Osmanlı dönemi medreselerinde üzerinde önemle durularak öğretilen ilimlerin başındatefsir ilmi gelmektedir. Tefsir ilmine gösterilen bu özel ilginin neticesinde o dönemdeçok sayıda müfessir yetişmiş ve birçok tefsir çalışması yapılmıştır. Bu dönemde tefsirleilgili kaleme alınan eserler, genellikle şerh ve haşiye türünden olmakla birlikte bununyanında müstakil tefsirler de tedvin edilmiştir. Öte yandan Osmanlı’da ilim dili Arapçaolduğundan tefsirler genellikle Arapça olarak kaleme alınmıştır. Ancak önemli sayıdaTürkçe tefsir de yazılmıştır. Ne var ki tedvin edilen Türkçe tefsirlerin birçoğu, derlemeve tercümelerden müteşekkildir. Bu çalışmada, Osmanlı tefsir geleneğindeki Türkçetefsirlerin yeri incelenmektedir. Öncelikle Türk âlimlerin Arapça ve Türkçe tefsir çalışmaları ile ilgili özet bilgiler aktarılacak, ardından Osmanlı dönemindeki Türkçe tefsirçalışmalarına geçilecektir. Osmanlı dönemindeki tercüme ve Türkçe tefsirin seyriyleilgili bilgi verilirken genel tefsir çalışmaları içindeki Türkçe olanların az olmasının nedenleri araştırılacaktır. Daha sonra Osmanlı’daki tefsir faaliyetlerinden bahsedilecektir.Osmanlı toplumunda yaygınlık kazanan Türkçe tefsirler ve yazarları tanıtılacak, yaygınlık kazanamayan tefsir çalışmalarıyla ilgili kısa bilgiler verilecektir.
|
İsmâiliyye mezhebi, hicrî ikinci asrın sonlarında Irak bölgesinde ortaya çıktı. Yaklaşık bir asır boyunca gizlice yürütülen davet faaliyetleri, mezhebin Irak, Horasan,Maverâünnehir, Bahreyn, Yemen ve Kuzey Afrika bölgelerinde yayılmasını sağladı.3.10. asırda Fâtımîler Devleti’nin kurulması ise mezhebin tarihinde bir dönüm noktasıoldu. Zira İsmâiliyye, tarihinde ilk defa resmî bir devlet desteğine kavuştu. Ne var kibu devletin etkinlik alanı ilk dönemlerde sadece Kuzey Afrika ile sınırlıydı. 4/11. asrın ikinci yarısına gelindiğinde ise Fâtımîler, önemli bir siyasal rakip konumuna geldi.Çoğunlukla Sünnîlerin yaşadığı Mısır’ı ve akabinde Suriye’yi fethetmeyi başarmışlardı.Onun bu hızlı yükselişi ile birlikte muhaliflerinin İsmâiliyye söylemi de çok olumsuzbir hal almaya başladı. Mesela Abbâsî halifesi Kâdir Billâh, 402/1012 yılında bir bildiriyayınlayarak onların Deysânî bir kökenden geldiğini iddia etti. Yaklaşık aynı dönemdeyaşayan Abdülkâhir el-Bağdâdî ise bir adım daha ileri gidip onların Dehrî (Materyalist) olduğunu ileri sürdü. Bağdâdî sonrası süreçte Nizâmülmülk, Gazzâlî ve Fahreddîner-Râzî de benzer iddiaları devam ettirdi. Bu makalede biz, söz konusu âlimlerinİsmâiliyye’nin İslam dışı köklerine dair iddiaları üzerinde duracak ve bu iddiaların tarihsel ve dinsel sebeplerini analiz etmeye çalışacağız.
|
İslam mantık tarihinde 13. yüzyıl ve sonrasında, eğitim merkezli, özlü mantık metinleri ortaya çıkmış ve bunların etrafında şerh ve haşiyelerle oluşan mantık geleneği, İslam dünyasının geneline hâkim olmuştur. Ders kitabı niteliğinde, büyük bir yaygınlıkve hüsnü kabul gören bu eserlerin en başında hiç kuşkusuz Esîrüddin Ebherî’nin (öl.663/1265) Îsâgûcî ismiyle meşhur mantık risalesi gelmektedir. İslam dünyasında uzunsüre hem mantık eğitimi hem de bizatihi mantık yapma yöntemi, ağırlıklı olarak sözkonusu eserlerin şerh ve haşiyeleri üzerinden devam etmiştir. Bu bağlamda Îsâgûcî’ninen meşhur şerh zincirlerinden birini, bilinen ilk Îsâgûcî şarihi olan Hüsam Kâtî’nin(öl. 760/1359) şerhi oluştururken; ikincisini ise Molla Fenârî’nin (öl. 834/1431) şerhioluşturmaktadır. Bu çalışmada Ebherî’nin meşhur eserine Kâtî ile Fenârî’nin yaptıklarışerhlerin tasavvurat kısmı incelenerek iki şarih arasındaki benzerlikler ve farklılıklarortaya konularak değerlendirilmeye tabi tutulmuştur. İlk olarak mantık ilminin tanımıele alındı. Daha sonra iki şarihin kavramlar, beş tümel ve tanım konusundaki görüşleriortaya konularak benzerliklerine ve farklılıklarına değinilmiştir.
|
Araştırmanın amacı ilahiyat fakültesi öğrencilerinin sosyal medya kullanım amaçlarınıetkileyen birtakım değişkenleri incelemektir. Araştırmada ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Kolayda örnekleme modeliyle belirlenen örneklem, farklı ilahiyat fakültelerinde öğrenim gören 300 öğrenciden meydana gelmektedir. Veriler SPSS paket programıyla analiz edilmiş, betimsel istatistikler için frekans analizi, bağımsız değişkenlerlesosyal medya kullanım amaçları arasındaki ilişkiyi test etmek için ki-kare analizi yapılmıştır. Analizler sonucunda örneklemin günlük internette gezinme süresinin 1-2 saatve 3-4 saat aralıklarında, günlük sosyal medyada gezinme süresinin ise 1 saatten az ve1-2 saat aralıklarında yoğunlaştığı görülmüştür. Cinsiyete göre dinî içerikli paylaşımlaramacıyla ve öğrenim görülen sınıfa göre haberleşme amacıyla sosyal medya kullanımları arasında anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Günlük internette gezinme süresi ile gündemi takip, canı sıkıldığı için sosyal medya kullanma, eğlence amacıyla sosyal medyakullanma arasında anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Sosyal medyada gezinme süresinegöre gündemi takip etmek amacıyla kullanım, sohbet amacıyla kullanım, eğitim amacıyla kullanım, canı sıkıldığı için kullanım, eğlence amacıyla kullanım, dinî paylaşımamacıyla kullanımlar arasında istatistiki olarak anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir.
|
Bu araştırmanın amacı, imam hatip lisesi son sınıf kız öğrencilerinin üniversite yönelimlerini belirlemektir. Araştırma nicel araştırma yönteminin betimsel tarama modelinde yapılandırılmıştır. Araştırmanın örneklemi 2018-2019 eğitim öğretim yılınınsonunda Elazığ merkezde bulunan üç imam hatip lisesinden gönüllü olarak çalışmayakatılan 220 öğrenciden oluşmaktadır. Araştırmanın verileri anket formu kullanılaraktoplanmıştır. Veriler SPSS programında frekans (f) ve yüzde (%) olarak analiz edilmiştir. Araştırmanın sonuçlarına göre öğrencilerin %54,1’inin üniversiteye hazırlandığı, %37,7’sinin kısmen hazırlandığı belirlenmiştir. Katılımcıların %95’lik bir kısmınınöncelikli olarak üniversiteye gitmeyi düşündüğü, %3,6’sının ise öncelikli olarak dinhizmetlerinde görev almayı istediği tespit edilmiştir. Öğrencilerin %29,5’inin ilk beştercihinde ilahiyat fakültesine yer vermeyi düşündüğü, %80’inin ilk yıl veya ikinci yılistediği bölüm için yeterli puanı alabileceğini düşündüğü, %79,5’inin ilk yıl istediği bölüme girememesi durumunda ikinci yıl tekrar sınava girmeyi düşündüğü görülmüştür.Katılımcıların, sınav sistemini, sınava yeterince hazırlanamamalarını ve İHL’nin eğitiminin yetersiz oluşunu üniversiteye girmelerinde engelleyici faktör olarak gördükleritespit edilmiştir. Öğrencilerin cinsiyetlerini ve ailevi nedenleri üniversiteye gitmedeengel olarak görmedikleri anlaşılmıştır.
|
Filiz CANYURT
Filiz CANYURT
Ait oldukları dönemlerin sosyal ve kültürel durumları hakkında bilgiler veren mezartaşları, Türk-İslam sanatı içerisinde yer alan önemli kaynaklar arasındadır. Anadolu’nunhemen her yerinde bu sanat eserlerine rastlamak mümkündür. Balkan coğrafyasında daAnadolu’da olduğu gibi pek çok mezar taşı bulunmaktadır. Bosna-Hersek mezar taşları ile ilgili yayınlara baktığımızda yayınların sayıca yetersiz oldukları görülmektedir.Günden güne yok olan bu eserlerin belgelenmesi gerekmektedir. Bu konu ile ilgili çalışmaların eksikliği bizi bu alanda çalışmaya yöneltmiştir. Çalışma konumuzu oluşturanhazirenin bulunduğu Goražde şehri, Osmanlı döneminde Hersek Sancağı’nın merkeziolan Foça’ya bağlı bir kasabadır. Bosna-Hersek’in doğusunda bulunan Drina Nehri’ninkenarında kurulmuş küçük bir yerleşim yeridir. Jahorina Dağı’nın eteğinde yer alanbu bölgede Osmanlı döneminden kalma pek çok eser vardır. Konumuzu oluşturantürbe haziresinde bulunan 30 mezar tespit edilmiştir. Bu mezarlarda baş ve ayak olmaküzere 42 mezar taşı bulunmaktadır. Başlığı olan toplam mezar taşı sayısı 29’dur. Bunlariçerisinde 20 tanesinde erkek başlığı, 8 tanesinde kadın başlığı kullanılmıştır. Ayak taşısayısı ise 13’tür. Tespit edilen bu taşlar çalışmamızda gövde ve başlık türlerine göreincelenmiştir. Mezar taşları içerisinde kitabe bulunan çok az örnek vardır. Bunların dakitabe kısımları tahrip olduğu için okunamamıştır. 12 taşın tarih kısmı okunabilmiştir.İncelenen mezar taşları, Anadolu örnekleri ile karşılaştırılarak benzer ve farklı özellikleribakımından Türk plastik sanatları içerisindeki yeri belirlenmeye çalışılmıştır.
|
Tâbiûn devri hadis ve fıkıh alanlarındaki zengin âsâr bilgisiyle önemli âlimlerden Âmireş-Şa‘bî, siyer kaynaklarında da yer alan çeşitli rivâyetlerinin olduğu görülmektedir.Bu çalışmayla ilk olarak Âmir eş-Şa‘bî’nin siyer kaynaklarında yer alan rivâyetleri şekilve muhteva bakımından değerlendirilecektir. Rivâyetlerinin tematik bütünlüğü açıdan değerlendirilmesi, siyerin ana konularını ne derece kapsadığını ortaya koyacaktır.Bunun yanı sıra Âmir eş-Şa‘bî’nin siyer kaynaklarındaki rivâyetlerinin tahric olmaksızın kullanım şekline göre sened ve muhteva açısından da ele alınması gerekmektedir.Siyer âlimlerinin siyer konulu rivâyetlerde muhteva bütünlüğünü sağlama gerekçesiyle genelde başvurdukları telfik sistemine Şa‘bî’nin yaklaşımı, ayrıca kendisinin siyerrivâyetlerinin ana konulara mı yoksa ana konuları destekleyici ikinci dereceden detaybilgilere mi sahip olduğu bu çalışmanın temel amaçlarından biridir. İlaveten, Âmir eşŞa‘bî’nin kendi dönemi ve sonrasında yaşamış siyer âlimleri nazarındaki rivâyetlerinindeğeri de belirlenmelidir. Bu şekilde Âmir eş-Şa‘bî’nin siyer muhtevalı rivâyetleri hangidönemden itibaren kaynaklarda yer aldığı ortaya konulabilecektir. Kaynaklarda belirtildiği gibi Âmir eş-Şa‘bî’nin siyer konularında müstakil çalışmalarının olduğu bilgisitüm bu incelemeler neticesinde ortaya konulmaya çalışılacaktır.Anahtar Kelimeler: Siyer, Megâzî, Tabiûn, İsnad, Âmir eş-Şa‘bî.
|
Zaman ve mekân dışı varlığın, zamansal ve mekânsal varlıklarla ilişkisinin dilsel ifadesi, hep tartışma konusu olmuştur. Buradaki asıl sorun, bu ilişkiyi dile getiren kutsalkitaplardaki ifadelerin nasıl anlaşılacağıdır. Teist düşünürlerin bir büyük çoğunluğuiçin, Karl Barth ve John Hick gibi farklı düşünenler olmakla birlikte, kutsal kitaplardakiifadeler, mutlak doğru olup kesinlik ifade eder. Mantıkçı pozitivistler ise dinî ifade veönermeleri olgusal gerçekliğe tekabül etmediği gerekçesiyle anlamlı bulmamışlardır.Sembolik, analojik, tenzihi ve teşbihi dil anlayışı bu sorulara cevap üretme çabası sonucu ortaya çıkan doktrinlerdir. Biz bu çalışmamızda hem İslam, hem de Batı düşüncesiüzerinde önemli etkiler bırakmış olan İbn Rüşd’ün, din dili konusundaki görüşleri üzerinde duracağız. Onun görüşleri çerçevesinde dinî önermelerin linguistik ve mantıksalaçından tahlil ve tenkidinin imkânı, din dilinin “gündelik dil ve bilim dili” ile ilişkisininboyutu, kognitif niteliğinin olup olmadığı sorunlarına cevap arayacağız. Dinle beşerîdisiplinlerin bire bir kıyaslanmasını doğru bulmayan İbn Rüşd, bunlardan biri adına diğerinin feda edilmesinin vahim sonuçlara sebebiyet vereceğini belirtmiştir. Tanrı’daneksiklik ve noksanlıkların bertaraf edilmesi noktasında tenzihi dilin kullanılmasındanyana olan düşünürümüz, Tanrı’nın insanların da sahip olduğu niteliklerle vasıflandırıldığı sıfatlarda analojik dile başvurmuştur. Onun, kavramların anlamı belirlenirken,kullanıldığı bağlamının dikkate alınması gerektiği önerisi, Wittgenstein’in dil oyunuteorisinin temel ilkelerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Yine hermenötiğinanlama ve yorumlamanın mahiyeti ile ilgilenen felsefi bir disiplin haline gelmesinde,onun düşüncelerinin yol göstericiliği yadsınamaz.
|
Şiî rivayet geleneğinde, Hz. Peygamber’in vefatının ardından Kur’an’ı ilk cem‘ edenin Hz. Ali olduğunda ittifak vardır. Ayrıca, onun cem‘ ettiği iddia edilen mushafın, nüzûl sırasını takip ettiği ve bütün mushaf tertiplerinden üstün olduğu vurgulanmaktadır. Ancak buna rağmen Şerîf el-Murtazâ (öl. 436/1044), Tabersî (öl. 548/1154)Ebü’l-Fütûh er-Râzî (öl. 554/1159) ve Hûî (öl. 1992) gibi İmâmiyye’nin önde gelenâlimleri, Kur’an’ı ilk cem‘ edenin (kitap haline getirenin) Hz. Peygamber olduğunuiddia etmektedir. Öte yandan, ülkemizde yapılan Şiî tefsir çalışmalarının bir kısmındaise İmâmiyye’nin büyük çoğunluğunun Kur’an’ın Hz. Peygamber döneminde cem‘edildiğine inandığı ifade edilmiştir. Oysa İmâmiyye içerisinde cem‘in Hz. Peygamber tarafından yapıldığını söyleyenler bulunsa da çoğunluk onun vefatından sonra Hz.Ali tarafından yapıldığı görüşündedir. Bu çalışmada Kur’an’ın cem‘ine dair Şiî/İmâmîgelenekteki bu iki farklı yaklaşım, çağdaş Şiî âlimlerden Muhammed Hâdî Ma‘rifet’in (öl. 2006) görüşleri merkeze alınarak ele alınmaktadır. Ayrıca önde gelen Şiî âlimlerin,Kur’an’ın Hz. Peygamber tarafından cem‘ini savunmasının, nüzûl sırasına göre tertipedildiği iddia edilen Hz. Ali Mushafı’na önemli bir itirazı beraberinde getirdiğini görülmektedir.
|
Abdullah İbn Abbâs (öl. 68/687-688) hicretten üç yıl önce doğmuş, tefsir, fıkıh, hadis,tarih alanında birçok nakille haklı bir şöhrete ulaşmıştır. Kur’ân’ın manalarını anlamada ve ictihatta önemli bir yere sahip olan İbn Abbâs, ilmini başta Hz. Peygamberolmak üzere Hz. Ömer (öl. 23/644), Hz. Ali (öl. 40/661) ve Übey b. Kâ’b (öl. 40/660)gibi şahıslardan elde etmiştir. O, İslamî ilimlerin her alanında çalışma yapan, hiç kimsenin nakillerinden müstağni kalamayacağı nadir bir şahsiyet olarak kabul edilir. İbnAbbâs, neredeyse Kur’ân âyetlerinin tümüyle alakalı bir rivayet veya görüşe sahiptir.Meşhur bir şahsiyet oluşu sebebiyle onun hakkında birçok çalışma yapılmıştır. Dirayettefsirinin en kapsamlı eserlerinden biri olan Mefâtîhu’l-gayb, İslam düşünce sisteminebüyük katkılar sunmuştur. Fahreddîn er-Râzî’nin (öl. 606-1209) eseri dirayet metoduile ön plana çıkmasına rağmen rivayet tefsirinin özelliklerine de haizdir. Dirayet tefsir geleneğinin öncülerinden kabul edilen Râzî, tefsirini kaleme alırken Abdullah İbnAbbâs’a nispet edilen birçok rivayeti eserine almıştır. Bununla beraber Übey b. Kâ’b,İbn Mesʿûd (öl. 32/5-652), Hz. Âişe (öl. 58/678) ve İbn Ömer (öl. 68/687) gibi birçoksahabîden de nakilde bulunmuş, onlarda zayıf gördüğü rivayetleri tenkit etmiştir. Buçalışmada dirayet tefsir geleneğinin öncüsü olan Râzî’nin Mefâtîhu’l-gayb adlı tefsirinde İbn Abbâs’tan naklettiği rivayetleri ele alış biçimini değerlendirdik. Buna ilavetenRâzî’nin İbn Abbâs’a nispet edilen rivayetlerin tümünü kabul etmediğini, bir kısmınısahâbeden gelen farklı rivayetlerle uzlaştırdığını, bir kısmını ise te’vil ederek tefsirindeele aldığını tespit ettik.
|
