Teklik İkinci Kişi Emir Çekimlerinin Anadolu ve Azerbaycan Ağızlarındaki Değişik Örnekleri Üzerine

Sarıkaya, Mahmut

Teklik İkinci Kişi Emir Çekimlerinin Anadolu ve Azerbaycan Ağızlarındaki Değişik Örnekleri Üzerine

Mahmut SARIKAYA (Ahi Evran Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili Edebiyatı Bölümü, Kırşehir, Türkiye)

Türklük Bilimi Araştırmaları

4 0

Yıl: 2009 Cilt: 0 Sayı: 25 Sayfa Aralığı: 145 - 157 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Teklik İkinci Kişi Emir Çekimlerinin Anadolu ve Azerbaycan Ağızlarındaki Değişik Örnekleri Üzerine

Öz:

Eski Türkçe döneminden beri Türkçede teklik ikinci kişi emir çekimi için yalnız fiil tabanı kullanılmak yanında, –ġıl / -gil eki de kullanılmaktadır. Karahanlı Türkçesi döneminde –GIn biçimi ortaya çıkmış olan ekin bu biçimi Uygur ve Özbek Türkçesinde yerleşerek günümüze kadar gelmiştir. Bu çekimin her ikisi önce “a, e” seslenme edatını alarak –GIlA ve –GInA, daha sonra “n” ünsüzünü alarak –GIlAn ve –GInAn biçiminde genişlemiştir.Bu çekimin değişik biçimleri Azerbaycan Türkçesi ağızlarında çok yaygın olarak kullanılmıştır ve hâlen kullanılmaktadır. Bu çekimde kullanılan ekin Anadolu’daki tek örneği, Kırşehir Dulkadirli köylerinde, Dulkadirli toplumunun dilinde yaşamakta ve bu bi-çimi Güney Azerbaycan Türkçesindeki –GIlAn biçimiyle uyumlu bulun-maktadır. Çalışmamızda, son veriler de dâhil edilerek, bu konu bütün boyutla-rıyla anlatılmış ve mevcut bütün biçimler örneklendirilerek yorumlanmış-tır.

Anahtar Kelime:

Konular: Antropoloji

On Different Examples of Second Person Singular Imperative Conjugation in Anatolian and Azeri Dialects

Öz:

Since the old Turkish period, besides the use of verbal base as second person singular imperative conjugation, the–ġıl / -gil affixes are also being used. During the Karahanlı period the –GIn suffix formed and That form of this affix, which had the form during the Karahanli Turkish period, extended from those periods to today with settling in Uighur and Uzbek Turkish dialects. Both of those conjugations, firstly took the “a, e” apostrophe prepositions (–GIlA ve –GIn), then took the “n” consonant and opened such –GIlAn ve –GInAn form. Different forms of that conjugation beeing widely used in Azerbaijani Turkish dialects. The only example of this affix in Anatolia is living in Kırşehir Dulkadirli villages among the Dulkadirli communities and it is coherent with the GIlAn of the Southern Azerbaijani Turkish. In this work, with the recent data, this issue is explained with all its dimensions and is commented through the examples.

Anahtar Kelime:

Konular: Antropoloji

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

AKKUŞ, Muzaffer, (2004), “a/e Seslenme Edatının İşlevleri Üzerine Bir Araştırma”, Uluslararası Türk Dili Kurultayı (20-26 Eylül 2004) Bildirileri I, TDK, Ankara.
ARAT, Reşit Rahmeti, (1987), Doğu Türkçesi Metinleri, Yayına Haz. O. F. Sertkaya, TKAE yay., Ankara.
ASLAN, Ensar, (1975), Çıldırlı Aşık Şenlik (Hayatı, Şiirleri ve Hikâyeleri) Atatürk Üniv. Yay. Sevinç Mat., Ankara..
BATMANOVA, İ. A., (1940), Grammatika Kirgizskogo Yazika (Kırgız Dili Grameri) III, Frunze.
BAYATLI, Hidayet Kemal, (1996), Irak Türkmen Türkçesi, TDK yay., Ankara.
CAFEROĞLU, Ahmet, (1989), “Türkçemizdeki –ğıl ve –gil Emir Eki”, TDAY-Belleten 1971, 2. baskı, Ankara.
CELİLOV, Ağasıoğlu Feridun, (1988), Azerbaycan Dilinin Morfonologiyası, Bakı (çev. Mehmet Göçmez, Azerbaycan Dilinin Ses ve Şekil Bilgisi, G.Ü. Kırşehir Fen-Ed. Fak. TDE Bölümü Bitirme Tezi, Danışman: Yard. Doç. Dr. Mahmut Sarıkaya, Kırşehir 2004; alıntılar, aslıyla karşılaştırılarak bu çeviriden alınmıştır)
ECKMANN, Janoş, (1988), Çağatayca El Kitabı, Haz.: Günay Karaağaç, İstanbul Üni. Ed. Fak. Yay., İstanbul.
ECKMANN, Janos, (2003), Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, (hzl.: O.F. Sertkaya), TDK yay., Ankara, 2003. (Eckmann 2003).
ERCİLASUN, A. Bican, (1983), Kars İli Ağızları, Gazi Üni. yay., Ankara.
ERCİLASUN, A. Bican (1999), “Ağız Araştırmalarında Kullanılacak Transkripsiyon İşaretleri”, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni, TDK yay, Ankara, s., 41-61.
ERGİN, Muharrem, (1981), Türk Dil Bilgisi, 6. bs. Boğaziçi Yay., İstanbul.
ERGİN, Muharrem, (1987), Dede Korkut Kitabı II, 3. bs., TDK, Ankara 1987.
GABAİN A. Von, (1988), Eski Türkçenin Grameri, (çev. Mehmet Akalın), TDK yay., Ankara.
GÖÇMEZ, Mehmet, (2004), Azerbaycan Dilinin Ses ve Şekil Bilgisi (Feridun Ağasıoğlu Celil: Azerbaycan Dilinin Morfologiyası), G.Ü. Kırşehir Fen-Ed. Fak. TDE Bölümü Bitirme Tezi (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Mahmut Sarıkaya) Kırşehir (alıntılar, aslıyla karşılaştırılarak buradan alınmıştır).
HACIEMİNOĞLU, Necmeddin, (2003), Karahanlı Türkçesi Grameri, TDK yay. Ankara.
HAMİLTON, James Russel, (1998), İyi ve Kötü Prens Öyküsü, (çev. Vedat Köken), TDK yay., Ankara.
KAFKASYALI, Ali, (1996), Mikâyıl Azaflı (Hayatı-Sanatı-Eserleri), Eser Ofset bas., Erzurum 1996.
KAYA, Nuran, (2001), Dulkadirli Ağıtları, (G.Ü. Kırşehir Eğitim Fakültesi Türkçe Öğretmenliği Bölümü Bitirme Tezi, Danışman: İsmail Kasap), Kırşehir.
KAYA, Önal, (1996), ‘Ālî Şîr Nevâyî; Fevâyidü’l – Kiber, TDK yay., Ankara 1996.
MİRZEZADE, H., (1990), Azerbaycan Dilinin Tarixî Grammatikası, 2. neşr., Azerbaycan Universiteti Neşriyatı, Bakı.
OLCAY, Selahaddin-Ercilasun, A.Bican-Aslan, Ensar, (1976), Arpaçay Köylerinden Derlemeler, TDK yay., Ankara.
ÖZTÜRK Rıdvan, (1997), Uygur ve Özbek Türkçelerinde Fiil, TDK yay. Ankara.
RÜSTEMOV, (1967), Azerbaycan Dilinin Qerb Qrupu Dialekt ve Şiveleri, Bakı.
SAĞIR, Mukim, (1995), Erzincan ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük), TDK yay. Ankara.
SARIKAYA, Mahmut, (1998), Güney Azerbaycan Türkçesi, (Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Kayseri.
SERTKAYA, Osman Fikri, (1996), “Bolsunġıl Tėp tėdiler”, Uluslar arası Türk Dili Kongresi 1988 (26 Eylül-3 Ekim 1988)’ e sunulmuş tebliğ, TDK yay, Ankara, s. 135-146.
BORJAKOW, A-SARYHANOW, M-SÖŸEGOW, M-HOCAYEV, B-ARNAZAROW, S, (2000), Turkmen Dılınıñ Grammatıkasy-Morfologiya, Aşgabat, “Ruh” 1999, TDK tarafından armağan olarak bastırılmış, Ankara.
ŞEHRİYÂR, Mehemmed Hüseyn, (1373), Dîvān-ı Şehriyâr (Türkî), Prof. Dr. Hemid Mehmedzâde’nin Mukaddime, Redakte ve İzahları ile, 8. bas. İntişarāt-ı Zerîn ve İntişarāt-ı Nigâh, Tėhran.
TANRIVERDİ, Ezizxan, (2002), Kitabi-Dede Qorqud ve Qerb Lehcesi, Bakı.
TİMURTAŞ, Faruk Kadri, (1994), Eski Türkiye Türkçesi (XV. yüzyıl), Enderun Kitabevi, İstanbul.

APA	Sarıkaya M (2009). Teklik İkinci Kişi Emir Çekimlerinin Anadolu ve Azerbaycan Ağızlarındaki Değişik Örnekleri Üzerine. , 145 - 157.
Chicago	Sarıkaya Mahmut Teklik İkinci Kişi Emir Çekimlerinin Anadolu ve Azerbaycan Ağızlarındaki Değişik Örnekleri Üzerine. (2009): 145 - 157.
MLA	Sarıkaya Mahmut Teklik İkinci Kişi Emir Çekimlerinin Anadolu ve Azerbaycan Ağızlarındaki Değişik Örnekleri Üzerine. , 2009, ss.145 - 157.
AMA	Sarıkaya M Teklik İkinci Kişi Emir Çekimlerinin Anadolu ve Azerbaycan Ağızlarındaki Değişik Örnekleri Üzerine. . 2009; 145 - 157.
Vancouver	Sarıkaya M Teklik İkinci Kişi Emir Çekimlerinin Anadolu ve Azerbaycan Ağızlarındaki Değişik Örnekleri Üzerine. . 2009; 145 - 157.
IEEE	Sarıkaya M "Teklik İkinci Kişi Emir Çekimlerinin Anadolu ve Azerbaycan Ağızlarındaki Değişik Örnekleri Üzerine." , ss.145 - 157, 2009.
ISNAD	Sarıkaya, Mahmut. "Teklik İkinci Kişi Emir Çekimlerinin Anadolu ve Azerbaycan Ağızlarındaki Değişik Örnekleri Üzerine". (2009), 145-157.

APA	Sarıkaya M (2009). Teklik İkinci Kişi Emir Çekimlerinin Anadolu ve Azerbaycan Ağızlarındaki Değişik Örnekleri Üzerine. Türklük Bilimi Araştırmaları, 0(25), 145 - 157.
Chicago	Sarıkaya Mahmut Teklik İkinci Kişi Emir Çekimlerinin Anadolu ve Azerbaycan Ağızlarındaki Değişik Örnekleri Üzerine. Türklük Bilimi Araştırmaları 0, no.25 (2009): 145 - 157.
MLA	Sarıkaya Mahmut Teklik İkinci Kişi Emir Çekimlerinin Anadolu ve Azerbaycan Ağızlarındaki Değişik Örnekleri Üzerine. Türklük Bilimi Araştırmaları, vol.0, no.25, 2009, ss.145 - 157.
AMA	Sarıkaya M Teklik İkinci Kişi Emir Çekimlerinin Anadolu ve Azerbaycan Ağızlarındaki Değişik Örnekleri Üzerine. Türklük Bilimi Araştırmaları. 2009; 0(25): 145 - 157.
Vancouver	Sarıkaya M Teklik İkinci Kişi Emir Çekimlerinin Anadolu ve Azerbaycan Ağızlarındaki Değişik Örnekleri Üzerine. Türklük Bilimi Araştırmaları. 2009; 0(25): 145 - 157.
IEEE	Sarıkaya M "Teklik İkinci Kişi Emir Çekimlerinin Anadolu ve Azerbaycan Ağızlarındaki Değişik Örnekleri Üzerine." Türklük Bilimi Araştırmaları, 0, ss.145 - 157, 2009.
ISNAD	Sarıkaya, Mahmut. "Teklik İkinci Kişi Emir Çekimlerinin Anadolu ve Azerbaycan Ağızlarındaki Değişik Örnekleri Üzerine". Türklük Bilimi Araştırmaları 25 (2009), 145-157.