Nüfusun hızla artmakta olduğu dünyada bireylerin ihtiyaçlarını karşılamak ve gelişmekte olan teknolojiler karşısında esnek ve uygun bir yapıya sahip olmak işletmeler için büyük bir önem arz etmektedir. Bu durum sektörlerde ilerleme kaydedebilmek ve az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde belli bir istikrar seviyesini yakalayabilmek bağlamında önemli bir rol oynamaktadır. Üretim sektörünün alt dallarından olan taş ve toprağa dayalı sektör ile metal eşya makine ve gereç yapım sektörleri, son yıllarda inşaat ve beyaz eşya sektörlerinde yaşanan gelişmelere paralellik göstermektedir. Özellikle taş ve toprağa dayalı sektörlerde yer alan çimento sektörü de Türkiye’de inşaat sektöründeki gelişmelerden büyük ölçüde etkilenmektedir ve uzun yıllar boyunca devam edeceği beklenmektedir. Bu sebepten dolayı petrol ve enerji maliyetlerini minimize etmek ve bu duruma uygun bir çözüm getirebilmek amacıyla birçok faaliyetlerde bulunulmaktadır. Türkiye’deki 2010 ihracat verilerine göre; 113,7 milyar dolarlık toplam ihracat rakamı içerisinde otomotiv sektörü %15’lik pay ile diğer sektörler arasında ilk sırada yer almaktadır. Bu durum daha kapsamlı bir gözlem yapabilmek amacıyla; hem üretim hem de finansal performansın farklı yöntemlerle ölçülmesi gerektiğini göstermektedir. Bu çalışmada taş ve toprağa dayalı sektörde faaliyet gösteren 26 işletme ile metal eşya makine ve gereç yapım sektöründe faaliyet gösteren 28 işletmenin 2008-2010 yılları arasındaki etkinlik ölçümü ve performans değerlendirmeleri Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS yöntemleriyle yapılması amaçlanmıştır. Veri Zarflama Analizi uygulanmasında DEA-Solver-LV programı kullanılırken TOPSIS yöntemi uygulamasında ise Sanna programından yararlanılmıştır. İlk olarak 1957 yılında; Farrell, tek bir sektörden bütün bir ekonomiye uygulanabilme imkânı olan bir model oluşturulabileceği, yani herhangi bir kavramın etkinliğini ölçmede etkinliğin de kendi içinde parçalara ayrılabileceği fikrini ortaya atmıştır (Eken ve Kale, 2011: 889-901). Daha sonra 1978 yılında Charnes, Cooper ve Rhades tarafından karar alma birimlerinin etkinliğini ölçme konusunda bir çalışma yapılmış ve Farrell’in öne sürdüğü model Veri Zarflama Analizi (VZA) olarak adlandırılmıştır. Bu yöntemle üretim teknolojilerinin etkinliğini ölçme konusunda bir uygulama gerçekleştirilmiştir (Ebnerasoul ve Yavarian, 2009: 42-48). VZA; yöneylem araştırması, yönetim bilimi ve ekonometriyi bir araya getiren yeni bir çalışma alanıdır. Bu yöntem; üretim ve hizmet faaliyetlerinin etkinliğini ölçmede ve geliştirmede gün geçtikçe artan bir önem kazanmaktadır. Charnes’in yönetim ve ekonomi bilimi gibi farklı alanlarda yaptığı çalışmaların, diğer VZA çalışmalarının yapılmasında büyük bir etkisi olduğu gözlemlenmiştir (Wei, 2001: 1321-1332). Veri Zarflama Analizi ile değerlendirilecek işletmeler ayrı girdi ve çıktıya sahip olmaları zorundadır. İlgili girdi ve çıktıların belirleyiciliği Veri Zarflama Analizi kullanımı için büyük önem arz etmektedir. Aksi halde söz konusu metottan doğru bir sonuca ulaşılamayabilir. TOPSIS; çoklu karar verme yöntemlerinden uygulanması kolay olan ve etkin sonuçların alınmasını sağlayan tekniklerden biridir. TOPSIS yönteminin uygulanma sürecinde; performans dereceleri ve kriterlerin ağırlıkları düzenli değerler halinde oluşturulmaktadır. Bu nedenden dolayı ağırlıkların ve sayısal özelliklerin ölçümlenmesi, herhangi bir rakam üzerindeki kişisel tercihler ile ilgili belirsizlikleri dikkate almaz (Soba, Akcanlı, Erem ve Eren, 2011: 413-420). TOPSIS yönteminin aşamaları aşağıdaki gibidir (Demireli, 2010: 104-106): • Karar matrislerinin oluşturulması, • Karar matrislerinin normalleştirilmesi, • Normalleştirilen karar matrislerinin ağırlıklandırılması, • Matrislerin maksimum ve minimum değerleri, • Pozitif ideal çözüme yakınlık değerleri negatif ideal çözüme uzaklık değerleri, • Alternatiflerin göreceli sıralanması olarak ifade edilebilir. Bu çalışmanın konu alanı İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’na kayıtlı ve taş-toprağa dayalı sektörler ile metal eşya, makine ve gereç yapım sektörlerini kapsamaktadır. Veri zarflama analizi yönteminden elde edilen sonuçlara göre: • Taş ve toprağa dayalı sektörde 2008 yılında 26 işletme arasından 14 tane göreli etkin işletme olduğu, 2009 yılında ise 8 tane etkin işletme olduğu sonucu elde edilmiştir. Ayrıca Adana çimento, Anadolu cam, Çimsa, Eczacıbaşı yapı, Göltaş çimento, Mardin çimento ve Uşak seramik işletmelerinin 2008 yılındaki etkinliklerini 2009 yılında da koruyabildikleri gözlemlenmiştir. Söz konusu sektörde 2010 yılında 11 tane etkin işletme olduğu sonucuna varılmıştır. Bu üç yıllık değerlendirme göz önüne alındığında; Adana çimento, Çimsa, Eczacıbaşı yapı, Göltaş çimento, Mardin çimento ve Uşak seramik işletmelerinin etkinliklerini korumayı başardıkları görülmüştür. • Metal eşya, makine ve gereç yapım sektöründe 2008 ve 2009 yıllarında 25 işletme arasından göreli etkin olan işletme sayısı 9 tanedir (Esas olarak söz konusu sektörde faaliyet gösteren işletme sayısı 28 tanedir, ancak bu işletmelerden Uzel Makine, Katmerciler Ekipman ve Bosch Fren Sistemleri işletmelerinin bilanço ve gelir tablolarına ulaşılamaması sebebiyle çalışma kapsamı dışında tutulmuştur). Söz konusu sektörde 2010 yılında etkin olan işletme sayısı 11 tanedir. Ayrıca etkin olmayan işletmeler arasından Emek Elektrik işletmesinin etkinlik değerine (1,0000) en yakın işletme olduğu sonucuna varılmıştır. Benzer yorumlar diğer işletmeler için de yapılabilmektedir. TOPSIS yönteminden elde edilen sonuçlara göre; • Taş ve toprağa dayalı sektörde 2008 yılında Batı Söke çimento işletmesinin 26 işletme arasında ilk sırada yer aldığı ve Eczacıbaşı yapı işletmesinin ise en düşük performans derecesine sahip olduğu görülmüştür. Mardin çimento işletmesi 2009 yılında en yüksek performans derecesine sahip iken, Konya çimento ikinci ve Ünye çimento üçüncü sırada yer almıştır. Konya çimento 2010 yılında birinci sırada yer almış ve Eczacıbaşı yapı tekrardan en düşük performans derecesine sahip o