Sağlığı geliştirme modelleri’nin meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisi: Bir literatür derlemesi

BAHAR, Zuhal; ERSİN, Fatma

Sağlığı geliştirme modelleri’nin meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisi: Bir literatür derlemesi

Fatma ERSİN, (Dokuz Eylül Üniversitesi, Hemşirelik Fakültesi, İzmir, Türkiye)

Zuhal BAHAR (Dokuz Eylül Üniversitesi, Hemşirelik Fakültesi, İzmir, Türkiye)

Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi

10 0

Yıl: 2012 Cilt: 5 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 28 - 38 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Sağlığı geliştirme modelleri’nin meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisi: Bir literatür derlemesi

Öz:

Meme kanseri önemli bir halk sağlığı sorunudur. Yaygın olmasına karşın, genellikle yavaş bir gelişme hızı gösteren ve tanısı erken yapıldığında oldukça başarılı tedavi sonuçları elde edilebilen ve ölüm oranı azaltılabilen bir kanser türüdür. Bu nedenle meme kanseri erken tanı davranışlarına yönelik bilincin arttırılması ve bu davranışların düzenli olarak yapılması için modellerle desteklenmiş eğitim programlarının yapılandırılması ve uygulanması oldukça etkilidir. Kadınlarda meme kanseri erken tanı davranışlarının kazandırılmasında en sık kullanılan model Sağlık İnanç Modeli’dir. Meme kanseri erken tanı davranışlarında sık kullanılmasa da Sağlığı Geliştirme Modeli sağlığı koruma ve geliştirme davranışlarının açıklanmasında önemlidir. Bu derleme çalışmasının amacı, Sağlık İnanç Modeli (SİM) ve Sağlığı Geliştirme Modeli'ni (SGM) açıklayarak bu modellerin meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisini gösteren bir literatür incelemesi yapmaktır.

Anahtar Kelime:

Konular: Genel ve Dahili Tıp Onkoloji

Effects of health promotion models on breast cancer early detection behaviors: A literature review

Öz:

Breast cancer is an important public health problem. Even though it is a common type of cancer, it can be treated successfully and its mortality rate can ce reduced through early detection as it is typically a slow growing disease. Thus, developing and implementing training programs supported by models in order to raise awareness regarding breast cancer early detection behaviors and to ensure that these behaviors are performed regularly are considerably effective. Health Belief Model is the most common model used to make women develop breast cancer early detection behaviors. On the other hand, although it is not frequently employed in breast cancer early detection behaviors, Health Promotion Model is of crucial importance in explaining the health protection and promotion behaviors. Objective of this review study is to conduct a literature review that reveals the effects of Health Belief Model (HBM) and Health Promotion Model (HPM) on breast cancer early detection behaviors by making necessary explanations concerning these models.

Anahtar Kelime:

Konular: Genel ve Dahili Tıp Onkoloji

Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık

American Cancer Society. (17.09.2010). American Cancer Society recommendations for early breast cancer detection. Erişim:20.02.2009. http://www.cancer.org/Cancer/BreastCancer/DetailedGuide/ breast-cancer-detection
Anderson, B. O., Shyyan, R., Eniu, A., Smith, R., Yip, C., Bese, N. S., Chow, L. C., Masood, S., Ramsey, S., & Carlson, R. W. (2006). Breast cancer in limited-resource countries:an owerview of the Breast Health Global Initiative 2005 Guidelines. The Breast Journal 12(1), 3-15.
Alpteker, H., & Avcı, A. (2010). Kırsal alandaki kadınların meme kanseri bilgisi ve kendi kendine meme muayenesi uygulama durumlarının belirlenmesi. The Journal of Breast Health, 6 (2), 74-79.
Avcı, İ.A., Atasoy, A., & Sabah, E. (2007). Video ile eğitimin kadınların kendi kendine meme muayenesine yönelik inanç, bilgi ve uygulamalarına etkisi. İ.Ü.F.N. Hemşirelik Dergisi, 15(60), 119-128.
Bandura, A. (1999). Social cognitive theory: an agentic perspective. Asian Journal of Psychology, 2, 21-41.
Beydağ, K.D., & Karaoğlan, H., (2007). Kendi kendine meme muayenesi eğitiminin öğrencilerin bilgi ve tutumlarına etkisi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6 (2), 106-111.
Bonfill, C.X., Marzo C.M., Pladevall V.M., & Marti J., Emparanza JI Strategies for increasing the participation of women in community breast cancer screening), Copyright 2009.
Borrayo, E. A., Buki, L. P., & Feigal, B. M. (2005). Breast cancer detection among older Latinas: is it worth the risk?. Qualitative Health Research, 15, 1244-1263.
Bradbury, J. (2001). Stop teaching breast selfexamination, Say Canadian experts. The Lancet Oncology, 2(8), 461.
Chan, S.S., Chow, D.M.K., Loh, E.K., Wong, D.C., et al. (2007). Using a community-based outreach program to ımprove breast health awareness among women in Hong Kong. Public Health Nursing, 24(3), 265-273.
Champion, V., & Huster G. (1995). Effect of interventions on stage of mammography adoption. J Behav Med, 18(2): 169– 87.
Champion, V.L, & Menon, U. (1997). Predicting mammography and breast self examination in African American women. Cancer Nursing, 20, 315-322.
Champion, V.L, & Scott, C.R. (1997). Reliability and validity of breast cancer screening belief scales in African American women. Nursing Research, 46, 331-337.
Champion, V., Skinner C., & Foster J. (2000). The effects of standard care counseling or telephone/in-person counseling on beliefs knowledge and behavior related to mammography screening. Oncology Nursing Forum, 27(10), 1565–71.
Champion, V., Skinner, C., Menon, U., Seshadri, R., Anzalone, D., & Rawl, S. (2002). Comparisons of tailored mammography interventions at two months post intervention. Ann Behaviour Medicine, 24(3), 211–18.
Champion, V.L., & Skinner, C.S. (2008). The Health Belıef Model. In: Glanz K., Rimer B.K., Viswanath K.V., eds. Health Behavior and Health Education: Theory, Research and Practice. 4th ed. San Francisco: Jossey-Bass, Inc. 46-65.
Clemen-Stone, S., Mcguire Sandra, L., & Eigsti Diane, G. (2002). Comprehensive Health Nursing Familiy Aggregate and Community Practice. Sixth Edition. By Mostby:386-387
Constanza, M., Stoddard, A., Luckmann, R., White, M., Avrunin, J., & Clemow, L. (2000). Promoting Mammography: results of a randomized trial of telephone counseling and a medical practice intervention. Am J Prev Med, 19(1), 39–46.
Demirhan, H., Özen, İ., Bostancı, M., & Zincir, M. (2002). Pamukkale üniversitesi kredi ve yurtlar kurumu kız öğrencilerinde kendi kendine meme muayenesi ile ilgili bir araştırma, Sağlık ve Toplum, 2(3), 45-51.
Dişcigil, G., Şensoy, N., Tekin, N., & Söylemez, A. (2007). Meme sağlığı: ege bölgesinde yaşayan bir grup kadının bilgi, davranış ve uygulamaları. Marmara Medical Journal, 20(1), 29-36.
Earp, J.A. Eng E., O'Malley M.S., Altpeter M., Rauscher G., et al. (2002). Increasing Use of Mammography Among Older, Rural African American Women: Results From a Community Trial. Am J Public Health. 92, 646–654.
Elik, Z. (2006). Sağlık İnanç Modeli Doğrultusunda Verilen Eğitimin Kadınların Kendi Kendine Meme Muayenesi Uygulamaları Üzerine Etkisi, Kocaeli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Bilim Uzmanlığı Tezi, Kocaeli, Türkiye.
Fawcett, J., & Gigliotti, E. (2001). Using conceptual models of nursing to guide nursing research: the case of the Neuman Systems Model. Nursing Science Quarterly, 14(4), 339-345.
Gasalberti, D. (2002). Early detection of breast cancer by selfexamination: The influence of perceived barriers and health conception. Oncology Nursing Forum, 29 (9), 1341-1347.
Glanz, K., Rımer, B.K., & Vıswanath, K. (2008). Health behavıor and health educatıon theory, research, and practice. (Ed. Orleans, T.). 4 th Edition, Jossey Bass, 45-62.
Hochbaum G.M. (Subsequently modified by other authors). (1958). Health Belief Model.Erişim:17.03.2010. http://www.courseweb.uottawa.ca/epi6181/ images/ Health _Belief_Model_review.pdf.
Gölbaşı, Z., Kutlar, Z., & Akdeniz, H. (2007). Öğrenci hemşireler tarafından bir halk eğitim merkezinde verilen eğitimin kadınların meme kanseri/kendi kendine meme muayenesine yönelik bilgi ve uygulamalarına etkisi. Meme Sağlığı Dergisi, 3 (2), 53-57.
Gürsoy, A.A. (2008). Kendi kendine meme muayenesi çelişkisi. TAF Prev Med Bull, 7(3), 257-260.
Haris, S., & Kinsinger, LS. (2002). Routinely breast selfexamination is dead, What does it mean?. Journal of National Cancer Instıtues. 94(19), 1420-1421.
Hyman, R.B., Baker, S., Ephraim, R., Moadel, A., & Philip, J. (1994). Health belief model variables as predictors of screening mammography utilization. Journal of Behaviour Medicine, 17, 391-406.
International Agency for Research on Cancer, IARC. GLOBOCAN 2008, Cancer Fact Sheet.2010, http://globocan.iarc.fr/. Erişim Tarihi: 25.09.2011.
Jirojwong, S., & MacLennan, R. (2003). Health Beliefs, perceived self-efficacy, and breast self-examination among Thai Migrants in Brisbane. Journal of Advanced Nursing, 41(3), 241-249.
Johnson, C.R. (1998). The relationhip between health promoting lifetyles and the practice of breast cancer screening behaviours in adult women. A Thesis Presented to The Faculty of the Department of Nursing Clarkson Collage, United State.
Juon, H.S., Seo, Y.J., & Kim, M.T. (2003). Breast and cervical cancer screening among Korean American elderly women, European Journal of Oncology Nursing, 6 (4), 228-235.
Kalichman, S.C., Williams, E., & Nachimson, D. (2000). Randomized community trial of a breast self-examination skills-building ıntervention for Inner-City African-American women. JAMWA, 55 (1), 47-50.
Kearney, A.J. (2006). Increasing our understanding of breast selfexamination: women talk about cancer, the health care system, and being women. Qualitative Health Research. 16 (6), 802-820.
Kwok, C., Cant, R., & Sullivan, G. (2005). Factors associated with mammographic decisions of Chinese-Australian women. Health Education Research, 20 (6), 739 – 747.
Lantz, P.M., Stencil, D.S., Lippert, M.T., Beversdof, S., Jaros, L., & Remington, P. (1995). Breast and cervical cancer screening in a low-ıncome managed care sample: the efficacy of physician letters and phone calls. American Journal of Public Health, 85(6), 834-836.
Lee E.E., Tripp-Reimer T., Miller A., Sadler G., & Lee, S. (2007). Korean American women’s beliefs about breast and cervical cancer and associated symbolic meanings. Oncology Nursing Forum. 34(3), 713-720.
Lierman, L.M., Young, H.M., Cope, C.P., Georgiadou F., & Benoliel, J.Q. (1994). Effect of education and support on breast self examination in older women. Nursing Research. 43(3), 158-163.
Makuc, D.M., Breen, N., & Freid, V. (1999). Low ıncome, race, and the use of mammography, HSR: Health Services Research, 34,1 (April 1999, Part II).
Maxwell, et al. (2003). Result of randomized trail to increase breast and cervical cancer screening among Filipino American women, Preventive Medicine, 37, 102-109.
Nahcivan, N.Ö., & Seçginli, S. (2003). Meme kanserinde erken tanıya yönelik tutum ve davranışlar: bir rehber olarak sağlık inanç modeli’nin kullanımı. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 7(2), 35-38.
Nahcivan N., & Secginli S. (2007). Health beliefs related to breast self examination in a sample of Turkish women. Oncology Nursing Forum, 34(2), 425-432.
Navarro, A.M., Senn, K.L., McNicholas, L.J., Kaplan, R.M., Roppe, B., & Campo, M.C. (1998). Por La Vida Model intervention enhances use of cancer screening tests among Latinas. Am Journal Preventive Medicine, 15(1), 32-41.
Neguyen, T., Vo, P.H., McPhee, S.J., & Jenkins, C.N.H., (2001). Promoting Early Detection of Breast Cancer among Vietnamese-American Women, Results of a Controlled Trial. Cancer Supplement, 91 (1), 267-273.
Ogedegbe, G., Cassells, A.N., Robinson, C.M., DuHamel, K., Tobin, J.N., Sox, C.H., et al. (2005). Perceptions of barriers and facilitators of cancer early detection among low-income minority women in community health centers. Journal of the National Medical Association, 97, 162-170.
Palmer, R.C., Fernandez, M.E., Tortolero-Luna, G., Gonzales, A., & Mullen, P.D. (2005). Correlates of mammography screening among hispanic women living in lower rio grande valley farmworker communities. Health Education&Behaviour, 32 (4), 488-503.
Park, S. M., Hur, H. K., Kim, G. Y., & Song, H. Y. (2007). Knowledge, barriers, and facilitators of Korean women and their spouses in the contemplation stage of breast selfexamination. Cancer Nursing, 30 (1), 78-84.
Parlar, S., Bozkurt, A.İ., & Ovayolu, N. (2004). Bir ana çocuk sağlığı merkezine başvuran kadınlara verilen meme kanseri ve kendi kendine meme muayenesi ile ilgili eğitimin değerlendirilmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 8(2), 9-15.
Paskett, E., Tatum, C., Rushing, J., Michielutte, R., Bell, R., Foley, K.L., et al. (2006). Randomized of an İntervention to Improve Mamography Utilization Among a Triracial Rural Population of Women. Journal of the National Cancer Institute, 98(17), 1226-1231.
Pender, N.J. (1987). Health promotion in nursing practice. (2nd ed.). Norwalk, CT:Appleton&Lange, 70-82.
Pender, N.J. (1996). Health promotion in nursing practice (3 rd ed.). Stamford, CT: Appleton and Lange, 102-110.
Pender, N., Murdaugh, C. L., & Parsons, M.A. (2006). Health promotion in nursing practice, Fıfth Edition. Pearson Education, New Jersey, 50-66.
Petro-Nustas, WI. (2001). Young Jordanian women’s health belief about mammography. Journal of Community Health Nursing, 18(3), 177-194.
Remennick, L. (2006). The challenge of early breast cancer detection among immigrant and minority women in multicultural societies. The Breast Journal, 12(1), 103-110.
Rosenstock, I.M., Strecher, V.J., & Becker, M.H. (1988). Social learning theory and the health belief model. Health Education & Behavior, 15 (2), 175-183.
Sağlık Bakanlığı. Sağlık istatistikleri yıllığı 2010. 2011, http://www.saglik.gov.tr/TR/dosya/1- 72577/h/saglikistatistikleriyilligi2010.pdf?ret=0. Erişim Tarihi: 25.09.2011.
Seow, A., Straughan, P.T., & Lee, H.P. (1998). A Randomized Trial of the Use of Print Material and Personal Contact to Improve Mammography Uptake Among Screening Nonattenders in Singapore. Annals Acedemy of Medicine, 27(6), 137-142.
Taplin, S.H., Barlow,W.E., Ludman E., MacLehos R.., Meyer D.M., Segeret D., et al. (2000). Testing reminder and motivational telephone calls to increase screening mammography: a randomized study. Journal of the National Cancer Institute, 92(3), 233–242.
Taylor, G.J. (1998). Transforming decision making in African American Women: effects of a culturally sensitive breast self examination ıntervention, Doctoral Thesis, University of Alabama, Birmingham.
Tuong-Vi, H. (2007). Anderson Cancer Center, Houston, TX. Effects of an educatıonal ınterventıon on breast cancer screenıng and early detectıon ın Vietnamese American Women. Oncology Nursing Forum, 34 (2), 481.
Vazquez, M.O., Ayendez, M.S., Perez, E.S., Almodovar, H.V., & Calderon, Y.A. (2002). Almodovar H.V., Calderon Y.A. Breast cancer Health Promotion Model for older Puerto Rican women: Results of a pilot programme. Health Promotion International, 17(1), 3-11.
Yi, J.K., Cielito, C., & Gibby, R. (2001). Factors Associated With Breast Self Examination Among Low Income Vietnamese Women. Int. Ouarterly of Community Health Education, 21(1).
Young, R.F., & Severson, R.K. (2005). Breast screening barriers and mammography completion in older minority women. Breast Cancer Research and Treatment, 89, 111-118.
Zhu, K., Hunter, S., Bernard, L.J., Payne-Wilks, K., Roland, C.L., Elam, L.C., et al. (2002). An intervention study on screening for breast cancer among single African-American women aged 65 and older. Preventive Medicine, 34, 536– 545.

APA	ERSİN F, BAHAR Z (2012). Sağlığı geliştirme modelleri’nin meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisi: Bir literatür derlemesi. , 28 - 38.
Chicago	ERSİN Fatma,BAHAR Zuhal Sağlığı geliştirme modelleri’nin meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisi: Bir literatür derlemesi. (2012): 28 - 38.
MLA	ERSİN Fatma,BAHAR Zuhal Sağlığı geliştirme modelleri’nin meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisi: Bir literatür derlemesi. , 2012, ss.28 - 38.
AMA	ERSİN F,BAHAR Z Sağlığı geliştirme modelleri’nin meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisi: Bir literatür derlemesi. . 2012; 28 - 38.
Vancouver	ERSİN F,BAHAR Z Sağlığı geliştirme modelleri’nin meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisi: Bir literatür derlemesi. . 2012; 28 - 38.
IEEE	ERSİN F,BAHAR Z "Sağlığı geliştirme modelleri’nin meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisi: Bir literatür derlemesi." , ss.28 - 38, 2012.
ISNAD	ERSİN, Fatma - BAHAR, Zuhal. "Sağlığı geliştirme modelleri’nin meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisi: Bir literatür derlemesi". (2012), 28-38.

APA	ERSİN F, BAHAR Z (2012). Sağlığı geliştirme modelleri’nin meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisi: Bir literatür derlemesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 5(1), 28 - 38.
Chicago	ERSİN Fatma,BAHAR Zuhal Sağlığı geliştirme modelleri’nin meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisi: Bir literatür derlemesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi 5, no.1 (2012): 28 - 38.
MLA	ERSİN Fatma,BAHAR Zuhal Sağlığı geliştirme modelleri’nin meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisi: Bir literatür derlemesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, vol.5, no.1, 2012, ss.28 - 38.
AMA	ERSİN F,BAHAR Z Sağlığı geliştirme modelleri’nin meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisi: Bir literatür derlemesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi. 2012; 5(1): 28 - 38.
Vancouver	ERSİN F,BAHAR Z Sağlığı geliştirme modelleri’nin meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisi: Bir literatür derlemesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi. 2012; 5(1): 28 - 38.
IEEE	ERSİN F,BAHAR Z "Sağlığı geliştirme modelleri’nin meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisi: Bir literatür derlemesi." Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 5, ss.28 - 38, 2012.
ISNAD	ERSİN, Fatma - BAHAR, Zuhal. "Sağlığı geliştirme modelleri’nin meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisi: Bir literatür derlemesi". Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi 5/1 (2012), 28-38.