Alexander Vallaury's late works on İzmir, Thessalonıkı and Eminönü customs houses and notes on the agenda of Ottoman Archıtecture at the turn of the century

KULA SAY, SEDA

Alexander Vallaury's late works on İzmir, Thessalonıkı and Eminönü customs houses and notes on the agenda of Ottoman Archıtecture at the turn of the century

SEDA KULA SAY (Boş)

Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi

25 0

Yıl: 2014 Cilt: 31 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 43 - 64 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Alexander Vallaury's late works on İzmir, Thessalonıkı and Eminönü customs houses and notes on the agenda of Ottoman Archıtecture at the turn of the century

Öz:

Ondokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında deniz kıyısı Osmanlı kentlerinde öncelikle rıhtım, liman ve gümrük tesislerinin inşası ve deniz kıyılarının yeniden düzenlenmesi ile kente modern yaşamın gerekliliklerine uygun yapıların kazandırılmasını içeren büyük değişimler yaşanmıştır. İmtiyaz karşılığı yaptırılan liman ve gümrük inşaatları ihaleleri, hem yerli, hem Avrupalı kişi ve şirketlerin ciddi rekabetine sahne olmaktaydı. Öte yandan yirminci yüzyıl başı Osmanlı mimarlığında, gerek 1890lardan itibaren bina yapım süreçlerinde ortaya çıkan mimar-mühendis çekişmesi, gerekse 1894 İstanbul depremi sonrası yoğunlaşan strüktürde sağlamlık arayışları özellikle etkili olmuştur. Geç Osmanlı mimarlığının tanınmış mimarı Alexander Vallaury, 1889-1910 arasında Rüsumat (Gümrükler) Emaneti mimarlığı görevini yürüttüğünden, dönemin mimarlık ve mühendislik gündeminin başlıca konusu olan liman kentlerinin yeniden örgütlenmesi ve modernleşmesi projelerinde kilit bir konumdaydı. Bu makalede, Vallaurynin meslek yaşamının son döneminde, üzerinde çalıştığı İzmir Gümrük Binası ek salonu (1906-1909) ile Eminönü (1905-1909) ve Selanik (1907-1912) gümrük binalarının yapım süreçleri, arşiv belgeleri ve alan çalışmalarının ışığında incelenip tanıtılmıştır. Üç önemli kentin rıhtım ve liman altyapı projelerinin son aşaması olarak planlanan bu binalar, yetersiz gümrük hizmetlerini yeni ve modern tesislerle geliştirme ihtiyacı içinde ve büyük masraflarla girişilmiş işlerdir. Endüstri yapıları gibi çok sayıda mekanik aksam ile hacim ve ağırlık olarak yüksek depolama kapasitesi içermeleri gerektiğinden strüktür, altyapı ve donanım bakımından yeni teknolojinin kullanılması istenen tesislerdir. Kıyıda zayıf zeminde olmaları ve büyük boyutları nedeniyle bazı özel strüktürel zorluklar içeren, mimar-mühendis işbirliğini gerektiren projelerdir. Ayrıca deniz kıyısında ve kentlerin vitrini konumunda olduklarından mimari tarzları önem taşımaktadır. Tüm bu nedenlerle, bu yapılar ve uzun tartışmalara konu olan yapım süreçleri, değişimin eşiğindeki 1909 öncesi Osmanlı mimarlığının gündemini yansıtır niteliktedir. Bu binalardan en az tartışmaya konu olan İzmir Gümrüğü ek salonu, denizden doldurulan alan üstünde, Vallaury imzalı çizimlerde ayrıntılarını görebildiğimiz dökme demir strüktür ile inşa edilmiştir. 1890larda Eminönünde dökme demir olarak inşa etmek istediği antrepolar için Jasmundun sert muhalefeti karşısında değişiklik yapmak zorunda kalan Vallauryni, burada kendinden emin bir dökme demir strüktür uygulaması söz konusudur. Selanik Gümrüğünün ise, tasarım işleri Vallaury, uygulama ve statik işleri, Fransız Hennebique betonarme firmasının temsilcisi, Selanikli genç mühendis Elie Modiano tarafından yapılmıştır. Rıhtımın, bu ağır binayı taşıyabilmesi için özel bir temel sistemi kullanılmış, bina betonarme olarak inşa edilmiştir. Benzer şekilde, Eminönü Gümrüğü için de, imtiyaz sahibi şirketin mühendisi Saboreauxnun talebiyle, Hennebique firması betonarme projesi üretmiştir. Fakat burada betonarme kararı güçlükle ve imtiyaz sahibi şirketin ısrarlı çabası, Hennebiquein desteğiyle verilebilmiştir. Çok benzeyen Eminönü ve Selanik Gümrükleri, Rönesans saray mimarisi benzeri bir cephe düzeni içerisinde neoklasik bezeme programına sahip ve tamamen batılı etki yaratan yapılardır.Sözkonusu gümrük binalarının kullanıcı talepleri ve parasal kaynak, teknolojik gereksinimler ve mimari tarza dair tartışmalar eşliğinde gerçekleştirilen yapım süreçleri, 1909 öncesinde Osmanlı mimarlık ortamının başlıca gündem maddelerini ve dönemin bellibaşlı mimari kişiliklerinden Vallaurynin bu konulardaki tutumunu ortaya koymaktadır. İkinci Meşrutiyet ile birlikte gerek yabancı sermayenin çekilip inşaat piyasasının daralması, gerekse milliyetçilik akımının yükselişi bu resme yeni etkenler katacaktır. Osmanlı mimarlığı bu yeni koşullara 1. Milli Mimari Akımı ve hızlı şekilde benimsenen betonarme teknolojisi ile uyum sağlarken, Vallaurynin bu yeni teknoloji ve tarza belli bir mesafede durduğu gözlemlenmektedir.

Anahtar Kelime:

Konular: Mimarlık

Alexandre Vallaury nın İzmir, Selanik ve Eminönü gümrük binalarına ilişkin çalışmaları ve yüzyıl dönüşünde Osmanlı mimarlığının gündemine dair notlar

Öz:

Alexander Vallaury (1) , the renowned architect of the late Ottoman era served as the architect of Customs Administration ( or Administration of Indirect Contributions ) from 1889 on (İ..DH 1154-90240), until he left Turkey around 1910 (2). This responsibility, concerning the planning and construction of warehouses and customs facilities, has so far been an overlooked aspect of his long and fruitful career. However, given the giant urban transformation that the Ottoman cities seafronts experienced then, and considering the importance of the port reorganization in these undertakings, Vallaury s position as the architect of the Customs Administration is significant, in terms of his contribution to that era s major engineering and architectural issue: the reordering and modernization of port-cities. This paper, based on archival material, explores and comments on the construction phases of customs houses in three major Ottoman ports, during which their architect Vallaury had to address some major architectural concerns that were to play a determining role in the evolution of Ottoman architecture at the turn of the century. It also discusses the subsequent changes in Ottoman architecture, as well as the degree to which Vallaury, a foremost representative of Beaux Arts School and eclecticism in Ottoman architecture, could respond, contribute and cope with them.

Anahtar Kelime:

Konular: Mimarlık

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

1918 Aerial View of Eminönü (1918). İBB website [http://www.ibb.gov.tr] Access Date (20.06.2013)
1966 Aerial View of Eminönü (1966). İBB website [http://www.ibb.gov.tr] Access Date (20.06.2013)
AKPOLAT, M. (1991) Fransız Kökenli Levanten Mimar Alexandre Vallaury, yayınlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
B.A.H. (1913) La Turquie Dix Ans de Bétonarmé (1902-1912), Le Béton Armé (180) 49-76.
Baptism Registers, St.Antoine Church, İstanbul.
BON, E. (1913) Plan de Smyrne, Enosis Smirnaion Archives, Athens.
Commerce, Finances, Industrie (1906a) Levant Herald, July 7.
Commerce, Finances, Industrie (1906b) Levant Herald, October 6.
CONSULAT GENERAL DE FRANCE (1987) Official letter, private archive of Gilberto Vallauri.
DAĞDELEN, İ. ed. (2007) Charles Edouard Goadin İstanbul Sigorta Haritaları, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü, İstanbul.
DOWNES, B.W. (2007) Constructing the Modern Ottoman Waterfront: Salonica and Beirut in the Late Nineteenth Century, unpublished Ph.D. Dissertation, Stanford University.
DRIESSEN, H. (2005) Mediterranean Port Cities: Cosmopolitanism Reconsidered, History and Anthropology 16(1), 129141.
EPRON, J. (1997) Comprendre Léclectisme, Norma, Paris.
FRANGAKIS-SYRETT, E. (2001) The Making of an Ottoman Port. The Quay of Izmir in the Nineteenth Century, The Journal of Transport History 22(1), 2346.
Guédy, H. (1899) LEnseignement a LEcole Nationale et Spéciale Des Beaux Arts Section de lArchitecture. Aulanier-Librarire de la Construction Moderne, Paris.
HAMDİ, A. (1929) İstanbul Limanı, Akşam Matbaası, İstanbul
HASTAOGLOU-MARTINIDIS, V. (2010) The Cartography of Harbor Construction in Eastern Mediterranean Cities: Technical and Urban Modernization in the Late Nineteenth Century, Cities of the Mediterranean: From the Ottomans to the Present Day, ed. M.Toksöz, M.Kolluoğlu, I.B.Tauris, NewYork; 78-99.
Le Port de Constantinople et un Projet de Quais a Faire (1848) Journal de Constantinople , (19).
KAYA, Ş. (2010) Bazı Liman Kentlerindeki Örnekler Işığında Tanzimat Dönemi Ve Sonrasında İnşa Edilen Gümrük Binalarının Mimari Özellikleri, İ.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi (4) 7392.
KEYDER Ç., ÖZVEREN Y.E., QUATAERT D. (1993) Port-Cities in the Ottoman Empire: Some Theoretical and Historical Perspectives, Port-Cities of the EasternMediterranean 1800-1914, 16(4) 51958.
KULA SAY, S. (2011) A Post-1908 Project of Vallaury : Customs House in Thessaloniki , 14th International Congress of Turkish Arts, Proceedings (19-21 September 2011), Paris; 449-58.
Linauguration de lentrepot Douanier (1909) Stamboul, October 21. Le Grand Bazar (1895) Oriental Advertiser, January 25.
Les Douanes de Galata (1895) Stamboul, February 4.
Lettre de Salonique (1907) Levant Herald, April 13.
Lettre de Salonique (1910) Levant Herald, August 27.
MATU MİMARLIK (1996) Konak Pier [http://www.matu.com.tr/mimarlik/ projeler.asp?pid=8] Access Date (01.05.2013).
MÜLLER-WIENER, W., ÖZBEK, E. (1998) Bizanstan Osmanlıya İstanbul Limanı, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul.
Paket Postanesi de Yıktırılacak (1956) Cumhuriyet, October 19.
PERVİTİTCH, J., TÜRKİYE EKONOMİK VE TOPLUMSAL TARİH VAKFI (2000) Jacques Pervititch Sigorta Haritalarında İstanbul, Tarih Vakfı : AXA OYAK, İstanbul.
TABAK, F. (2009) Imperial Rivalry and Port-cities: a View from Above, Mediterranean Historical Review 24(2) 7994.
Telonio, Seafront (1977) Aristotle University Department of Architecture Archives.
THALASSO, A. (1907) Orient, LArt et Les Artistes (5) 220-221.
UMUR-U TAHRİRİYE DAİRESİ (1914) Rüsumat Salnamesi, Matbaa-i İsmed İhsan ve Şürekası, İstanbul
VALLAURİ, G. (2013) e-mail.
ZANDİ-SAYEK, S. (2012) Ottoman İzmir: The Rise of a Cosmopolitan Port, 1840/1880, University of Minnesota Press, Minneapolis.
BOA Documents
A.}AMD 884-27, 28.6.1902
A.MKT 20/10, 9.1.1845
BEO 1412-105839, 3.12.1899
BEO 3068-230079, 1.6.1907
BEO 3083-231183, 23.6.1907
BEO 3309-248148, 11.5.1908
BEO 3350-251178, 4.7.1908
BEO 3745-280833, 7.5.1910
DH..İD 83-1/4, 17.10.1910
DUIT 33-1, 3.7.1905
HR.TO 533-75, 12.4.1890
İ..DH 1154-90240, 10.9.1889
İ..RSM. 22- 1323/Z-02, 28.1.1906
İ..RSM. 28- 1325/CA-01, 19.6.1907
MV 114-52, 26.11.1906
POLYCARPE, V. (1889) Plan General Des Quais de Smyrne, PLAN-GENEL- SIRANO-9
ŞD 603-16, 2.8.1908
Y..PRK.BŞK 59-91, 15.6.1899
Y..PRK.ML 27-65, 27.6.1906
Y..PRK.TNF 8-56, 17.6.1906
Y..PRK.TNF 8-54, 11.6.1906
CAA Documents
BAH-3-1910-08813
BAH-76-IFA-1162
BAH-76-IFA-1180
BAH-76-IFA-1229
DAI Documents
D-DAI-IST-R26458
D-DAI-IST-R26459
D-DAI-IST-R32769
SYMBOLS AND ABBREVIATIONS
BOA: Priministry Ottoman Archives, Istanbul
CAA: Le Centre dArchives dArchitecture du XXe siècle, Paris
DAI: German Archaeological Institute Archives, Istanbul

APA	KULA SAY S (2014). Alexander Vallaury's late works on İzmir, Thessalonıkı and Eminönü customs houses and notes on the agenda of Ottoman Archıtecture at the turn of the century. , 43 - 64.
Chicago	KULA SAY SEDA Alexander Vallaury's late works on İzmir, Thessalonıkı and Eminönü customs houses and notes on the agenda of Ottoman Archıtecture at the turn of the century. (2014): 43 - 64.
MLA	KULA SAY SEDA Alexander Vallaury's late works on İzmir, Thessalonıkı and Eminönü customs houses and notes on the agenda of Ottoman Archıtecture at the turn of the century. , 2014, ss.43 - 64.
AMA	KULA SAY S Alexander Vallaury's late works on İzmir, Thessalonıkı and Eminönü customs houses and notes on the agenda of Ottoman Archıtecture at the turn of the century. . 2014; 43 - 64.
Vancouver	KULA SAY S Alexander Vallaury's late works on İzmir, Thessalonıkı and Eminönü customs houses and notes on the agenda of Ottoman Archıtecture at the turn of the century. . 2014; 43 - 64.
IEEE	KULA SAY S "Alexander Vallaury's late works on İzmir, Thessalonıkı and Eminönü customs houses and notes on the agenda of Ottoman Archıtecture at the turn of the century." , ss.43 - 64, 2014.
ISNAD	KULA SAY, SEDA. "Alexander Vallaury's late works on İzmir, Thessalonıkı and Eminönü customs houses and notes on the agenda of Ottoman Archıtecture at the turn of the century". (2014), 43-64.

APA	KULA SAY S (2014). Alexander Vallaury's late works on İzmir, Thessalonıkı and Eminönü customs houses and notes on the agenda of Ottoman Archıtecture at the turn of the century. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 31(2), 43 - 64.
Chicago	KULA SAY SEDA Alexander Vallaury's late works on İzmir, Thessalonıkı and Eminönü customs houses and notes on the agenda of Ottoman Archıtecture at the turn of the century. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi 31, no.2 (2014): 43 - 64.
MLA	KULA SAY SEDA Alexander Vallaury's late works on İzmir, Thessalonıkı and Eminönü customs houses and notes on the agenda of Ottoman Archıtecture at the turn of the century. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, vol.31, no.2, 2014, ss.43 - 64.
AMA	KULA SAY S Alexander Vallaury's late works on İzmir, Thessalonıkı and Eminönü customs houses and notes on the agenda of Ottoman Archıtecture at the turn of the century. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi. 2014; 31(2): 43 - 64.
Vancouver	KULA SAY S Alexander Vallaury's late works on İzmir, Thessalonıkı and Eminönü customs houses and notes on the agenda of Ottoman Archıtecture at the turn of the century. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi. 2014; 31(2): 43 - 64.
IEEE	KULA SAY S "Alexander Vallaury's late works on İzmir, Thessalonıkı and Eminönü customs houses and notes on the agenda of Ottoman Archıtecture at the turn of the century." Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 31, ss.43 - 64, 2014.
ISNAD	KULA SAY, SEDA. "Alexander Vallaury's late works on İzmir, Thessalonıkı and Eminönü customs houses and notes on the agenda of Ottoman Archıtecture at the turn of the century". Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi 31/2 (2014), 43-64.