel amaçlarından biridir. İlaveten, Âmir eşŞa‘bî’nin kendi dönemi ve sonrasında yaşamış siyer âlimleri nazarındaki rivâyetlerinin
değeri de belirlenmelidir. Bu şekilde Âmir eş-Şa‘bî’nin siyer muhtevalı rivâyetleri hangi
dönemden itibaren kaynaklarda yer aldığı ortaya konulabilecektir. Kaynaklarda belirtildiği gibi Âmir eş-Şa‘bî’nin siyer konularında müstakil çalışmalarının olduğu bilgisi
tüm bu incelemeler neticesinde ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Siyer, Megâzî, Tabiûn, İsnad, Âmir eş-Şa‘bî.
|
Zaman ve mekân dışı varlığın, zamansal ve mekânsal varlıklarla ilişkisinin dilsel ifadesi, hep tartışma konusu olmuştur. Buradaki asıl sorun, bu ilişkiyi dile getiren kutsal
kitaplardaki ifadelerin nasıl anlaşılacağıdır. Teist düşünürlerin bir büyük çoğunluğu
için, Karl Barth ve John Hick gibi farklı düşünenler olmakla birlikte, kutsal kitaplardaki
ifadeler, mutlak doğru olup kesinlik ifade eder. Mantıkçı pozitivistler ise dinî ifade ve
önermeleri olgusal gerçekliğe tekabül etmediği gerekçesiyle anlamlı bulmamışlardır.
Sembolik, analojik, tenzihi ve teşbihi dil anlayışı bu sorulara cevap üretme çabası sonucu ortaya çıkan doktrinlerdir. Biz bu çalışmamızda hem İslam, hem de Batı düşüncesi
üzerinde önemli etkiler bırakmış olan İbn Rüşd’ün, din dili konusundaki görüşleri üzerinde duracağız. Onun görüşleri çerçevesinde dinî önermelerin linguistik ve mantıksal
açından tahlil ve tenkidinin imkânı, din dilinin “gündelik dil ve bilim dili” ile ilişkisinin
boyutu, kognitif niteliğinin olup olmadığı sorunlarına cevap arayacağız. Dinle beşerî
disiplinlerin bire bir kıyaslanmasını doğru bulmayan İbn Rüşd, bunlardan biri adına
diğerinin feda edilmesinin vahim sonuçlara sebebiyet vereceğini belirtmiştir. Tanrı’dan
eksiklik ve noksanlıkların bertaraf edilmesi noktasında tenzihi dilin kullanılmasından
yana olan düşünürümüz, Tanrı’nın insanların da sahip olduğu niteliklerle vasıflandırıldığı sıfatlarda analojik dile başvurmuştur. Onun, kavramların anlamı belirlenirken,
kullanıldığı bağlamının dikkate alınması gerektiği önerisi, Wittgenstein’in dil oyunu
teorisinin temel ilkelerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Yine hermenötiğin
anlama ve yorumlamanın mahiyeti ile ilgilenen felsefi bir disiplin haline gelmesinde,
onun düşüncelerinin yol göstericiliği yadsınamaz.
|
Şiî rivayet geleneğinde, Hz. Peygamber’in vefatının ardından Kur’an’ı ilk cem‘ edenin Hz. Ali olduğunda ittifak vardır. Ayrıca, onun cem‘ ettiği iddia edilen mushafın, nüzûl sırasını takip ettiği ve bütün mushaf tertiplerinden üstün olduğu vurgulanmaktadır. Ancak buna rağmen Şerîf el-Murtazâ (öl. 436/1044), Tabersî (öl. 548/1154)
Ebü’l-Fütûh er-Râzî (öl. 554/1159) ve Hûî (öl. 1992) gibi İmâmiyye’nin önde gelen
âlimleri, Kur’an’ı ilk cem‘ edenin (kitap haline getirenin) Hz. Peygamber olduğunu
iddia etmektedir. Öte yandan, ülkemizde yapılan Şiî tefsir çalışmalarının bir kısmında
ise İmâmiyye’nin büyük çoğunluğunun Kur’an’ın Hz. Peygamber döneminde cem‘
edildiğine inandığı ifade edilmiştir. Oysa İmâmiyye içerisinde cem‘in Hz. Peygamber tarafından yapıldığını söyleyenler bulunsa da çoğunluk onun vefatından sonra Hz.
Ali tarafından yapıldığı görüşündedir. Bu çalışmada Kur’an’ın cem‘ine dair Şiî/İmâmî
gelenekteki bu iki farklı yaklaşım, çağdaş Şiî âlimlerden Muhammed Hâdî Ma‘rifet’in
(öl. 2006) görüşleri merkeze alınarak ele alınmaktadır. Ayrıca önde gelen Şiî âlimlerin,
Kur’an’ın Hz. Peygamber tarafından cem‘ini savunmasının, nüzûl sırasına göre tertip
edildiği iddia edilen Hz. Ali Mushafı’na önemli bir itirazı beraberinde getirdiğini görülmektedir.
|
Abdullah İbn Abbâs (öl. 68/687-688) hicretten üç yıl önce doğmuş, tefsir, fıkıh, hadis,
tarih alanında birçok nakille haklı bir şöhrete ulaşmıştır. Kur’ân’ın manalarını anlamada ve ictihatta önemli bir yere sahip olan İbn Abbâs, ilmini başta Hz. Peygamber
olmak üzere Hz. Ömer (öl. 23/644), Hz. Ali (öl. 40/661) ve Übey b. Kâ’b (öl. 40/660)
gibi şahıslardan elde etmiştir. O, İslamî ilimlerin her alanında çalışma yapan, hiç kimsenin nakillerinden müstağni kalamayacağı nadir bir şahsiyet olarak kabul edilir. İbn
Abbâs, neredeyse Kur’ân âyetlerinin tümüyle alakalı bir rivayet veya görüşe sahiptir.
Meşhur bir şahsiyet oluşu sebebiyle onun hakkında birçok çalışma yapılmıştır. Dirayet
tefsirinin en kapsamlı eserlerinden biri olan Mefâtîhu’l-gayb, İslam düşünce sistemine
büyük katkılar sunmuştur. Fahreddîn er-Râzî’nin (öl. 606-1209) eseri dirayet metodu
ile ön plana çıkmasına rağmen rivayet tefsirinin özelliklerine de haizdir. Dirayet tefsir geleneğinin öncülerinden kabul edilen Râzî, tefsirini kaleme alırken Abdullah İbn
Abbâs’a nispet edilen birçok rivayeti eserine almıştır. Bununla beraber Übey b. Kâ’b,
İbn Mesʿûd (öl. 32/5-652), Hz. Âişe (öl. 58/678) ve İbn Ömer (öl. 68/687) gibi birçok
sahabîden de nakilde bulunmuş, onlarda zayıf gördüğü rivayetleri tenkit etmiştir. Bu
çalışmada dirayet tefsir geleneğinin öncüsü olan Râzî’nin Mefâtîhu’l-gayb adlı tefsirinde İbn Abbâs’tan naklettiği rivayetleri ele alış biçimini değerlendirdik. Buna ilaveten
Râzî’nin İbn Abbâs’a nispet edilen rivayetlerin tümünü kabul etmediğini, bir kısmını
sahâbeden gelen farklı rivayetlerle uzlaştırdığını, bir kısmını ise te’vil ederek tefsirinde
ele aldığını tespit ettik.
|
Araştırmanın amacı ilahiyat fakültesi öğrencilerinin sosyal medya kullanım amaçlarını
etkileyen birtakım değişkenleri incelemektir. Araştırmada ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Kolayda örnekleme modeliyle belirlenen örneklem, farklı ilahiyat fakültelerinde öğrenim gören 300 öğrenciden meydana gelmektedir. Veriler SPSS paket programıyla analiz edilmiş, betimsel istatistikler için frekans analizi, bağımsız değişkenlerle
sosyal medya kullanım amaçları arasındaki ilişkiyi test etmek için ki-kare analizi yapılmıştır. Analizler sonucunda örneklemin günlük internette gezinme süresinin 1-2 saat
ve 3-4 saat aralıklarında, günlük sosyal medyada gezinme süresinin ise 1 saatten az ve
1-2 saat aralıklarında yoğunlaştığı görülmüştür. Cinsiyete göre dinî içerikli paylaşımlar
amacıyla ve öğrenim görülen sınıfa göre haberleşme amacıyla sosyal medya kullanımları arasında anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Günlük internette gezinme süresi ile gündemi takip, canı sıkıldığı için sosyal medya kullanma, eğlence amacıyla sosyal medya
kullanma arasında anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Sosyal medyada gezinme süresine
göre gündemi takip etmek amacıyla kullanım, sohbet amacıyla kullanım, eğitim amacıyla kullanım, canı sıkıldığı için kullanım, eğlence amacıyla kullanım, dinî paylaşım
amacıyla kullanımlar arasında istatistiki olarak anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir.
|
