Yıl: 2013 Cilt: 0 Sayı: 34 Sayfa Aralığı: 11 - 45 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Mehekkü'l-ilim ve'l-ulemâ isimli eserde birleşik fiiller

Öz:
Klasik Osmanlı Türkçesi dönemi eseri olan Mehekkül-İlim vel-Ulemânın müellifi veya mütercimi belli değildir. Eser, dudak uyumu sürecinin gelişimini göstermesi açısından önemlidir. Bu makalede Klasik Osmanlı Türkçesi döneminde yazılan Mehekkül-İlim vel-Ulemâ isimli eserde geçen birleşik fiiller değerlendirilerek bu alandaki çalışmalara katkıda bulunmak amaçlanmıştır. Birleşik fiil, bir isim ile bir yardımcı fiilin veya iki ayrı fiil şeklinin yahut da isim soylu bir veya birden fazla kelime ile bir esas fiilin birleşmesinden oluşan ve tek bir kavrama karşılık olan fiil türüdür. Türkçede yabancı kökenli isimleri fiilleştirmede birleşik fiil kalıbından yaygın bir şekilde yararlanılmaktadır. İncelediğimiz eserde de birinci unsuru isim olan birleşik fiillerde, isim unsuru genellikle yabancı kökenlidir. Bu tür birleşiklerde isim unsuru olarak az sayıda Türkçe kökenli kelime kullanılmıştır. Bu makalede, incelememiz metne dayalı bir çalışma olduğu için, birleşik fiillerle ilgili farklı tasniflere ayrıntılı olarak yer verilmemiştir. Metinde geçen birleşik fiiller asıl yardımcı fiillerle kurulan birleşik fiiller, bir yanı sıfat-fiil bir yanı yardımcı fiil olan birleşik fiiller: karmaşık fiiller, bir yanı isim bir yanı esas fiil olan birleşik fiiller, bir yanı zarf-fiil bir yanı fiil olan birleşik fiiller: tasvir fiilleri şeklinde dört grupta ele alınarak incelenmiştir.
Anahtar Kelime:

Konular: Dil ve Dil Bilim

Compound verbs in mehekkü l-ilim ve l-ulemâ

Öz:
Mehekkü l-İlim ve l-Ulemâ is a Classical Ottoman Turkish period work and its author or interpreter is unknown. The work is notable in terms of showing the progress of labial harmony process. This essay aimed to research compound verbs in Mehekkü l-İlim ve l-Ulemâ which is written in Ottoman Turkish period, and contribute to studies in this field. Compoud verb, corresponds a single notion and consists of a noun and an auxiliary verb, or two different verb shapes, or one or multiple noun-originated words and a full verb. Turkish language practices upon compound verb pattern while verbifying foreign originated nouns in a widespread manner. In the work which would be examined, the compound verbs that their first components are mostly foreign originated and limited number of Turkish originated words are used as a noun in such compounds. In this essay, different categorisations on compound verbs are not included elaborately, since this study is carried on through text. Compound verbs on the text is examined in four categories: Compound verbs constructed with auxilary verbs, com- pound verbs consists of participle and auxilary verbs: complex verbs, compound verbs consists of a noun and full verb, compound verbs consists of gerundium and a verbs: descriptive verbs.
Anahtar Kelime:

Konular: Dil ve Dil Bilim
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • AKTAN, Bilal (2009), Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi, Ankara, Gazi Kitabevi.
  • ATALAY, Besim (2006), Divanü Lugat-it-Türk Tercümesi I, Ankara, TDK Yay.
  • BANGUOĞLU, Tahsin (1986), Türkçenin Grameri, Ankara, TDK Yay.
  • BİLGEGİL, M. Kaya (1984), Türkçe Dilbilgisi, İstanbul, Dergâh Yay.
  • CEMİLOĞLU, İsmet (1994), 14. Yüzyıla Ait Bir Kısas-ı Enbiya Nüshası Üzerinde Sentaks İncelemesi, Ankara, TDK Yay.
  • CEMİLOĞLU, İsmet (2001), Dede Korkut Hikayeleri Üzerinde Söz Dizimi Bakımından Bir İnceleme, Ankara, TDK Yay.
  • DELİCE, H. İbrahim (2002), "Yüklem Olarak Türkçede Fiil", CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, S. 26/2, Sivas, s. 185-212.
  • DELİCE, H. İbrahim (2003), Türkçe Sözdizimi, İstanbul, Kitabevi Yay.
  • DELİCE, H. İbrahim (2008), Sözcük Türleri, İstanbul, Asitan Yay.
  • DEMİR, Necati (2004), “Eski Türkiye Türkçesinde Tasvir Fiilleri”, Zeynep Korkmaz Aramağanı, Ankara, TDK Yay., s. 103-116.
  • DEMİR, Nurettin (1996), “Birleşik Fiiller ve Vurgu: -iver- Şeklinin Görevlerini Tespitte Vurgunun Rolü”, TDAY-Belleten 1994, Ankara, s. 83-94.
  • DENY, Jean (1941), Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), (Tercüme eden: Ali Ulvi Elöve), İstanbul.
  • DEVELİ, Hayati (1995), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmeleri ve Uyumlar, Ankara, TDK Yay.
  • DEVELLİOĞLU, Ferit (1984), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara.
  • EDİSKUN, Haydar (1992), Türk Dilbilgisi, Ankara, Remzi Kitabevi.
  • ERCİLASUN, Ahmet Bican (1984), Kutadgu Bilig Grameri-Fiil-, Ankara.
  • ERGİN, Muharrem (1985), Türk Dil Bilgisi, İstanbul, Boğaziçi Yay.
  • FİLAN, Kerima (2003), “Rûz-nâme’de Birleşik Fiiller”, TDAY-Belleten 2001, C. I-II, Ankara, s. 115-128.
  • GABAİN, A. Von (1953), “Türkçede Fiil Birleşmeleri”, TDAY-Belleten 1953, Ankara, s. 16-28.
  • GABAİN, A. Von (1988), Eski Türkçenin Grameri, (çev. Mehmet Akalın), Ankara, TDK Yay.
  • GENCAN, Tahir Nejat (2001), Dilbilgisi, Ankara, Ayraç Yay.
  • GÖĞÜŞ, Beşir (1963), “Türkçede Bileşik Kelime Oluşumu ve Nasıl Yazıl-
  • ması Gerektiği”, TDAY-Belleten 1962, Ankara, s. 245-264.
  • GÜLSEVİN, Gürer (2007), “Kutadgu Bilig'in Dilinde Lehçelerin Özellikleri”: ‘denk çiftler’, Turkish Studies, Volume 2/2 Spring 2007, s. 276–299.
  • GÜLSEVİN, Gürer (2008), “Kutadgu Bilig'de Denk-Çiftlerin Kullanılmasında Vezin Kaynaklı Tercihler”, I. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu (23-26 Ekim 2007) Bildirileri, Isparta, s. 287-296.
  • HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1992), Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller, Ankara, Kültür Bakanlığı Yay.
  • KARAAĞAÇ, Günay (2009), Türkçenin Söz Dizimi, 2. Baskı, İstanbul, Kesit Yay.
  • KARABEYOĞLU, Adnan Rüştü (2008). Türkiye Türkçesinde (Ad+Fiil Birleşmelerinde) Yardımcı Fiiller, İstanbul, Beşir Kitabevi.
  • KARAHAN, Leyla (1991), Türkçede Söz Dizimi –Cümle Tahlilleri-, Ankara, Akçağ Yay.
  • KARAHAN, Leyla (2004), Türkçede Söz Dizimi, 7. Baskı, Ankara, Akçağ Yay.
  • KARAHAN, Naciye (2012), Eski Anadolu Türkçesinin Selçuklu Dönemine Ait Bazı Eserlerde Birleşik Fiiller, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Isparta.
  • KARAÖRS, Metin (1993), Türkçenin Söz Dizimi ve Cümle Tahlilleri, Kayseri, Erciyes Ü Yay.
  • KORKMAZ, Zeynep (1960), “Türkiye Türkçesinde “İktidar” ve “İmkân” Gösteren Yardımcı Fiiller ve Gelişmeleri”, TDAY-Belleten 1959, Ankara, s. 107-124.
  • KORKMAZ, Zeynep (1998), “Türkçede Birleşik Fiiller ve Anlam Kaymaları”, Türk Dili, Temmuz 1998, S. 559, s. 3-14.
  • KORKMAZ, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara, TDK Yay.
  • ÖZÇELİK, Sadettin (2002), “Tasvir Fiillerinde Kullanılan Ekler Üzerine”, Türk Dili, Ekim 2002, S. 610, s. 820-824.
  • ÖZKAN, Abdurrahman (2008), "Mehekkü'l-İlim ve'l-Ulemâ İsimli Eserde Dudak Uyumu", I. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu (23-26 Ekim 2007) Bildirileri, Isparta, s. 479-496.
  • ÖZKAN, Abdurrahman (2009), Mehekkü'l-İlim ve'l-Ulemâ, Giriş - İnceleme - Metin - Dizinler - Tıpkıbasım, Isparta, Fakülte Kitabevi.
  • ÖZKAN, Mustafa (2000), Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, İstanbul.
  • ÖZKAN, Mustafa – Sevinçli, Veysi (2011), Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, 3. Baskı, İstanbul, Akademik Kitaplar.
  • ÖZTÜRK, Deniz (2008), Türkiye Türkçesinde Anlamca Kaynaşmış-Deyimleşmiş Birleşik Fiiller, Ankara, TDK Yay.
  • SEV, Gülsel (2011), Etmek Fiiliyle Yapılan Birleşik Fiiller ve Tamlayıcılarla Kullanılışı, Ankara, TDK Yay.
  • ŞAHİN, Hatice (2001), “Gel- ve Git- Fiillerinin Birleşik Yapılarda Sergilediği Durumlar”, Türk Dili, Temmuz 2001, S. 595, s. 73-78.
  • Şemseddin Sâmî (1987), Kamus-ı Türkî, İstanbul.
  • ŞİMŞEK, Rasim (1987), Örneklerle Türkçe Sözdizimi Tümceler-Belirtme Öbekleri-Çözümleme, Trabzon.
  • TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1994), Eski Türkiye Türkçesi, İstanbul, Enderun Kitabevi.
  • Türk Dil Kurumu (1983), Yeni Tarama Sözlüğü, (dzl. Cem Dilçin), Ankara.
  • Türk Dil Kurumu (2005), Türkçe Sözlük, 10. baskı, Ankara.
  • YILDIZ, Mustafa (2010), “Seyf-i Sarayinin Gülistan Tercümesinde Aynı İsim Unsurlarının kıl- ve et- Yardımcı Fiilleriyle Kullanımından Oluşan Eş Değer Birleşik Fiiller ve Oğuzca Etkisi”, Turkish Studies, Volume 5/1 Winter 2010, s. 687-706.
  • YİĞİTBAŞI, Hatice (2003), “Bugünkü Uygur Türkçesinde Birleşik Fiiller”, TDAY-Belleten 1999, C. I-II, Ankara, s. 365-380.
APA OZKAN A (2013). Mehekkü'l-ilim ve'l-ulemâ isimli eserde birleşik fiiller. , 11 - 45.
Chicago OZKAN ABDURRAHMAN Mehekkü'l-ilim ve'l-ulemâ isimli eserde birleşik fiiller. (2013): 11 - 45.
MLA OZKAN ABDURRAHMAN Mehekkü'l-ilim ve'l-ulemâ isimli eserde birleşik fiiller. , 2013, ss.11 - 45.
AMA OZKAN A Mehekkü'l-ilim ve'l-ulemâ isimli eserde birleşik fiiller. . 2013; 11 - 45.
Vancouver OZKAN A Mehekkü'l-ilim ve'l-ulemâ isimli eserde birleşik fiiller. . 2013; 11 - 45.
IEEE OZKAN A "Mehekkü'l-ilim ve'l-ulemâ isimli eserde birleşik fiiller." , ss.11 - 45, 2013.
ISNAD OZKAN, ABDURRAHMAN. "Mehekkü'l-ilim ve'l-ulemâ isimli eserde birleşik fiiller". (2013), 11-45.
APA OZKAN A (2013). Mehekkü'l-ilim ve'l-ulemâ isimli eserde birleşik fiiller. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(34), 11 - 45.
Chicago OZKAN ABDURRAHMAN Mehekkü'l-ilim ve'l-ulemâ isimli eserde birleşik fiiller. Türkiyat Araştırmaları Dergisi 0, no.34 (2013): 11 - 45.
MLA OZKAN ABDURRAHMAN Mehekkü'l-ilim ve'l-ulemâ isimli eserde birleşik fiiller. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, vol.0, no.34, 2013, ss.11 - 45.
AMA OZKAN A Mehekkü'l-ilim ve'l-ulemâ isimli eserde birleşik fiiller. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2013; 0(34): 11 - 45.
Vancouver OZKAN A Mehekkü'l-ilim ve'l-ulemâ isimli eserde birleşik fiiller. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2013; 0(34): 11 - 45.
IEEE OZKAN A "Mehekkü'l-ilim ve'l-ulemâ isimli eserde birleşik fiiller." Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0, ss.11 - 45, 2013.
ISNAD OZKAN, ABDURRAHMAN. "Mehekkü'l-ilim ve'l-ulemâ isimli eserde birleşik fiiller". Türkiyat Araştırmaları Dergisi 34 (2013), 11-45.