Doğu Trakya ağızlarında arkaik olarak kullanılan sınırlama işlevindeki {–(y)xnca} zarf-fiil eki

HÜNERLI, BÜLENT

Doğu Trakya ağızlarında arkaik olarak kullanılan sınırlama işlevindeki {–(y)xnca} zarf-fiil eki

Bülent HÜNERLİ (Kırıkkale Üniversitesi, Rektörlüğü Türk Dili ve Edebiyat Bölümü, Kırıkkale, Türkiye)

Turkish Studies (Elektronik)

14 1

Yıl: 2010 Cilt: 5 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 495 - 507 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Doğu Trakya ağızlarında arkaik olarak kullanılan sınırlama işlevindeki {–(y)xnca} zarf-fiil eki

Öz:

Zarf-fiillerin Türkçenin ilk yazılı eserlerinden itibaren ne denli değişik işlevlerde kullanıldığını takip edebilmekteyiz. Eski Türkçe döneminden günümüz Türk lehçelerine kadar, zarf-fiil ekleri fiillerin cümle içinde zarf olarak kullanılmasını sağlayarak, fiillere birtakım işlevler kazandırmıştır. Bazı durumlarda da zarf-fiiller asıl işlevini/işlevlerini kaybetmiş veya başka bir yapıya aktarmıştır. Türkçenin tarihî dönemlerinden beri kullanılan, işlevlerinden biri de sınırlama olan ve {–(y)XncA + (y)A kadar / dek / değin} anlamı veren {–(y)XncA} eki, Türkiye Türkçesinde bu işlevini kaybetmiş ve {–(y)XncA + (y)A kadar / dek / değin} şeklinde başka bir yapıyla kullanılır olmuştur. Rumeli ağızlarında {–(y)XncA + (y)A kadar/dek/değin} anlamı veren {–(y)XncA} zarf-fiil eki ise, tıpkı tarihî Türk lehçelerindeki kullanımı gibi bu işlevini muhafaza etmiştir. Çalışmamızda bu konu üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelime:

Converb suffix {–(y)xnca} used as archaic in Eastern Thrace accents with the functıon of limitation

Öz:

We can follow how differenly we use converbs from the early Turkish written texts on. From the time of Old Turkish to today`s Turkish dialects , converb suffixes have added a number of functions to the verbs by enabling the use of them as adverbs in sentences. In certain circumstances, converbs lost their basic function(s) or transferred this/these to another structure. {–(y)XncA} suffix which has been used since the historical times of Turkish , whose one of the functions is limitation and which gives the meaning of {–(y)XncA + (y)A kadar / dek / değin} has lost this function in Turkey`s Turkish and started be used with different structure,{–(y)XncA + (y)A kadar / dek / değin}. In Rumelian dialects, the {–(y)XncA} converb suffix conveying the meaning of {–(y)XncA + (y)A kadar / dek / değin} has kept this function in the way it is used in historical Turkish dialects. In our study, the focus will be on this subject.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Ahmed Fakih, Kitabū Evsāfı Mesâcidi’ş-Şerįfe, (Haz.: Hasibe Mazıoğlu), TDK Yayınları, Ankara 1974.
Alî-Şîr Nevâyî, Bedāyi‘u‘l-Vasaŧ, (Haz.: Kaya Türkay), TDK Yayınları, Ankara 2002.
Alî-Şîr Nevâyî, Şarā‘ibü‘ś-Śışar, (Haz.: Günay Kut), TDK Yayınları, Ankara 2003.
Alî-Şîr Nevâyî, Nevādirü‘ş-Şebāb, (Haz: Metin Karaörs), TDK Yayınları, Ankara 2006.
Alî-Şîr Nevâyî, Nevāyį-Fevāyidü‘l-Kiber, (Haz.: Önal Kaya), TDK Yayınları, Ankara 1996.
ARAT, Reşit Rahmeti, Eski Türk Şiiri, TDK Yayınları, Ankara 1991.
ARAT, Reşit Rahmeti, Kutadgu Bilig, TDK Yayınları, Ankara 1999.
ASIM, Ömer ve DİLÇİN Dehri, Tarama Sözlüğü VII-Ekler, TDK Yayınları, Ankara 2009.
ATA, Aysu , Karahanlı Türkçesi: Türkçe İlk Kur’an Tercümesi, TDK Yayınları, Ankara 2004.
ATA, Aysu, Ķıśaśü‘l Enbiyā, TDK Yayınları, Ankara 1997.
ATILGAN, Yusuf, Aylak Adam, Bilgi Yayınevi, Ankara 1974.
AYVERDi, Sâmiha, Bağ Bozumu, Kubbealtı Neşriyâtı, İstanbul 2005
BANGUOĞLU, Tahsin, Türkçenin Grameri, TDK Yayınları, Ankara 2004.
BODROGİGETİ, András J. E., A Grammar of Chagatay, Lincom Europa, Muenchen 2001.
COŞKUN, Volkan, “Tarihî Türk Lehçeleri ve Özbek Türkçesinde Zaman ve Mekanda Sınırlama Görevi Üstlenen Yapılar”, Türk Dili Araştırma Yıllığı Belleten 1997, TDK Yayınları (1997), s. 429-438
ÇELİK, Ülkü, ‘Alį-Şįr Nevāyį- Leylį vü Mecnūn, TDK Yayınları, Ankara 1996.
DENY, Jean, Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), Çev.:Ali Ulvi Elöve, Maarif Matbaası, İstanbul 1941.
DİLÇİN, Cem, Süheyl ü Nev-Bahâr, TDK Yayınları, Ankara 1991.
DOĞAN, Levent ve HÜNERLİ Bülent, “Tatar Türkçesi”, (Ed. Levent Doğan), Çağdaş Türk Lehçeleri El Kitabı, Kriter Yayınları, İstanbul 2007, s. 447-511
DOĞAN, Levent, “Uygur Türkçesi”, (Ed. Levent Doğan), Çağdaş Türk Lehçeleri El Kitabı, Kriter Yayınları, İstanbul 2007, s. 619-681
DURMUŞ, Oğuzhan (2009), Çuvaşçanın Şekil Bilgisi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Edirne.
ECKMANN, Janos, “The Turkish Dialect of Edirne”, Çev.: Oğuzhan Durmuş, İlmî Araştırmalar Dergisi, S:18 (2004), s.135-150
ECKMANN, Janos, Nehcü‘l Ferādįs, (Haz.: Semih Tezcan-Hamza Zülfikar), TDK Yayınları, Ankara 2004
EMİNOĞLU, Hatice (2003), Müşkil-Güşā (Ta‘bįr-nāme)(Dil Bilgisi-Metin-Dizin), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
ERCİLASUN, Ahmet (Ed.), Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ Yayınları, Ankara 2007.
ERGİN, Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım / Yayım / Tanıtım, İstanbul 1998.
GABAIN, A. V., Eski Türkçenin Grameri, Çev.: Mehmet Akalın, TDK Yayınları, Ankara 2003.
GABAIN, A. V., Özbekische Grammatik, Otto Harrassowitz, Leipzig Wien 1945.
GÜLENSOY, Tuncer ve ALKAYA Ercan, Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası, Akçağ Yayınları, Ankara 2003.
GÜLSEVİN, Gürer, Uşak İli Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 2002.
HACIEMİNOĞLU, Necmettin, Türk Dilinde Edatlar, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1992.
HÜNERLİ, Bülent (2006), Kırklareli Babaeski İlçe ve Köyleri Ağız İncelemesi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne,
KALAY, Emin (1990), Edirne İli Havsa İlçesi ve Köyleri Ağzı, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
KALAY, Emin, Edirne İli Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 1998.
KAYA, Ceval, Altun Yaruk, TDK Yayınları, Ankara 1994.
KAYA, Emel (2008), Muyîddin Mehî’nin Müfîd (Nazmü’t-Teshîl) Adlı Eseri (İnceleme-Metin Dizin) ve Bu Eserin XV. Yüzyıl Türk Tıp Dilinin Oluşmasındaki Yeri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya
KONONOV, A. N., Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo Yazıka, Multilingual, İstanbul 2001.
KORKMAZ, Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK Yayınları, Ankara 2003.
KÜR, Pınar, Bir Deli Ağaç, Can Yayınları, İstanbul 1988.
OLCAY, Selahattin, Doğu Trakya Yerli Ağzı, TDK Yayınları, Ankara 1995.
ÖNER, Mustafa, “Edatların Karşılaştırma ve Sınırlandırma Bağlantıları”, Türk Dili Araştırma Yıllığı Belleten 1999/I-II, S: I-II (2003), s.147-157.
ÖNER, Mustafa, Bugünkü Kıpçak Türkçesi, TDK Yayınları, Ankara 1998.
ÖZKAN, Nevzat, Gagavuz Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara 1996.
Seyf-i Sarâyî, Gülistan Tercümesi, (Haz.:Ali Fehmi Karamanlıoğlu), TDK Yayınları, Ankara 1989.
ŞANLI, Cevdet (1990), Kırklareli İli Merkez İlçe ve Köyleri Ağızları (İnceleme-Metin), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
Şeyh Şerif Hace, Mu‘Înü‘l Mürîd (Haz.: Ali Fehmi Karamanlıoğlu), Beşir Kitabevi, İstanbul 2006.
Tâcî-zâde Cafer Çelebi, Hevesnâme, (Haz.: Necati Sungur), TDK Yayınları, Ankara 2006.
TEKİN, Talat, Irk Bitig, Öncü Kitap, Ankara, 2004.
TOPARLI, Recep, İrşâdü‘l Mûlük ve’s-Selâtîn, TDK Yayınları, Ankara 1992.
ÜSTÜNER, Ahat, Türkçede Pekiştirme, Fırat Üniversitesi Yayınları, Elazığ 2003.
YÜCE, Nuri, Gerundien im Türkischen, Simurg Yayınları, İstanbul 1999.

APA	HÜNERLI B (2010). Doğu Trakya ağızlarında arkaik olarak kullanılan sınırlama işlevindeki {–(y)xnca} zarf-fiil eki. , 495 - 507.
Chicago	HÜNERLI BÜLENT Doğu Trakya ağızlarında arkaik olarak kullanılan sınırlama işlevindeki {–(y)xnca} zarf-fiil eki. (2010): 495 - 507.
MLA	HÜNERLI BÜLENT Doğu Trakya ağızlarında arkaik olarak kullanılan sınırlama işlevindeki {–(y)xnca} zarf-fiil eki. , 2010, ss.495 - 507.
AMA	HÜNERLI B Doğu Trakya ağızlarında arkaik olarak kullanılan sınırlama işlevindeki {–(y)xnca} zarf-fiil eki. . 2010; 495 - 507.
Vancouver	HÜNERLI B Doğu Trakya ağızlarında arkaik olarak kullanılan sınırlama işlevindeki {–(y)xnca} zarf-fiil eki. . 2010; 495 - 507.
IEEE	HÜNERLI B "Doğu Trakya ağızlarında arkaik olarak kullanılan sınırlama işlevindeki {–(y)xnca} zarf-fiil eki." , ss.495 - 507, 2010.
ISNAD	HÜNERLI, BÜLENT. "Doğu Trakya ağızlarında arkaik olarak kullanılan sınırlama işlevindeki {–(y)xnca} zarf-fiil eki". (2010), 495-507.

APA	HÜNERLI B (2010). Doğu Trakya ağızlarında arkaik olarak kullanılan sınırlama işlevindeki {–(y)xnca} zarf-fiil eki. Turkish Studies (Elektronik), 5(1), 495 - 507.
Chicago	HÜNERLI BÜLENT Doğu Trakya ağızlarında arkaik olarak kullanılan sınırlama işlevindeki {–(y)xnca} zarf-fiil eki. Turkish Studies (Elektronik) 5, no.1 (2010): 495 - 507.
MLA	HÜNERLI BÜLENT Doğu Trakya ağızlarında arkaik olarak kullanılan sınırlama işlevindeki {–(y)xnca} zarf-fiil eki. Turkish Studies (Elektronik), vol.5, no.1, 2010, ss.495 - 507.
AMA	HÜNERLI B Doğu Trakya ağızlarında arkaik olarak kullanılan sınırlama işlevindeki {–(y)xnca} zarf-fiil eki. Turkish Studies (Elektronik). 2010; 5(1): 495 - 507.
Vancouver	HÜNERLI B Doğu Trakya ağızlarında arkaik olarak kullanılan sınırlama işlevindeki {–(y)xnca} zarf-fiil eki. Turkish Studies (Elektronik). 2010; 5(1): 495 - 507.
IEEE	HÜNERLI B "Doğu Trakya ağızlarında arkaik olarak kullanılan sınırlama işlevindeki {–(y)xnca} zarf-fiil eki." Turkish Studies (Elektronik), 5, ss.495 - 507, 2010.
ISNAD	HÜNERLI, BÜLENT. "Doğu Trakya ağızlarında arkaik olarak kullanılan sınırlama işlevindeki {–(y)xnca} zarf-fiil eki". Turkish Studies (Elektronik) 5/1 (2010), 495-507.