Yıl: 2008 Cilt: 32 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 97 - 116 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

1867 Konya Çarşısı Yangını ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme Denemesi

Öz:
Selçuklu döneminden itibaren gelişim göstermiş olan Konya çarşısında tarihî süreçte, zaman zaman bazı yangınlar yaşanmıştır. Ancak bugün bilinen yangınlar arasında en büyüğü 1867 yılında yaşanmış olanıdır. Adı geçen yangın 27 Eylül 1867 Cuma gününü 28 Eylül 1867 Cumartesi gününe bağlayan gece, sabah saat 7 sıralarında Kapı Camii civarında başlamıştır. Yangını söndürmek maksadıyla büyük bir gayret gösterilmişse de gerek yangın söndürme malzemelerinin yetersizliği ve gerekse rüzgârın şiddetiyle alevler kısa sürede çarşının geneline yayılmıştır. Konya ahalisinin çoğunun bu mevsimde yaylalarda ve Meram’da olan bağlarında bulunmaları, şehirde su şebekesinin bulunmaması ve mevcut suyun yeterli gelmemesi nedeniyle yangın kısa sürede bastırılamamıştır. Yaklaşık 4 saat süren yangın neticesinde 872 adet küçük ve büyük dükkân, üç adet ev ve iki adet cami kül olmuştur. Diğer taraftan 1867 yangını geleneksel Konya çarşısında mekânsal ve fiziksel açıdan önemli bir dönüşüme zemin hazırlamıştır. Çarşının 2/3’ü yandığından XIX. yüzyıldan önceki ticarî bina örneklerinin önemli bir bölümü sonraki dönemlere ulaşamamıştır. Bununla birlikte 1867 yılından itibaren Konya çarşısındaki dükkânlar yapı malzemeleri açısından bir dönüşüm geçirmiştir. Bu dönüşüm sokakları ve yerleşim özellikleri açısından bazı düzensizliklere sahip olan eski çarşının yeni bir düzene kavuşmasına da neden olmuştur.
Anahtar Kelime:

An Essay on the Investigation of 1876 Konya Bazaar Fire and Its Effects.

Öz:
Konya bazaar which has developed since Selcuk period has weathered fires many times in the past. However the biggest recorded fire incidence was the one in 1876. The mentioned fire started on 28th September, 1876 at around 7 a.m. No matter how hard the people tired to put out the fire, the fire spread to the bazaar due to insufficiency of the extinguishing equipments and to the strength of fire. The fire wasn’t taken under control in a short period of time as most of Konya residents were in plateaus and in their vineyards in Meram and as there wasn’t water network in the city and available water was not adequate. As a result of the fire which lasted 4 hours 872 small and big shops, 3 houses and 2 mosques were reduced to ashes. On the other hand the 1876 fire laid the groundwork for the physical transformation of traditional Konya bazaar. As the 2/3 of the bazaar burned, a significant portion of trade buildings built before XIX century could not live up to the present. Besides, the structural materials used to build the shops in Konya bazaar have undergone a transformation beginning after the fire. This transformation led to a new design of the bazaar which previously had some irregularities in its streets and environmental design.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme Odası Belgeleri: (A. MKT. MHM), Nr. 391/66.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), İradeler Tasnifi, İrade Dâhiliye Belgeleri: (İ. DH). Nr. 422/27930.
  • II-Şer’iye Sicilleri
  • 6 numaralı Konya Şer‘iye Sicili (H.1051-1052/M. 1641-1642).
  • 7 numaralı Konya Şer‘iye Sicili, (H.1053-1055/M. 1643-1645).
  • 8 numaralı Konya Şer‘iye Sicili, (H 1055-1057/M. 1645-1647).
  • 9 numaralı Konya Şer‘iye Sicili, (H 1054-1055/M 1644-1645)
  • III-Süreli Yayınlar
  • H. 1285 (M. 1868) Konya Vilayet Salnamesi, Defa 1, Konya Vilâyet Matbaası, 1286/1868.
  • H. 1286 (M. 1869) Konya Vilayet Salnamesi, Defa 2, Konya Vilâyet Matbaası, 1287/1869.
  • H. 1302 (M. 1885) Konya Vilayet Salnamesi, Defa 18, Konya Vilâyet Matbaası, 1302/1885.
  • H. 1317 (M. 1899) Konya Vilayet Salnamesi, Defa 28, Konya Vilâyet Matbaası, 1317/1899.
  • IV-Diğer Kaynaklar
  • ALTAN, Midhat. (1940), Konya’nın İktisadî Bünyesine Bir Bakış, İstanbul.
  • ARABACI, Caner. (1999), Geçmişten Günümüze Konya Ticaret Odası 1882– 1999, Konya.
  • AYDIN, S. Şenol. (1989), Geleneksel Konya Çarşısının Karakteristik Özellikleri, (Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.
  • BAŞ, Ali. Tolga Bozkurt, “Konya Bedesteni”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 10, Konya, s. 507–529.
  • BAYKARA, Tuncer. (1998), Türkiye Selçukluları Devrinde Konya, Konya.
  • BAYKARA, Tuncer. (2004), Türkiye Selçuklularının Sosyal ve Ekonomik Tarihi, İstanbul.
  • CERAN, Abdullah. (1988), Sultan I. Alâeddin Keykubat Zamanında Konya’nın Sosyal ve Ekonomik Durumu, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Konya.
  • CERASİ, Maurıce. (2001), Osmanlı Kenti Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi, (Çev. Aslı Ataöv), İstanbul.
  • Ebu Abdullah Muhammed İbn Battûda Tanci. (2000), İbn Battûda Seyahatnamesi, (Çev. A. Sait Aykut), İstanbul.
  • ERGENÇ, Özer. (1995), XVI. yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara.
  • ERLER, Mehmet Yavuz. (2003), “Trabzon Vilayeti’nde Çıkan Yangın ve Etkileri”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.8, Isparta, s. 99–112.
  • ES, Selçuk. (1962), “1284 Konya Çarşısı Yangını”, Şehir Postası, S. 185–193, 17–25 Eylül 1962. (Dizi Yazı)
  • Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zılli. (1999), Evliya Çelebi Seyahatnamesi, III, (Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı), YKY, İstanbul 1999.
  • HORTVATH, Bêla. (1997), Anadolu 1913, (Çev. Tarık Demirkan) İstanbul.
  • HUART, Clement. (1978), Mevlevîler Beldesi Konya, (Çev. Nezih Uzel), İstanbul.
  • KUT, Günay. (2005), “Bir Cönk Üzerine”, Yazmalar Arasında Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul, s. 315–334.
  • KUZUCU, Kemaleddin. (1999), “Osmanlı Başkenti’nde Büyük Yangınlar ve Toplumsal Etkileri”, Osmanlı, (Edt. Güler Eren), V, Ankara, s.687-699.
  • KÜÇÜKDAĞ, Yusuf. (1989), Lâle Devri’nde Konya, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya.
  • KÜÇÜKDAĞ, Yusuf. (2004), “Osmanlı Devrinde Konya Esnafı”, Konya Şehri’nin Fizikî ve Sosyo-Ekonomik Yapısı, Konya, s. 481–488.
  • KÜÇÜKKÖMÜRCÜ, Burcu. (2005), Geleneksel Türk Osmanlı Çarşı Yapıları ve Günümüzdeki Alışveriş Merkezleri Üzerine Bir İnceleme, (Marmara Üniversitesi FBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
  • MUŞMAL, Hüseyin. (2000), XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Konya’da Sosyal ve Ekonomik Hayat( (1640–1650), (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
  • MUŞMAL, Hüseyin. (2006), “1640–1650 Yıllarında Konya’da Sosyal ve Ekonomik Hayata Dair Bazı Tespitler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 20, Konya, s. 201–232.
  • ODABAŞI, Sefa. (1998), XX. Yüzyıl Başlarında Konya’nın Görünümü, Konya.
  • OĞUZOĞLU, Yusuf. (1984), “XVII. yüzyılda Konya Şehrindeki İdari ve Sosyal Yapılar”, Konya, (der. Feyzi Halıcı), Ankara, s. 97–109.
  • ÖNDER, Mehmet. (1971), Mevlâna Şehri Konya, (Tarihi Kılavuz), Ankara.
  • ÖZCAN, Koray. (2006), “Anadolu Selçuklu Kentler Sistemi ve Mekânsal Kademelenme”, METU JFA, 2006/2 (23:2) 21–62.
  • ÖZCAN, Ruhi. (1993), 17. yüzyılda Konya’da Mülk Satışları ve Fiyatlar, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya.
  • ÖZDEŞ, Gündüz. (1998), Türk Çarşıları, İstanbul.
  • POLAT, M. Said. (1997), Moğol İstilasına Kadar Türkiye Selçukluları’nda İçtimaî ve İktisadî Hayat, (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
  • SAK, İzzet. (2005), Şer’iye Sicillerinde Bulunan Konya Vakfiyeleri 1650– 1800, Konya.
  • TANYELİ, Uğur. (1987), Anadolu-Türk Kenti’nde Fiziksel Yapının Evrim Süreci, (İstanbul Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
  • TER, Ümmügülsüm. Oğuz Özbek, (2005), “Kent Merkezlerinin Oluşumunda Alansal Gömülülük”, Gazi Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Dergisi, XX, No: 4, Ankara, s. 527–536.
  • TUNÇEL, Harun. (2003), “Anadolu Şehirlerinde Semt Pazarları: Elazığ Örneği”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XIII, S. 1, Elazığ, s. 49–70.
  • TUŞ, Muhiddin. (1998), “Konya’da Esnaf Teşkilatı” Yeni İpek Yolu, Konya 1, Konya, s.41–52.
  • TUŞ, Muhiddin. (2001), Sosyal ve Ekonomik Açıdan Konya (1756–1856), Konya.
  • USLU, Zehra. (2006), Alışveriş Merkezlerinin Gelişimi: Konya Örneği, (Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi) Konya.
  • UYSAL, Mehmet. (2004), Tarihi Merkezlerde Ticaret Mekânlarının Değişim/Dönüşüm Analiz Yaklaşımı; Konya, Kayseri, Sivas Örneği, (Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.
  • YASA, Azize. (1996), Anadolu Selçukluları Döneminde Türk-İslam Şehri Olarak Konya, (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara
APA MUŞMAL H (2008). 1867 Konya Çarşısı Yangını ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme Denemesi. , 97 - 116.
Chicago MUŞMAL HÜSEYİN 1867 Konya Çarşısı Yangını ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme Denemesi. (2008): 97 - 116.
MLA MUŞMAL HÜSEYİN 1867 Konya Çarşısı Yangını ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme Denemesi. , 2008, ss.97 - 116.
AMA MUŞMAL H 1867 Konya Çarşısı Yangını ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme Denemesi. . 2008; 97 - 116.
Vancouver MUŞMAL H 1867 Konya Çarşısı Yangını ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme Denemesi. . 2008; 97 - 116.
IEEE MUŞMAL H "1867 Konya Çarşısı Yangını ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme Denemesi." , ss.97 - 116, 2008.
ISNAD MUŞMAL, HÜSEYİN. "1867 Konya Çarşısı Yangını ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme Denemesi". (2008), 97-116.
APA MUŞMAL H (2008). 1867 Konya Çarşısı Yangını ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme Denemesi. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32(1), 97 - 116.
Chicago MUŞMAL HÜSEYİN 1867 Konya Çarşısı Yangını ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme Denemesi. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 32, no.1 (2008): 97 - 116.
MLA MUŞMAL HÜSEYİN 1867 Konya Çarşısı Yangını ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme Denemesi. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol.32, no.1, 2008, ss.97 - 116.
AMA MUŞMAL H 1867 Konya Çarşısı Yangını ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme Denemesi. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2008; 32(1): 97 - 116.
Vancouver MUŞMAL H 1867 Konya Çarşısı Yangını ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme Denemesi. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2008; 32(1): 97 - 116.
IEEE MUŞMAL H "1867 Konya Çarşısı Yangını ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme Denemesi." Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32, ss.97 - 116, 2008.
ISNAD MUŞMAL, HÜSEYİN. "1867 Konya Çarşısı Yangını ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme Denemesi". Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 32/1 (2008), 97-116.