Yıl: 2014 Cilt: 13 Sayı: 101 Sayfa Aralığı: 40 - 50 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Gelenek, aktarma, dönüşüm ve kültür endüstrisi bağlamında nazar ve nazar boncuğu

Öz:
Somut olmayan kültürel miras (SOKÜM)’ın korunmasında nesne merkezli bir bakış açısı yerine, kültürel üretim sürecinin gerçekleşmesinde rol oynayan geleneğe önem verilmiştir. Bir somut olmayan kültürel miras unsuru olarak nazar boncuğu, kökleri şamanizme uzanan nazarla ilgili inanç, uygula- ma ve sözlü kültür unsurlarının özelleştiği bir nesnedir. Bu inanç ve uygulamalara bağlı olarak özel bir kullanım alanına da sahiptir. Nazar boncuğu, kendine ait şekli, rengi ve yapısı ve ustadan çırağa aktarılan üretim tekniği bakımından da bir geleneğe sahiptir. Nazarla ilgili inançlar ve üretimle ilgili gelenekler çerçevesinde ele alınan nazar boncuğu, bugün geleneksel şekilde üretilmekte, aktarılmakta ve yaşatılmaktadır. Yaşayan İnsan Hazinesi (YİH) seçilen nazar boncuğu ustası Mahmut Sür; nazar boncuğu üretimindeki geleneksel yapıyı koruyarak; teknik, şekil ve renk bakımından nazar boncuğu- nu, temsil ve sunum bakımından da boncuk ocağını güncellemiş bir ustadır. Mahmut Sür, nazar bon- cuğunun şekli, rengi ve sunumunda yaptığı güncellemelerle kültür endüstrisi noktasında nazar bon- cuğuna yeni kullanım alanları oluşturmuş bir ustadır. Bu ustanın etkisiyle bugün uluslararası alanda Türkiye’yi temsil eden bir sembol olan nazar boncuğu, inanç merkezli kullanım alanı yanında kültür endüstrisinin pek çok alanında talep edilen bir nesne hâline gelmiştir. Bu makalede nazar boncuğu gelenek, aktarma, dönüşüm ve kültür endüstrisi kavramları çerçevesinde, Yaşayan İnsan Hazinesi seçilen nazar boncuğu ustası Mahmut Sür ve üretimi örneğinde geleneğin güncellenmesi tartışılmıştır.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık
  • Acıpayamlı, Orhan. “Anadolu’da Nazarla İlgili âdet ve İnanmalar”. Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi 1-2, (1962):1-40.
  • Aksoy, Ömer Asım. Deyimler Sözlüğü. C. II, Ankara: TDK, 1984.
  • Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yay. 1997.
  • Çıplak, Nilgün. “Halk Kültüründe Nazar ve Nazarlık İnancı ve Bunlara Bağlı Uygulamalar”. Türklük Bilimi Araştırmaları, 15, (2004):103-125.
  • Dundes, Alan. “Wet and Dry, the Evil Eye: An Essay in Indo-European and Semitic Worldview.” İnterpreting Folklore. Bloomington: Indiana Univ. Press, 1980: 93-133; The Evil Eye A Casebook. Ed. A. Dundes. New York: Garland Publishing, (1981): 257-312 (http:// iscte.pt/~fgvs/Dundes%20Wet.pdf).
  • Ekici, Metin. “Geleneksel Kültürü Güncellemek Üzerine Bir Değerlendirme.” Millî Folklor 80, (Kış 2008): 33-38.
  • Eliade, Mircea. Şamanizm. Çev. İ. Birkan. İstanbul: İmge, 2006.
  • Gürkan, Sime Leyla. “Nazar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 32. Ankara: TDV Yayınları, 2006:443-44.
  • http://aregem.kulturturizm.gov.tr/TR,12929/ yasayan-insan-hazineleri-ulusal-envanteri.html Erişim tarihi [14Aralık 2013].
  • http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.52d53aa76384f7.69686660 “Nazar.” Güncel Türkçe Sözlük. Erişim tarihi: [14. Aralık.2013].
  • http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/somut_olmayan_km/UNESCOYIH.pdf Erişim tarihi: [14.Aralık.2013].
  • İnan, Abdülkadir. “Divanü Lûgat-İt-Türk’te Şamanizme Ait Kelimeler”. Makaleler ve İncelemeler. C. 2, Ankara: TTK (1991):317-321.
  • Kahraman, Oğuz. “Kemalpaşa’da (İzmir) Göz Boncukçuluğu”. Kemalpaşa Kültür ve Çevre Sempozyumu (3-5 Haziran 1999). İzmir: Meta Basım, 1999:517-524.
  • Kalafat, Yaşar. “Gök Tanrı İnancından Günümüze Kadar Efsunlama “Tu-tu-tu” lama Uygulamaları.” II. Uluslararası Karacaoğlan ve Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Adana (20 –24 Kasım 1991) Adana (1993): 271–286 http://turkoloji.cu.edu.tr/ CUKUROVA/sempozyum/semp_2/kalafat. pdf Erişim tarihi: [14.Aralık.2013].
  • Kasapoğlu Akyol, Pınar. “Türkiye’nin Yaşayan İnsan Hazineleri Programı”. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi. Ed. Ö. Oğuz, E. Ölçer Özünel, S. Gürçayır Teke. Ankara: UNESCO Türkiye Milli Komisyonu, Grafiker Yay. (2013): 83-89.
  • Kayabaşı, Nuran, Ayşem Yanar. “Türk El Sanatlarında Kullanılan Nazar Motifleri ve Alevilerde Nazar İnancı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 65, (2013): 169-184.
  • Kazan, Şevki. “Klasik Türk Şiirinde Nazar Göz Değmesi”. Millî Folklor 68, (Kış 2005): 168- 179.
  • Kelimbetov, Nemat. Hasetlik. Akt. Abduvahap Kara, İstanbul: Artus Basım, 2011.
  • Koşay, Hamit Zübeyr. “Etnoğrafya Müzesindeki Nazarlık, Muska ve Hamailler”. Türk Etnoğrafya Dergisi, 1, (1956): 86-90. http://www. envanter.gov.tr/files/belge/TED1_0006.pdf Erişim tarihi: [14.Aralık.2013].
  • Küçükerman, Önder. “Anadolu Mirasında 3000 Yıllık Tasarım, Sanayi ve Ustalık Öyküsü Göz Boncuğu”. Nazar Boncuğu. Ed. D. Çevik, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları, 2010.
  • “Mahmut Sür-Nazar Boncuğu Ustası”. Gelenekten Geleceğe Türkiye’de Somut Olmayan Kültürel Miras. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, (2013): 213-214.
  • Oğuz, M. Öcal. “Folklor ve Kültürel Mekân”. Millî Folklor 76. (Kış 2007): 30-32.
  • Oğuz, M. Öcal. “UNESCO ve Geleneğin Ustaları”. Milî Folklor 77, (Bahar 2008): 5-10.
  • Oğuz, M. Öcal. Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir? Ankara: Geleneksel Yay., 2009.
  • Öcalan, Fatma Zeynep. Günümüzde Nazarlık: Formları, Kullanım Alanları ve İşlevler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2010.
  • Ölçer Özünel, Evrim. “Kültür Turizminde ‘Yöresel’ ve ‘Otantik’ Olanı Sorgulamak ve Tüketilmiş Mekânları Yeniden Üretmek Üzerine”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic: 6/4, (Sonbahar 2011):255-262.
  • Örnek, Sedat Veyis. 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 2000.
  • Örnek, Sedat Veyis. Sivas ve Çevresinde hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Batıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1966.
  • Özdemir, Nebi. “Kültür Ekonomisi ve Endüstrileri ile Kültürel Miras Yönetimi İlişkisi”. Millî Folklor 84, (Kış 2009):73-86.
  • “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi”. Çev. Ö. Oğuz, Y. Özay, P. Tacar. Millî Folklor 65, (Bahar 2005):163-171.
  • Uçkun, Rabia. “Afyonkarahisar’da Nazarla İlgili İnançlar”. VII. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu (18-20 Nisan 2005). Ankara: Afyon Belediyesi Yayınları, (2007a):303-314.
  • Uçkun, Rabia. “Balkan Türklerinde Nazar ile İlgili İnanç ve Pratikler”. 14. KIBATEK Edebiyat Sempozyumu 86-10 Ekim 2007). Chişinau: TİKA, (2007b): 257-266.
  • Üçer, Müjgan. “Sivas Yöresinde Nazarlıklar ve Nazarla İlgili İnançlar”. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri. Ankara: (1997): 164-179.
  • “Yaşayan İnsan Hazineleri Türkiye Ulusal Envanteri”. Gelenekten Geleceğe Türkiye’de Somut Olmayan Kültürel Miras. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, (2013): 129-130
APA EKİCİ M, FEDAKAR P (2014). Gelenek, aktarma, dönüşüm ve kültür endüstrisi bağlamında nazar ve nazar boncuğu. , 40 - 50.
Chicago EKİCİ Metin,FEDAKAR Pınar Gelenek, aktarma, dönüşüm ve kültür endüstrisi bağlamında nazar ve nazar boncuğu. (2014): 40 - 50.
MLA EKİCİ Metin,FEDAKAR Pınar Gelenek, aktarma, dönüşüm ve kültür endüstrisi bağlamında nazar ve nazar boncuğu. , 2014, ss.40 - 50.
AMA EKİCİ M,FEDAKAR P Gelenek, aktarma, dönüşüm ve kültür endüstrisi bağlamında nazar ve nazar boncuğu. . 2014; 40 - 50.
Vancouver EKİCİ M,FEDAKAR P Gelenek, aktarma, dönüşüm ve kültür endüstrisi bağlamında nazar ve nazar boncuğu. . 2014; 40 - 50.
IEEE EKİCİ M,FEDAKAR P "Gelenek, aktarma, dönüşüm ve kültür endüstrisi bağlamında nazar ve nazar boncuğu." , ss.40 - 50, 2014.
ISNAD EKİCİ, Metin - FEDAKAR, Pınar. "Gelenek, aktarma, dönüşüm ve kültür endüstrisi bağlamında nazar ve nazar boncuğu". (2014), 40-50.
APA EKİCİ M, FEDAKAR P (2014). Gelenek, aktarma, dönüşüm ve kültür endüstrisi bağlamında nazar ve nazar boncuğu. Milli Folklor Dergisi, 13(101), 40 - 50.
Chicago EKİCİ Metin,FEDAKAR Pınar Gelenek, aktarma, dönüşüm ve kültür endüstrisi bağlamında nazar ve nazar boncuğu. Milli Folklor Dergisi 13, no.101 (2014): 40 - 50.
MLA EKİCİ Metin,FEDAKAR Pınar Gelenek, aktarma, dönüşüm ve kültür endüstrisi bağlamında nazar ve nazar boncuğu. Milli Folklor Dergisi, vol.13, no.101, 2014, ss.40 - 50.
AMA EKİCİ M,FEDAKAR P Gelenek, aktarma, dönüşüm ve kültür endüstrisi bağlamında nazar ve nazar boncuğu. Milli Folklor Dergisi. 2014; 13(101): 40 - 50.
Vancouver EKİCİ M,FEDAKAR P Gelenek, aktarma, dönüşüm ve kültür endüstrisi bağlamında nazar ve nazar boncuğu. Milli Folklor Dergisi. 2014; 13(101): 40 - 50.
IEEE EKİCİ M,FEDAKAR P "Gelenek, aktarma, dönüşüm ve kültür endüstrisi bağlamında nazar ve nazar boncuğu." Milli Folklor Dergisi, 13, ss.40 - 50, 2014.
ISNAD EKİCİ, Metin - FEDAKAR, Pınar. "Gelenek, aktarma, dönüşüm ve kültür endüstrisi bağlamında nazar ve nazar boncuğu". Milli Folklor Dergisi 13/101 (2014), 40-50.