Bu araştırmanın amacı, bireylerin hayatında önemli bir yeri olan dindarlıkla, eleştirel düşünme arasındaki ilişkiyi incelemektir. Araştırmanın örneklemi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi, Sosyal ve Beşerî İlimler Fakültesi, Meram Tıp Fakültesi ve Ahmet Keleşoğlu İlahiyat Fakültesinde öğrenim görmekte olan öğrencilerden tesadüfi örneklem metodu kullanılarak seçilmiş, 227 kız ve 273 erkek olmak üzere 500 denekten oluşmaktadır. Araştırmada dindarlık ile ilgili verilerin toplanmasında “Dini Hayat Ölçeği”, eleştirel düşünme ile ilgili verilerin toplanmasında ise “Eleştirel Düşünme Eğilimi Ölçeği” kullanılmıştır. Veri analizinde Perason Korelasyon Analizi, çok gruplu değişkenlerin analizinde ise “Tek Yönlü Varyans Analizi (One Way Anova)” ve “Tukey-HSD Testi” kullanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre, eleştirel düşünme ve dindarlık arasında negatif yönde ve anlamlı bir ilişkinin olduğu saptanmıştır. Dindarlık ile eleştirel düşünmenin esneklik, sistematiklik ve azim-sabır boyutu arasında anlamlı bir ilişki vardır. Buna karşılık üst biliş ve açık fikirlilik boyutları ile dindarlık arasındaki ilişkiler anlamlılık düzeyine ulaşmamıştır. Eleştirel düşünmenin öğrenim görülen fakülte bağımsız değişkenine göre farklılaştığı tespit edilmiştir.
|
Günümüz dünyası ihtisaslaşma üzerine kurulmuş bir hayata tanıklık etmektedir. Bununla birlikte önceki nesillerin hayatı dikkatli bir şekilde incelendiği takdirde insanların birçok vasfı üzerlerinde taşıdıkları görülmektedir. Hz. Peygamber’in eğitiminden geçen ilk nesil ve onların takipçileri, dinî emirler doğrultusunda çok farklı faaliyetler yürütmüşlerdir. Selmân b. Rebîa’nın hayatı da bu bağlamda güzel bir örnektir. Çünkü o, kendisini sınırlı bir yaşam şekline mahkûm etmemiş ve yeri geldikçe bir hukukçu, bir komutan ve bir ilim adamı olarak faaliyetlerde bulunmuştur. Bir hâkim olarak görev yapan Selmân b. Rebîa aynı zamanda hadis rivayetiyle de meşgul olmuş ve onun hayatı savaş alanında son bulmuştur. Ancak olayları savaş merkezli ele alan tarih anlayışının bir sonucu olarak Selmân b. Rebîa, tarih araştırmalarında hak ettiği ilgiyi yeteri kadar görememiştir. Bu makalede, İslâmî öğretilere dayalı Müslüman yaşamı, Selmân b. Rebîa özelinde ele alınmaktadır. Böylece onun hayatının, diğer yönleriyle de ortaya konulması hedeflenmektedir. Zira hayatın birçok alanında katkılar sunmuş olan bu önemli şahsiyetin, günümüz insanına örneklik teşkil edecek birçok davranışı göze çarpmaktadır.
|
XIV. asrın sonları veya XV. asrın başlarında Paramesvara tarafından kurulan Malaka şehri, Malay Yarımadası'nın batı kıyısında yer almaktadır. Malaka merkezli kurulan ve bir asrı geçkin hüküm süren Malaka Sultanlığı ise, Malay Yarımadası’nın önemli devletlerinden biri olarak bilinmektedir. Malaka’nın uluslararası bir ticaret merkezi olarak ortaya çıkışı, İslâm’ın Malay Yarımadası ve çevresindeki eyaletlere yayılmasında önemli bir rol oynamıştır. Malaka, ticaret yapmak ve İslâm'ı tanıtmak için yabancı ülkelerden gelen tüccarlar ve âlimleri cezbeden önemli bir şehir olmuştur. Müslüman tüccarlar ve âlimlerin yanında Malaka hükümdarlarının ekonomik ve politik stratejileri Malaka ve Malay Yarımadası'nda İslâm'ın gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır. İslâm'ın gelişi Malaka toplumunu ve Malay Yarımadası devletlerini idarî, dinî, sosyal ve kültürel hayat hatta gelenekler açısından etkilemiştir. Müslüman olmayan toplumların yaşadığı Malaka’da, İslâm'ın gelişinden sonra devletin “Undang-Undang Melaka” (Malaka Yasası) ve “Undang-Undang Laut Melaka” (Malaka Deniz Yasası) şeklindeki anayasalarında İslâm hukuku yoğun bir şekilde etkisini göstermiştir. İslâmi öğretim Malaka'da aktif olarak gerçekleşmeye ve yayılmaya başlamıştır. Malaka Sultanı, diğer Malay Yarımadası eyaletlerindeki Sultanlara dini konuları öğretmek veya sormak için elçiler göndermiştir. Bu gelenek, Malaka ve Malay Yarımadası'nda İslâm'ın gelişmesinde önemli etkenlerden biri olmuştur. Bu makale, Malaka’nın kuruluşu ve bu şehrin Malaka Sultanlığı döneminde Malay Yarımadası'nda İslâm’ın yayılıp gelişmesine katkısı ve bu dinin devlet ve toplum üzerindeki etkisini ortaya koymayı amaçlamaktadır.
|
İbn Arabî’nin Fusûsu’l-hikem’i tasavvuf metafiziğine dair literatürün en önemli örneklerinden birisi olmuş, yazıldığı dönemden itibaren eser üzerine pek çok şerh yazılmıştır. Bu şerhler Fusûsu’lhikem’in anlaşılması noktasında önemli katkılar sunmuş ve Fusûsu’l-hikem’e şerh yazmak bir telif tarzı haline gelmiştir. Bu şerhlerin en önemli özelliklerinden birisi şârihler tarafından şerhlerin başına yazılan mukaddimelerdir. Muhtelif hacim ve dillerde yazılmış olan bu mukaddimeler Fusûsu’l-hikem’in ana konuları ve İbn Arabî düşüncesinin temel önermelerine dair bilgi veren metinlerdir. İlk örneklerine Müeyyidüddin Cendî ve Abdürrezzâk Kaşânî’nin şerhlerinde rastlanan mukaddimeler, ilerleyen asırlarda yazılan pek çok şerhin başında da bulunmaktadır. Böylelikle Fusûsu’l-hikem şerhine mukaddime yazmak da kesintisiz bir gelenek haline gelmiştir. Fusûsu’lhikem şerhi mukaddime geleneğinin önemli bir parçasını Yazıcızâde Mehmed ve Ahmed Bîcân’ın kaleme aldıkları el-Müntehâ mukaddimesi oluşturmaktadır. Yazıcızâde kardeşler bu mukaddimede tasavvuf metafiziğinin bazı kavram ve meseleleri, tasavvuf ilminin konusu, meseleleri, ilkeleri, maksadı, vücûd mertebeleri ve insan kavramı hakkında geniş bilgi vermişlerdir.
|
|
|
Skolastik felsefede ahlâkın insanın doğasında nasıl yerleşik hale geldiği ve bu süreçte Tanrının rolünün ne olduğu tartışması Antik Yunan felsefesine kadar geri götürülebilir. Bu makale, Skolastik felsefenin iki farklı dönemini temsil eden iki önemli teoloğu temel alarak ahlâkın insanın doğası ve Tanrı ile ilişkisini ele almaktadır. Skolastik felsefenin ilk dönemlerinde Thomas Aquinas, insan doğasında mündemiç bir ahlâklılık potansiyeline vurgu yapan teolojik bir doğal yasa teorisi savunmuştur. Buna karşılık John Duns Scotus insan doğasındaki ahlâklılık potansiyelini yadsımamış, fakat yine de ahlâkın ilahî emirlerle temellendiğini iddia ettiği ılımlı bir ilahî emir teorisini savunmuştur. Aquinas ve Scotus’un iki meselede ciddi bir ayrışma yaşadıkları söylenebilir. Bunlardan birincisi insandaki ahlâklı olma bilincinin insan doğasının bir parçası olarak akılda (ratio) mı yoksa iradede (voluntas) mi açığa çıktığı tartışmasıdır. Aquinas bu konuda akla vurgu yaparken Scotus belirleyici olanın akıl değil irade olduğunu düşünmüştür. Ayrışma noktalarından ikincisi On Emir’in hangi prensiplerinin doğal yasa ile bilinebileceği meselesidir. Aquinas On Emir’in tüm ilkelerinin doğal yasa ile bilinebileceğini iddia ederken Scotus, sadece ilk üç ilkenin doğal yasanın konusu olabileceğini; diğer ilkelerin ise ancak ilahî emirlerle belirlenebileceğine inanmıştır. Bu makale Skolastik felsefedeki ahlâk, insan doğası ve ilahî emirlere bakıştaki ayrışma sürecini iki önemli figür üzerinden irdelemeye çalışmıştır.
|
Abdulilâh b. Arafe irfânî roman projesi ile tanınan Faslı bir yazardır. On dört roman şeklinde yazmayı planladığı projesinin on birinci eseri 2019 yılında yayımlanmıştır. Bu romanlarda, tarihî şahsiyetlerin hayat hikayeleri hayalî ve irfânî konularla birlikte yer almaktadır. Bu eserlerin amacı, sadece tarihî şahsiyetlerin hayatlarından bahsetmek değil, aynı zamanda irfânî konulara yer vermek ve okuyucuyu içsel bir yolculuğa çıkarmaktır. Bu çalışmamızda; İbn Arafe’nin irfânî romanlarının üçüncüsü olan Bilâdü Ṣâd romanını tarih, hayal ve irfân unsurları bakımından inceledik. Bu unsurların romanda nasıl yer aldığını tespit etmeye çalıştık. Roman; Endülüslü şair Ebu’l-Hasan eş-Şuşterî’nin hayat hikayesini konu edinmekte, Şuşterî’nin yaşadığı dönemin sosyal ve siyasî hayatına değinmektedir. Romanda, Şuşterî’nin bazı şiirlerine yer verilmekte, böylece romanda verilmek istenen mesajlar, Şuşterî’nin beyitlerinde ifade edilen anlamlarla desteklenmektedir.
|
Yahudilikte Roş ha-Şana (Yıl Başı) ile başlayıp Yom Kippur (Kefaret Günü) ile sona eren Tişri ayının ilk on günü en kutsal zaman dilimidir. Bu dönemde genellikle Ultra-Ortodoks Yahudi gruplarca (haredim) yerine getirilen dinî bir uygulama hem Yahudilik içinde hem Yahudilik dışında tartışma konusu yapılmaktadır. Bu uygulama, kişinin günahlarının sembolik olarak tavuk ya da horoz cinsinden bir kümes hayvanına yüklenerek kesilmesi ve etinin fakirlere verilmesi geleneği olan kapparot ritüelidir. Hayvan hakları, hijyen kuralları vb. argümanlar yanında asıl tartışma ne Tevrat ne de Talmud’da geçmemesi nediniyle kapparot ritüelinin köken ve dolayısıyla dini meşruiyetine ilişkindir. Bazı araştırmacılar kapparot ritüelinin mabet döneminde Azazel’e adanan günah keçisi ayininin yerine mabet sonrası dönemde ikame edilen bir ritüel veya pagan-putperest kaynaktan alınan bir adet ve uygulama olduğunu iddia eder. Öte yandan kapparot uygulaması, Roş ha-Şana’nın ilk günü bir su kaynağı yanında icra edilen bir diğer tartışmalı arınma ayini taşlih (tashlick) ile de ilişkilendirilmiştir. Bu çalışmada günah keçisi ve taşlih uygulamaları bağlamında kapparot ritüelinin dini ve tarihi kökenleri ile bu ritüele yönelik itirazlar ele alınmıştır.
|
Ülkemizde yapılan çalışmalar genellikle İslam inancını ölçmeye yöneliktir. Alanda geliştirilen inanç ve inançsızlık çalışmalarının hem kapsamları yeterli değildir hem de kültürler arası inancın boyutlarına olan yaklaşımdan dolayı farklılıklar içermektedir. Bu araştırmanın amacı; inançsız bireylerin Tanrı’ya olan yaklaşımlarına yönelik geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı geliştirmektir. Ölçeğin geliştirilmesi için basit seçkisiz örneklem yöntemiyle 508 kadın, 311 erkek olmak üzere 819 kişi çalışma grubuna dâhil edilmiştir. Ön uygulama için 54, Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA) için 462 ve Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) için 303 kişiye ulaşılmıştır. Ölçeğin faktör yapısını belirlemek amacıyla yapısal eşitlik modellemesi kullanılmıştır. Açıklayıcı ve doğrulayıcı faktör analizlerinin sonucunda birçok inanç faktörlü bir ölçeğin yerine tek boyutlu ateizm ölçeği ortaya çıkmıştır. Ölçeğin Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) değeri ,880 ve Bartlett’s Küresellik Testi değeri ise *$X^2$=1395.249; df=15, p<,001 için anlamlı bulunmuştur. Ölçeğin Cronbach’s Alpha güvenirlik kat sayısı ilk başta ,96 olarak bulunmuştur.
|
Bu çalışmanın temel amacı, Hindistan tasavvufunda etkin rol oynayan Çırâğ-ı Dehlî’nin tasavvuf anlayışını analiz etmektir. Bu amaçla Çırâğ-ı Dehlî’nin tasavvufî hayatı araştırılırken dönemin temel kaynakları ile onları takip eden asırlarda kaleme alınan muahhar eserlere bakılmıştır. Milâdî XIV. yüzyıl’da Çiştiyye tarîkatının en önemli temsilcisi kabul edilen Çırâğ-ı Dehlî, Hindistan’ın Avad şehrinde doğmuştur. Zâhirî ilimlerde icazet aldıktan sonra tasavvufa yönelen Çırâğ-ı Dehlî, Çiştiyye’nin Nizâmiyye koluna intisap etmiştir. Mürşidinin vefatı üzerine hânkâhın başına geçen Çırâğ-ı Dehlî, Çiştiyye’nin esaslarından olan “padişahlardan uzak durma prensibine” dikkat etmiş, sultanın eziyetlerine rağmen pîrlerinin geleneğine bağlı kalmıştır.Çırâğ-ı Dehlî, hem medrese tahsili görmüş bir âlim, hem de tasavvuf yolunda ilerlemiş bir mürşidtir. Tasavvuf anlayışını Ehl-i sünnet çizgisine bağlı kalarak şekillendiren Çırâğ-ı Dehlî, peygamberlerin ibadetlerden muaf tutulmadıkları gibi velîlerin de şerîattan muaf olmadıklarını belirtmiştir. Tasavvuf sahasında tartışmalı konulardan biri olan Nübüvet-velâyet meselesinde, nebîlerin velîlerden üstün olduğunu savunmuş zira ona göre, velînin nihâyet hali, nebînin bidâyet halidir. Rü’yet konusunda Mu’tezile’den farklı düşünen Çırâğ-ı Dehlî, bu dünyada rü’yetin gerçekleşmesi mümkün olmadığını ancak rüyada ve ahirette müminler için bunun caiz olduğunu söylemiştir.
|
