Az gelişmişlik, geri kalmışlık ve kalkınma: İsmail Cem örneğinde 1960’lı yıllarda solun tarih kurgusu

gencer, sedat

Az gelişmişlik, geri kalmışlık ve kalkınma: İsmail Cem örneğinde 1960’lı yıllarda solun tarih kurgusu

Sedat GENCER (Bitlis Eren Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölümü, Bitlis, Türkiye)

İnsan & Toplum

34 3

Yıl: 2013 Cilt: 3 Sayı: 6 Sayfa Aralığı: 155 - 191 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Az gelişmişlik, geri kalmışlık ve kalkınma: İsmail Cem örneğinde 1960’lı yıllarda solun tarih kurgusu

Öz:

İsmail Cem (1940-2007), Türk düşünce ve siyasi hayatının önde gelen isimlerinden biridir. Politik kariyeri dolayısıyla ilgi görüp önemsenmesine rağmen entelektüel üretiminin değerlendirilmesi, bu ilginin gölgesinde kalmıştır. Cem, 1960’lı yıllarla beraber solun Türkiye’nin kalkınması üzerine başlattığı tartışmalara “Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi” eseriyle katkıda bulunmuştur. Ortaya koyduğu Marksist makro analiz o dönemde Doğan Avcıoğlu, İdris Küçükömer, Behice Boran, Niyazi Berkes gibi önemli entelektüellerin ortaya koydukları diğer makro analizlerle anılmıştır. Bu dönem tartışmaları az gelişmişlik, geri kalmışlık, feodalite ve ATÜT gibi kuramlar ekseninde yapılmıştır. 1960’lı yıllarda sol entelektüeller, parti ve hareketler, Osmanlı geçmişinin analizine dayanan perspektifleriyle Türkiye’nin içinde bulunduğu sorunlara çözümler üretmişlerdir. Osmanlı toplum yapısının özgünlüğü ve Batı’ya benzerliği temelinde şekillenen yorumları, Osmanlı Devleti’nin kapitalist sisteme neden geçemediği sorusuna verilen cevaplar belirlemiştir. Makalenin öncelikli amacı, İsmail Cem’in bu dönem içindeki düşünsel konumunu belirlemektir. Bununla bağlantılı olarak ortaya koyduğu fikirlerin sol düşünce açısından ne anlam ifade ettiği araştırılacak; dönemin koşulları bağlamında Cem’in düşünsel referansları analiz edilerek entelektüel kimliğinin özgünlüğü sorunu tartışılacaktır.

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Siyasi Bilimler

“Underdevelopment”, “backwardness” and “development”: The ‘construction of history’ of the left in the case of Ismail Cem in 1960s Turkey

Öz:

İsmail Cem (1940-2007) is one of the prominent names of Turkish intellectual and political life. Although his political career drew great attention, evaluation of his intellectual output has always been in the shadow of this political interest. Cem contributed to the discussions lead by the left wing in the 60s on the developement of Turkey through his work, “The History of Backwardness in Turkey”. During that period, İsmail Cem produced a Marxist macro analysis that was mentioned along with other macro analyses by leading intellectuals such as Doğan Avcıoğlu, İdris Küçükömer, Behice Boran, and Niyazi Berkes. Discussions of this era were conducted within the framework of concepts such as Underdevelopment, Backwardness, Feudality and the Asiatic Mode of Production. In this era, left wing intellectuals, and political parties and movements came up with solutions to the problems that Turkey faced with their perspectives based on analysis of the Ottoman past. The comments based on the distinctiveness of the structure of Ottoman Society and its similarity to the West were shaped by the answers to the question, “why could not the Ottoman Empire adopt Capitalism?” The main purpose of this article is to determine İsmail Cem’s intellectual position in the 1960s. In this regard, what his ideas meant for the left wing will be researched and the question of his intellectual identity’s originality will be discussed by studying his intellectual references in conjunction with the conditions of that era. Keywords:

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Siyasi Bilimler

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Altun, F. (2002). Modernleşme kuramı: Eleştirel bir giriş. İstanbul: Yöneliş Yayıncılık.
Anderson, P. (1974). Lineages of the absolutist state. London: NLB. Atay, O. (2002). Günlük. İstanbul: İletişim Yayınları.
Avcıoğlu, D. (2001). Türkiye’nin düzeni dün-bugün-yarın I. kitap. İstanbul: Tekin Yayınevi.
Aydın, S. & Ünüvar, K. (2008). ATÜT tartışmaları ve sol. M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce C. 8: Sol içinde (s. 1082-1088). İstanbul: İletişim Yayınları.
Aydınoğlu, E. (1992). Türk solu (1960-71) eleştirel bir tarih denemesi. İstanbul: Belge Yayınları.
Barthold, W. (2004). İslam medeniyeti tarihi (Çev. M. F. Köprülü). Ankara: Akçağ Yayınları.
Belge, M. (2007). ATÜT yaklaşımı. 25 Haziran 2013 tarihinde http://www.radikal.com.tr/haber. php?haberno=223193 adresinden edinilmiştir.
Berktay, H. (1983). Tarih çalışmaları kaynakçası. Cumhuriyet Dönemi Türkiye ansiklopedisi (C. 9, s. 2475- 2478) içinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
Bezci, B. & Çiftçi, Y. (2012). Self oryantalizm: İçimizdeki modernite ve/veya içselleştirdiğimiz modernleşme. Akademik İncelemeler Dergisi, 7, 139-166.
Brot J. et al. (2006). Hommage à feu René Gendarme (1920-2006) De la pauvreté des nations aux mondes endéveloppement, René Gendarme, 1920-2006. Mondes en développement, 135, 131-136.
Bursa, Z. (2011). Türkiye solunda kalkınma düşüncesi 1920’lerden 1970’lere. İstanbul: Versus Kitap.
Cem, İ. (1982). Türkiye’de geri kalmışlığın tarihi. İstanbul: Cem Yayınevi.
Currie, K. (1984). The Asiatic mode of production: Problems of conceptualising state and economy. Dialectical Anthropology, 4, 251-268.
D., M.-T. (1964). La pauvreté des nations by René Gendarme. Revue Française De Sociologie, 4, 479.
Deane, P. (1960). L’Économie de l’Algérie by René Gendarme. Journal of the International African Institute, 30(3), 290-291.
Dirlik, A. (2006). Global modernite ve sosyalizm üçüncü dünya hayaleti, globalite ve Çin Halk Cumhuriyeti. V. Batmaz (Der. ve giriş). İstanbul: Salyangoz Yayınları.
Divitçioğlu, S. (1971). Asya üretim tarzı ve Osmanlı toplumu. İstanbul: Köz Yayınları.
Duran, O. (2007). İsmail Cem’in ardından. İstanbul: Cem Ofset Matbaacılık.
Dündar, C. (2010). Ben böyle veda etmeliyim “İsmail Cem kitabı”. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Eğribel, E. & Özcan U. (2006). 1960’ların ATÜT ve az gelişmişlik tartışmaları üzerine. E. Eğribel & U. Özcan (Ed.), Sosyoloji ve coğrafya, sosyoloji yıllığı-kitap 15 Süha Güney ve Sabahattin Güllülü’ye saygı içinde (s. 795-802). İstanbul: Kızılelma Yayıncılık.
Ekinci, İ. & Güldağ, H. (2013). Sencer Divitçioğlu anlatıyor. İstanbul: YKY.
Ercan, F. (2001). Modernizm, kapitalizm ve az gelişmişlik. İstanbul: Bağlam Yayınları.
Faroqhi, S. (2010). Osmanlı tarihi nasıl incelenir? (Çev. Z. Altıok). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Garaudy, R. (1965). Sosyalizm ve İslamiyet (Çev. D. Avcıoğlu & E. Tüfekçi). İstanbul: Yön Yayınları.
Genç, M. (1986). Tarih araştırmaları oturumu üzerine. S.Atauz (Der.), Türkiye’de sosyalbilimaraştırmalarının gelişimi içinde (s. 439-446). Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derneği.
Godelier, M. (1993). Asya-tipi üretim tarzı ve Marksist şemalara göre toplumların evrimi (Çev. A. Tokatlı). İstanbul: Sosyal Yayınları.
Guha, R. (2006). Dünya-tarihinin sınırında tarih (Çev. E. Ünal). İstanbul: Metis Yayınları.
Gülalp, H. (1983). Gelişme stratejileri ve gelişme ideolojileri. Ankara: Yurt Yayınevi.
Gülsoy, N. Ö. (2012). Cezayir deneyiminin Pierre Bourdieu’nün sosyolojik tahayyülüne etkileri: Bilimsel bir habitusun doğuşu. Sosyoloji Dergisi, 25, 1-30.
Hilav, S. (2008). Entelektüeller ve eylem düşünceler-tartışmalar-söyleşiler. İstanbul: YKY.
Jung, W. (2001). Georg Simmel yaşamı/sosyolojisi/felsefesi (Çev. D. Özlem). İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.
Kaçmazoğlu, B. (1995). 27 Mayıs’tan 12 Mart’a Türkiye’de siyasi fikir hareketleri. İstanbul: Birey Yayıncılık.
Kafadar, C. (2011). Osmanlı tarihinde gerileme meselesi. M. Armağan (Yay. Hzl.), Osmanlı tarihini yeniden yazmak gerileme paradigmasının sonu içinde (s. 97-150). İstanbul: Timaş Yayınları.
Kavut, M. (2010). Kemal Tahir’de kuram, toplum ve tarih ilişkisi üzerine. K. Kayalı (Ed.), Bir Kemal Tahir kitabı Türkiye’nin ruhunu aramak içinde (s. 123-136). İstanbul: İthaki Yayınları.
Kayalı, K. (2005). Düşüncenin coğrafyası 1 toplumdan soyutlanmış düşünce ve direnç potansiyeli. Ankara: Deniz Kitabevi.
Kayalı, K. (2006). Futbol adamı bilim adamından daha çok bu coğrafyanın adamı! E. Eğribel & U. Özcan (Ed.), Sosyoloji ve coğrafya, sosyoloji yıllığı-kitap 15 Süha Güney ve Sabahattin Güllülü’ye saygı içinde (s. 29-30). İstanbul: Kızılelma Yayıncılık.
Kayalı, K. (2008a). ATÜT tartışmalarının hafife alınmasının nedenleri ve bu tartışmanın atlanan ruhu. M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce C. 8: Sol içinde (s. 1089-1094). İstanbul: İletişim Yayınları.
Kayalı, K. (2008b). Solda Kemal Tahir tartışmaları. M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce C. 8: Sol içinde (s. 1095-1101). İstanbul: İletişim Yayınları.
Kayalı, K. (2008c). Solda İdris Küçükömer tartışmaları. M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce C. 8: Sol içinde (s. 1102-1107). İstanbul: İletişim Yayınları.
Khella, K. (2005). Tarihin yeniden keşfi üniversalist tarih. Avrupamerkezci tarihsel bilincin yıkımı (Çev. İ. Kaygusuz). İstanbul: Su Yayınevi.
Kınalızâde Ali Efendi (t. y.). Devlet ve aile ahlakı A. Kahraman (Hzl.). İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
Küçükömer, İ. (2006). “Batılaşma” düzenin yabancılaşması. İstanbul: Bağlam Yayınları.
Lacoste, Y. (1965). Az gelişmiş ülkeler (Çev. Y. Gürbüz). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Lacoste, Y. (1996). Sınıf açısından az gelişmişlik (Çev. S. Avcıoğlu). İstanbul: Göçebe Yayınları.
Lai, K. (1973). René Gendarme, La pauvreté des nations. Tiers-Monde, 14(55), 653.
Marx, K. (2010). Alman ideolojisi [Feuerbach] (Çev. S. Belli). Ankara: Sol Yayınları.
Ortaylı, İ. (2011). Tarih yazıcılık üzerine. Ankara: Cedit Neşriyat.
Örmeci, O. (2011a). Bir Türk sosyal demokratı İsmail Cem. Uşak: AKY Basım Yayım.
Örmeci, O. (2011b). İsmail Cem: The visionary of the anatolian left. Turkish Review, 4, 48-51.
Özbaran, S. (1992). Tarih ve öğretimi. İstanbul: Cem Yayınevi.
Özlem, D. (2002). Felsefe yazıları. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
Refiğ, H. (2000). Gerçeğin değişkenliği Kemal Tahir. İstanbul: Ufuk Kitapları.
Rifat, O. (2007). Bütün şiirleri I. İstanbul: YKY.
Rodinson, M. (1978). İslam ve kapitalizm (Çev. O. Suda) İstanbul: Hürriyet Yayınları.
Said, E. W. (1999). Şarkiyatçılık Batı’nın Şark anlayışları (Çev. B. Ülner). İstanbul: Metis Yayınları.
Sezer, B. (1978). Türk toplum tarihi üzerine tartışmalar. Toplum ve Bilim, 4, 46-62.
Sezer, B. (2006). Türk sosyolojisinin ana sorunları. İstanbul: Kızılelma Yayıncılık.
Simmel, G. (2008). Tarih felsefesinin problemleri (Çev. G. Aytaç). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
Skocpol, T. (1999). Sosyolojinin tarihsel imgelemi. T. Skocpol (Ed.), Tarihsel sosyoloji Bloch’tan Wallerstein’e görüşler ve yöntemler içinde (s. 1-21). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Süreya, C. (2006). 99 yüz iz düşümler - söz senaryosu. İstanbul: YKY.
Swartz, D. (2011). Kültür ve iktidar Pierre Bourdieu’nün sosyolojisi (Çev. E. Gen). İstanbul: İletişim Yayınları.
Şener, M. (2010). Türkiye solunda üç tarz-ı siyaset yön mdd tip. İstanbul: Yordam Kitap.
Tanpınar, A. (2000). Yaşadığım gibi (Yay. Hzl. B. Emil). İstanbul: Dergâh Yayınları.
Timur, T. (1994). Osmanlı toplumsal düzeni. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
Timur, T. (2007). Marksizm, insan ve toplum. İstanbul: Yordam Kitap.
Toprak, Z. (1986). Türkiye’de çağdaş tarihçilik (1908-1970). S. Atauz (Der.), Türkiye’de sosyal bilim araştırmalarının gelişimi içinde (s. 431-438). Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derneği.

APA	gencer s (2013). Az gelişmişlik, geri kalmışlık ve kalkınma: İsmail Cem örneğinde 1960’lı yıllarda solun tarih kurgusu. , 155 - 191.
Chicago	gencer sedat Az gelişmişlik, geri kalmışlık ve kalkınma: İsmail Cem örneğinde 1960’lı yıllarda solun tarih kurgusu. (2013): 155 - 191.
MLA	gencer sedat Az gelişmişlik, geri kalmışlık ve kalkınma: İsmail Cem örneğinde 1960’lı yıllarda solun tarih kurgusu. , 2013, ss.155 - 191.
AMA	gencer s Az gelişmişlik, geri kalmışlık ve kalkınma: İsmail Cem örneğinde 1960’lı yıllarda solun tarih kurgusu. . 2013; 155 - 191.
Vancouver	gencer s Az gelişmişlik, geri kalmışlık ve kalkınma: İsmail Cem örneğinde 1960’lı yıllarda solun tarih kurgusu. . 2013; 155 - 191.
IEEE	gencer s "Az gelişmişlik, geri kalmışlık ve kalkınma: İsmail Cem örneğinde 1960’lı yıllarda solun tarih kurgusu." , ss.155 - 191, 2013.
ISNAD	gencer, sedat. "Az gelişmişlik, geri kalmışlık ve kalkınma: İsmail Cem örneğinde 1960’lı yıllarda solun tarih kurgusu". (2013), 155-191.

APA	gencer s (2013). Az gelişmişlik, geri kalmışlık ve kalkınma: İsmail Cem örneğinde 1960’lı yıllarda solun tarih kurgusu. İnsan & Toplum, 3(6), 155 - 191.
Chicago	gencer sedat Az gelişmişlik, geri kalmışlık ve kalkınma: İsmail Cem örneğinde 1960’lı yıllarda solun tarih kurgusu. İnsan & Toplum 3, no.6 (2013): 155 - 191.
MLA	gencer sedat Az gelişmişlik, geri kalmışlık ve kalkınma: İsmail Cem örneğinde 1960’lı yıllarda solun tarih kurgusu. İnsan & Toplum, vol.3, no.6, 2013, ss.155 - 191.
AMA	gencer s Az gelişmişlik, geri kalmışlık ve kalkınma: İsmail Cem örneğinde 1960’lı yıllarda solun tarih kurgusu. İnsan & Toplum. 2013; 3(6): 155 - 191.
Vancouver	gencer s Az gelişmişlik, geri kalmışlık ve kalkınma: İsmail Cem örneğinde 1960’lı yıllarda solun tarih kurgusu. İnsan & Toplum. 2013; 3(6): 155 - 191.
IEEE	gencer s "Az gelişmişlik, geri kalmışlık ve kalkınma: İsmail Cem örneğinde 1960’lı yıllarda solun tarih kurgusu." İnsan & Toplum, 3, ss.155 - 191, 2013.
ISNAD	gencer, sedat. "Az gelişmişlik, geri kalmışlık ve kalkınma: İsmail Cem örneğinde 1960’lı yıllarda solun tarih kurgusu". İnsan & Toplum 3/6 (2013), 155-191.