Yıl: 2011 Cilt: 18 Sayı: 58 Sayfa Aralığı: 111 - 130 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Bazı halk anlatıları ve dini metinlere göre kahramanın mucizevi (babasız) doğumu

Öz:
Türk inanış ve düşünüş sistemine göre hakanlar ve büyük kahramanlar, Tanrı’nın yeryüzündeki temsilcileri olarak kabul edilirler. Onlar, Tanrı katında yaratılmış ve kutsal nesneler vasıtasıyla yeryüzüne indirilmişlerdir. Bu çalışmada, kahramanların babasız olarak dünyaya gelişleri, sine concubitu gebelik olgusu bağlamında ele alınmış ve söz konusu kavram, Türk kültürünün yakından tanıdığı “mucize” kavramıyla karşılanmıştır. Bazı destan ve halk hikâyelerinde karşımıza çıkan kahramanların da, mucizevi bir şekilde dünyaya geldikleri bilinmektedir. Sine concubitu hamile kalma olayında ise, doğumu yapan kadının bekâr olması ya da hamile kaldığı dönemde temel öge olarak babanın/erkeğin bulunmaması söz konusudur. Bu durumda Tanrı menşeli bir takım nesnelerin (ışık, nur, kan, kanlı abdest suyu, buğday tanesi, et parçası, buz parçası vs.) rahme bir şekilde girip kadını döllediği görülür. Sine concubitu gebelik, yalnızca ilahi bir nesneyle temastan sonra gerçekleşebilir. Bu çalışmada, Türk destan, masal, hikâye, efsane, menkıbe, mevlit vs. metinlerindeki sine concubitu gebelik olgusu, tanrısal simgecilik bağlamında ele alınmıştır.
Anahtar Kelime:

Konular: Antropoloji

Miraculous (fatherless) birth of a hero according to some folk tales and religulous tales

Öz:
According to Turkish beliefs and thoughts kings and great heroes are considered as representatives of God on earth. They have been created in the sight of God and have been sent to earth through sacred objects. In this work “sine concubitu” fatherless birth of heroes were taken in the context of pregnancy as the “miracle” concept which is familiar with Turkish culture. In some epics and folk tales, heroes come to the world in miraculous way. Some heroes come to world from very advanced age parents who cannot have a child by biological way, and in this kind of birth, eating an object or some magical offerings, making a vow are effective. In order to be pregnant by cine concubitu, procreator must be single, in other words the man must not exist as a fertilizing agent. In this circumstance, basic fertilizing object to be pregnant must enter the womb and fertilize it. To be pregnant as sine concubitu can only happen by a holy contact. In this work, sine concubitu in Turkish epics, tales, legends, sagas, holy birth poets etc. will be examined according to divine symbolism by divinity context.
Anahtar Kelime:

Konular: Antropoloji
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • AÇA, Mehmet (2000): “Türk Destancılık Geleneğine Bütüncül Yaklaşabilme ve Alp Kavramı Üzerine Bazı Yeni Yaklaşım Denemeleri”, Millî Folklor, 48: 5-17.
  • AÇA, Mehmet (2003): “Türk Kahramanlık Destanlarının Öksüz-Yetim Bahadırları”, Millî Folklor, 58: 67-75.
  • AÇA, Mehmet (2009): ‘‘Oğuz Kağan ve Arı-Haan Destanları Uygarlaşma Süreci Açısından Nasıl Okunabilir?”, Millî Folklor, 82: 59-75.
  • AKSOY, Mustafa (2009): “Türk Kültüründe Ziyaret Yerlerinin Yaygın Eğitim Bağlamında Sosyolojik Analizi”, http://www.haberakademi.net/ 03.01.2010.
  • Alaaddin Ata Melik Cüveynî (1988): Tarih-i Cihan Güşa, çev. Mürsel Öztürk, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları
  • ALANGU, Tahir (2006): Billur Köşk Masalları, İstanbul, Dünya Yayınları.
  • ALPTEKİN, Ali Berat (2002): Taşeli Masalları, Ankara, Akçağ Yayınları.
  • ATAMAN, Sadi Yaver (1959): “Kaz Dağı’nda Sarı Kız”, Türk Folklor Araştırmaları, 118: 1911-1912.
  • ATSIZ, Hüseyin Nihal (1997): Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul, İrfan Yayıncılık.
  • BAYAT, Fuzuli (2003): Köroğlu Şamandan Âşıka, Alptan Erene, Ankara, Akçağ Yayınları.
  • BAYAT, Fuzuli (2004): Türk Şaman Metinleri, Efsaneler ve Memoratlar, Ankara, Piramit Yayınları.
  • BEKKİ, Salahaddin (2008): “Bektaşî Geleneği İçinde Yetişen Hacıbektaşlı Bir Şair: Haydar Kaim ve Şiirleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 46: 97-130.
  • BORATAV, Pertev Naili (1984): 100 Soruda Türk Folkloru, İstanbul, Gerçek Yayınevi.
  • CAFEROĞLU, Ahmet (1940): Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme I, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları.
  • CEMİLOĞLU, Mustafa (1999): Halk Hikâyelerinde Doğum Motifi, Bursa, VİPAŞ Yayınları.
  • DUYMAZ, Ali (2001): “Kaz Dağı ve Sarı Kız Efsaneleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5: 88-102.
  • EKİCİ, Metin (2007): Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri, Ankara, Geleneksel Yayıncılık.
  • ERCİLASUN, Ahmet B. (2007): Makaleler Dil-Destan-Tarih-Edebiyat, der. Ekrem Arıkoğlu, Ankara, Akçağ Yayınları.
  • ERGİN, Muharrem (1995): Orhun Abideleri, İstanbul, Boğaziçi Yayınları.
  • ERGUN, Metin (2006): “Yaradılış Destanlarından Arı-Haan”, Mitten Meddaha Türk Halk Anlatıları Uluslararası Sempozyum Bildirileri, der. M. Öcal Oğuz-Tuba Saltık Özkan, Ankara, Gazi Ü. THBMER Yayını, s. 141-148.
  • ERGUN, Metin ve AÇA, Mehmet (2005): Tıva Kahramanlık Destanları 2, Ankara, Akçağ Yayınları.
  • GÖLPINARLI, Aldülbaki (1995): Vilâyet-Nâme –Manâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Veli, İstanbul, İnkılâp Kitabevi.
  • GRENARD, M. F. (1998): “Satuk Bugra Han Menkıbesi ve Tarih”, çev. Osman Turan, Selçuklular ve İslâmiyet, İstanbul, Boğaziçi Yayınları, s. 145-187.
  • GRIMAL, Pierre vd. (1997): Mitoloji Sözlüğü Yunan ve Roma, çev. Sevgi Tamgüç, İstanbul, Sosyal Yayınları.
  • İNAN, Abdülkadir (1995): Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • İNAN, Abdülkadir (1998): “İslâm Türklerde Şamanizm Kalıntıları”, Makaleler ve İncelemeler, C. I, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 454-455.
  • İncil (Müjde) İncil’in Çağdaş Türkçe Çevirisi, (1995), İstanbul, Yeni Yaşam Yayınları.
  • KARAMAN, Hayreddin vd. (2007): Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, C. III, Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
  • KIRZIOĞLU, M. Fahrettin (1953): “Gökten İnen Ejderha Efsanesi”, Türk Folklor Araştırmaları, 44: 697-698.
  • KOÇAK, Aynur (2006): “Türk Mitolojisinde Varoluş Sorunu Üzerine”, I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildiri Kitabı, C. IV, der. Fikret Türkmen-Gürer Gülsevin, Ankara, Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, s. 1401-1413.
  • KÖKSAL, M. Fatih (2010): Mevlid-Nâme Türk Edebiyatında Mevlid Türü ve Yeni Mevlid Metinleri, Kırşehir, Denizoğlu Kitap- Kırtasiye.
  • KÖKSAL, Mustafa Asım (2004): Peygamberler Tarihi, C. I-II, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • MÉLİKOFF, Irène (2005): “Bektaşî-Alevîler’de Ali’nin Tanrılaştırılması”, Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında Hz. Ali, der. Ahmet Yaşar Ocak, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 79-101.
  • NOYAN, Bedri (1987): Bektaşîlik Alevîlik Nedir, Ankara, Yay.
  • OCAK, Ahmet Yaşar (2000): Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri, İstanbul, İletişim Yayınları.
  • OCAK, Ahmet Yaşar (2002): Sûfîlik Geleneğinin Efsânevî Öncüsü Veysel Karenî ve Üveysîlik, İstanbul, Dergâh Yayınları.
  • OCAK, Ahmet Yaşar der. (2005): Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında Hz. Ali, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • OĞUZ, Öcal M. (1995): “Destanlarımızdaki Olağanüstü Doğum Motifi Etrafında Manas”, Millî Folklor, 27: 12-13.
  • OĞUZ, Öcal M. (2007): “İnsanın Kökeni İle İlgili Mitler ve Dokuz Daldan Türemek”, I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildiri Kitabı, C. IV, der. Fikret Türkmen- Gürer Gülsevin, Ankara, Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, s. 1538-1542.
  • ÖGEL, Bahaeddin (1993): Türk Mitolojisi –Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar, C. I, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • ÖNAL, Mehmet Naci (2007): “Türk Mitinin Oluşumunda Işığın Rolü”, Journal of Tukish Studies (Türklük Bilgisi Araştırmaları, Şinasi Tekin Hatıra Sayısı II), 31/II: 145-158.
  • ÖNAL, Mehmet Naci (2009): “Kutsalın Türk Kültüründeki İzleri: Tanrısal Simgecilik”, Millî Folklor, 84: 57-72.
  • ÖZKAN, Fatma (1997): Altın Arığ Destanı, Ankara, Bilig Yayınları.
  • ÖZÖNDER, F. Sema Barutçu (1999): “‘Türk’ler Ne Zaman Bir ‘Millet’ İdi? I. Ortak Bir Köken Mitleri Vardı: Bir ‘Dişi-kurt’tan Türemişlerdi”, Kök Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 2 (Güz): 65-92.
  • ÖZTÜRK, Yaşar Nuri (1992): Tarihi Boyunca Bektaşîlik, İstanbul, Yeni Boyut Yayınları.
  • ÖZTÜRK, Yaşar Nuri (2007): Aşk ve Hak Şehidi Hallâc-ı Mansûr ve Eseri, İstanbul, Yeni Boyut Yayınları.
  • PÜRLÜ, Kadir (2002): Sivas’ta İlbeyli Türkmenleri, C. II, Sivas, Sivas Belediyesi Kültür Yayınları.
  • RAGLAN, Lord (1998): “Geleneksel Kahraman”, çev. Metin Ekici, Millî Folklor, 37: 126-138.
  • ROUX, J-Paul (2005): Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, çev. Aykut Kazancıgil-Lale Arslan, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
  • RUBEN, Walter (2000): Eski Metinlere Göre Budizm -Budacılığın Diyalektik Yorumu, hzl. Lütfü Bozkurt, İstanbul, Okyanus Yayıncılık.
  • SAKAOĞLU, Saim vd. (1999): “Firdevs Şah”, Meddah Behçet Mahir’in Bütün Hikâyeleri II, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, s. 46-71.
  • SAKAOĞLU, Saim ve DUYMAZ, Ali (2003): İslamiyet Öncesi Türk Destanları, İstanbul, Ötüken Neşriyat.
  • SAKAOĞLU, Saim (1999): “Destan Kahramanlarının Doğuşu: Er Manas ve Anadolu Türklerindeki Benzerleri”, XII. Türk Tarih Kongresi, Bildiriler II. Cilt, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 443-453.
  • SAKAOĞLU, Saim(1999): “Lâtif Şah”, Meddah Behçet Mahir’in Bütün Hikâyeleri II, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, s. 71-104.
  • SAKAOĞLU, Saim (2002): Gümüşhane ve Bayburt Masalları, Ankara, Akçağ Yayınları.
  • SELÇUK, Ali (2010): “Horasanda Eren Anadolu’da Evliya: Acısu Sıraç Köyü Örneğinde Kahraman Atalar Kültü”, Millî Folklor, 87: 136-147.
  • SEYİDOĞLU, Bilge (1975): “Erzurum Halk Masalları Üzerinde Araştırmalar –Metinler ve Açıklamalar”, Ankara, Atatürk Üniversitesi Yayını
  • SEYİDOĞLU, Bilge (2002): Mitoloji Üzerinde Araştırmalar Metinler ve Tahliller, İstanbul, Dergâh Yayınları.
  • ŞİŞMAN, Bekir (2009): Cengiznâme -Haza Kıssa-i Çingiz Han, Samsun, Etüt Yayınları.
  • TAŞ, İsmail (2002): Türk Düşüncesinde Kozmogoni-Kozmoloji, Konya, Kömen Yayınları.
  • TAVKUL, Ufuk (2001): “Karaçay-Malkar Nart Destanlarında Olağanüstü Doğum Motifi”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 11: 166-190.
  • TUĞRUL, Mehmet (1969): Mahmutgazi Köyünde Halk Edebiyatı -Menkabe, Hikâye, Masal, Fıkra, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi.
  • ÜÇER, Cenksu (2007): “Tokat Bölgesindeki Alevi Ocakların Yapılanması ve Dedelerinin Tanımlarından Hareketle Alevilik Üzerine Bir Değerlendirme”, 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı, C. I, der. Filiz Kılıç-Tuncay Bülbül, Ankara, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi Yayınları, s. 185-204.
  • YILDIRIM, Dursun (1998): “Köktürk Çağında Tanrı mı Tanrılar mı Vardı?”, Türk Bitiği Araştırma / İnceleme Yazıları, Ankara, Akçağ Yayınları, s. 112-123.
  • YILDIRIM, Dursun (2000): “[Ergene Kon]=[Erkin Kün] Mü?”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1997, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 61-149.
  • YILDIZ, Naciye (2009): “Türk Destanlarında ‘Çocuksuzluk”, Millî Folklor, 82: 76-88.
APA BEKKİ S (2011). Bazı halk anlatıları ve dini metinlere göre kahramanın mucizevi (babasız) doğumu. , 111 - 130.
Chicago BEKKİ Selahattin Bazı halk anlatıları ve dini metinlere göre kahramanın mucizevi (babasız) doğumu. (2011): 111 - 130.
MLA BEKKİ Selahattin Bazı halk anlatıları ve dini metinlere göre kahramanın mucizevi (babasız) doğumu. , 2011, ss.111 - 130.
AMA BEKKİ S Bazı halk anlatıları ve dini metinlere göre kahramanın mucizevi (babasız) doğumu. . 2011; 111 - 130.
Vancouver BEKKİ S Bazı halk anlatıları ve dini metinlere göre kahramanın mucizevi (babasız) doğumu. . 2011; 111 - 130.
IEEE BEKKİ S "Bazı halk anlatıları ve dini metinlere göre kahramanın mucizevi (babasız) doğumu." , ss.111 - 130, 2011.
ISNAD BEKKİ, Selahattin. "Bazı halk anlatıları ve dini metinlere göre kahramanın mucizevi (babasız) doğumu". (2011), 111-130.
APA BEKKİ S (2011). Bazı halk anlatıları ve dini metinlere göre kahramanın mucizevi (babasız) doğumu. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 18(58), 111 - 130.
Chicago BEKKİ Selahattin Bazı halk anlatıları ve dini metinlere göre kahramanın mucizevi (babasız) doğumu. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 18, no.58 (2011): 111 - 130.
MLA BEKKİ Selahattin Bazı halk anlatıları ve dini metinlere göre kahramanın mucizevi (babasız) doğumu. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, vol.18, no.58, 2011, ss.111 - 130.
AMA BEKKİ S Bazı halk anlatıları ve dini metinlere göre kahramanın mucizevi (babasız) doğumu. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 2011; 18(58): 111 - 130.
Vancouver BEKKİ S Bazı halk anlatıları ve dini metinlere göre kahramanın mucizevi (babasız) doğumu. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 2011; 18(58): 111 - 130.
IEEE BEKKİ S "Bazı halk anlatıları ve dini metinlere göre kahramanın mucizevi (babasız) doğumu." Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 18, ss.111 - 130, 2011.
ISNAD BEKKİ, Selahattin. "Bazı halk anlatıları ve dini metinlere göre kahramanın mucizevi (babasız) doğumu". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 18/58 (2011), 111-130.