1963-1964 Kıbrıs krizi: Türk dış politikası tarihinde askerî, siyasal ve hukuksal boyutlarıyla bir zorlayıcı diplomasi uygulaması

Yıl: 2013 Cilt: 103 Sayı: 205 Sayfa Aralığı: 103 - 136 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

1963-1964 Kıbrıs krizi: Türk dış politikası tarihinde askerî, siyasal ve hukuksal boyutlarıyla bir zorlayıcı diplomasi uygulaması

Öz:
1963-1964 Kıbrıs Krizi, göreli olarak uzun bir zaman dilimine yayılan ve farklı ivmeler taşıyan bir krizdir. Krizin hem bu özelliği hem de krizin özgül şartları dikkate alındığında, Türkiyenin krizi zorlayıcı diplomasiyle çözme stratejisi büyük ölçüde gerçekçi bir tercih olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye bu stratejisini bir yandan diplomatik süreçleri işletmek, diğer yandan da mecbur kalındığı takdirde fiili güç kullanımının gerektireceği askerî hazırlıkları olanakları ölçüsünde yapmak üzerine kurmuştur. Bu çerçevede krizin başlangıcından itibaren İnönü Hükümeti tarafından elde edilmeye çalışılan şey, 1959 Zürih ve Londra Antlaşmalarının tek yanlı eylemler ve kararlarla değiştirilmesini Türkiyenin kabul etmeyeceğini muhataplarına kabul ettirmek ve Adada yaşayan Kıbrıs Türk toplumunun haklarını güvence altında tutabilmek olmuştur. İnönü Hükümeti bu hedefi elde etmeye yönelik olarak bir yandan diplomatik girişimlerini sürdürürken, diğer taraftan adadaki Türk toplumuna yönelik şiddet eylemlerinin sona erdirilememesi durumunda devreye sokmak üzere sınırlı ölçekte askerî güç kullanımını da içeren bir zorlayıcı diplomasi stratejisini de rasyonalize etmeye çalışmıştır. Diğer bir deyişle, bu kriz sırasında Türkiye zorlayıcı diplomasi stratejisini, hem askerî hem de siyasal açıdan karşılaşacağı tepkileri ve kayıpları en aza indirecek bir fayda-maliyet analizi çerçevesinde ve istediği sonucu da alabilecek şekilde oluşturmaya çalışmıştır.Sonuç olarak, İnönü Hükümeti bu kriz boyunca çok da olumlu olmayan askerî ve siyasî olanaklar içerisinde izlemiş olduğu politikayla, Kıbrıstaki mevcut statükoyu sürdürme, Türk-Yunan dengesini koruma ve uluslararası antlaşmalardan kaynaklanan haklarını korumak ve kullanmak için Türk dış politikası açısından önemli ve başarılı bir sınav vermiştir.
Anahtar Kelime:

Konular: Siyasi Bilimler Uluslararası İlişkiler

A Coercive diplomacy practice in the history of Turkish foreign policy from military, political, and legal dimensions

Öz:
The 1963-1964 Cyprus Crisis spans a long period of time and gains different accelerations. Considering this feature and specific conditions of the crisis, Turkey s coercive diplomacy strategy in order to solve the problem appears to be a largely rational choice. Turkey based this strategy on two pillars; first, to operate diplomatic processes, second, provide military readiness within its capabilities and use it when forced to use actual power. In this sense, the very point that Inonu government has tried to reach since the start of the crisis is to make sure that Turkey will not accept replacement of Zurich and London agreements based on unilateral actions and decisions; and assure the rights of Turkish Cypriot community living in the island. On the one hand Inonu government continued its diplomatic initiatives to achieve that goal, on the hand, tried to rationalize a coercive dip- lomacy strategy including the use of a limited scale military power if the acts of violence against Turkish Cypriot community in the island do not come to an end. In other words, Turkey tried to form its coercive diplomacy strategy within the framework of a cost-benefit analysis, which minimizes the reactions and losses that will be faced both in terms of military and diplomacy, and in a way that Turkey will obtain the desired result. As a result, the Inonu government gave an important and successful test in terms of Turkish foreign policy through the policies, which aim to keep status quo in Cyprus, protect Turkish-Greek equilibrium, and to protect and use the rights arising from international treaties; that were adopted during the crisis in a limited military and political advantage.
Anahtar Kelime:

Konular: Siyasi Bilimler Uluslararası İlişkiler
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Aksu, Fuat, Türk Dış Politikasında Zorlayıcı Diplomasi, Bağlam Yayıncılık, İstanbul 2008.
  • Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, C. I-II, 11. bs., Alkım Yayınevi, İstanbul, t. y.
  • Armaoğlu, Fahir, Kıbrıs Meselesi (1954-1959): Türk Hükümetinin ve Kamuoyunun Davranışları (Karşılaştırmalı Bir İnceleme), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1963.
  • Ball, George, The Past Has Another Pattern: Memories, W. W. Norton, New York 1982.
  • Bölükbaşı, Süha, Barışçı Çözümsüzlük, İmge Yayınları, Ankara 2001.
  • Denktaş, Rauf R., Kıbrıs Girit Olmasın, 3. bs., Remzi Kitabevi, İstanbul, Aralık 2004.
  • Erim, Nihat, Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler İçinde Kıbrıs, Ajans-Türk Matbaacılık, Ankara, t. y.
  • Gürel, Şükrü Sina, Kıbrıs Tarihi (1878-1960), C. I-II, Kaynak Yayınları, İstanbul 1985.
  • Harris, George, Troubled Allience: Turkish-American Problems in Historical Perspective (1945-1971), American Enterprise Institue for Policy Research, Washington 1972.
  • Hasgüler, Mehmet, Kıbrıs’ta Enosis ve Taksim’in İflası, Öteki Yayınevi, Ankara 1998.
  • Küçük, Fazıl, Kıbrıs Türk Davası ve Kıbrıs’ta Rum Vahşeti, Devlet Basımevi, Lefkoşa 2002.
  • Mirbagheri, Farid, Historical Dictionary of Cyprus, Scarecrow Press, Inc., USA 2010.
  • Oberling, Pierre, Bellapais’e Giden Yol: Kıbrıs Türklerinin Kuzey Kıbrıs’a Göçü, Çev. Mehmet Erdoğan, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara 1987.
  • Öztürk, Osman Metin, Stratejik Açıdan Doğu Akdeniz ve Kıbrıs, Altınküre Yayınları, Ankara 2003.
  • Papandreou, Andreas G., Namlunun Ucundaki Demokrasi, 2. bs., Çev. Semih Koray, M. Emin Yıldırım, Bilgi Yayınları, Ankara 1991.
  • Sarıca, Murat, Teziç, Erdoğan ve Özer Eskiyurt, Kıbrıs Sorunu, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, İstanbul 1975.
  • Soysal, İsmail, 1571’den Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne Kıbrıs Sorunu, KKTC Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1986.
  • Sönmezoğlu, Faruk, II. Dünya Savaşı’ndan Günümüze Türk Dış Politikası, Der Yayınevi, İstanbul 2006.
  • Şahin, Haluk, Gece Gelen Mektup, Cep Yayınları, İstanbul 1987.
  • Toker, Metin, Demokrasimizin İsmet Paşa’lı Yılları (1944-1973): İnönü’nün Son Başbakanlığı (1961-1965), Bilgi Yayınları, Ankara 1992.
  • Uslu, Nasuh, Türk-Amerikan İlişkilerinde Kıbrıs, 21. Yüzyıl Yayınları, Ankara 2000.
  • Makaleler
  • Aziz, Aysel, “1964 Yılında Kıbrıs Buhranı ve Sovyetler Birliği”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 24, Sayı: 3, s. 167-210, (Eylül 1969).
  • Bilge, A. Suat, “Kıbrıs Uyuşmazlığı ve TürkiyeSovyetler Birliği Münasebetleri (1945-1965)”, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1990), 9. bs., Siyasal Kitabevi, s. 335- 427, Ankara 1993.
  • Dağı, Zeynep, “Diplomasi: Çatışmanın ve İşbirliğinin Dili”, Uluslararası Politikayı Anlamak: Ulus-Devlet’ten Küreselleşmeye, Der. Zeynep Dağı, Alfa Yayınları, s. 287- 353, İstanbul 2007.
  • Erhan, Çağrı, “ABD ve NATO’yla İlişkiler (1960-1980)”, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, C. I, (1919-1980), 12. bs., Ed. Baskın Oran, İletişim Yayınları, s. 681-715, İstanbul.
  • Fırat, Melek, “Yunanistan’la İlişkiler (1960-1980)”, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, C. I, (1919-1980), 12. bs., Ed. Baskın Oran, İletişim Yayınları, s. 716-767, İstanbul.
  • Fırat, Melek, “Yunanistan’la İlişkiler (1945-1960)”, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, C. I, (1919-1980), 12. bs., Ed. Baskın Oran, İletişim Yayınları, s. 576-614, İstanbul.
  • George, Alexander L., “Coercive Diplomacy”, The Use of Force: Military Power and International Politics, 6th ed., Ed. by. Robert J. Art, Kenneth N. Waltz, Rowman & Litt- lefield Publishers, Inc., pp. 70-76, Lanham 2004.
  • Kitroeff, Alexander, “Documents: Cyprus, 1950-1954; The Prelude to the Crisis, Part II: The View of the United States”, Journal of the Hellenic Diaspora, Vol. 15, No: 3-4, pp. 19-36, (Fall-Winter 1988).
  • Kitroeff, Alexander, “Documents: Cyprus, 1950-1954; The Prelude to the Crisis, Part I: 1950”, Journal of the Hellenic Diaspora, Vol. 15, No: 1-2, pp. 71-102, (Spring- Summer 1988).
  • Köni, Hasan, “1964-1974 Yılları Arası Türk-Yunan İlişkileri Algılama Analizi”, Türk- Yunan İlişkileri (Üçüncü Askerî Tarih Semineri Bildirileri), Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, s. 81-91, Ankara 1985.
  • Resmî Yayınlar
  • “The ‘Akritas Plan’ and The ‘Ikones’ Disclosures of 1980”, (Çevrimiçi) http://www. mfa.gov.tr/akritas-plan.en.mfa, 5 Ağustos 2010.
  • Dışişleri Bakanlığı Belleteni, Sayı: 16 (Ocak 1966).
  • Dışişleri Bakanlığı Belleteni, Sayı: 2 (1964).
  • Foreign Relations of the United States, 1964-1968 (Cyprus; Greece; Turkey), Vol. XVI, United States Government Printing Office, Washington 1999.
  • General Assembly Thirty-third session Item 28 of the preliminary list Question of Cyprus, A/33/115 S12722, 30 May 1978, (Çevrimiçi) http://daccess-dds-ny.un.org/ doc/UNDOC/GEN/N78/127/ 66/PDF/N7812766.pdf?OpenElement, 5 Ağustos 2010.
  • UN Security Council Offical Records, Document S/6552, January-March 1965.
  • Yearbook of the United Nations, 1954.
  • Yearbook of the United Nations, 1964.
  • Yearbook of the United Nations, 1965.
  • Diğer Yayınlar
  • Keesing’s Contemporary Archives, 1963-1964.
  • “Meclis’e Gelen 18. Tezkere Olacak”, Hürriyet, 10 Şubat 2003, (Çevrimiçi) http://webarsiv.hurriyet.com.tr/2003/10/02/351513.asp, 5 Ağustos 2010.
APA ŞENER B (2013). 1963-1964 Kıbrıs krizi: Türk dış politikası tarihinde askerî, siyasal ve hukuksal boyutlarıyla bir zorlayıcı diplomasi uygulaması. , 103 - 136.
Chicago ŞENER BÜLENT 1963-1964 Kıbrıs krizi: Türk dış politikası tarihinde askerî, siyasal ve hukuksal boyutlarıyla bir zorlayıcı diplomasi uygulaması. (2013): 103 - 136.
MLA ŞENER BÜLENT 1963-1964 Kıbrıs krizi: Türk dış politikası tarihinde askerî, siyasal ve hukuksal boyutlarıyla bir zorlayıcı diplomasi uygulaması. , 2013, ss.103 - 136.
AMA ŞENER B 1963-1964 Kıbrıs krizi: Türk dış politikası tarihinde askerî, siyasal ve hukuksal boyutlarıyla bir zorlayıcı diplomasi uygulaması. . 2013; 103 - 136.
Vancouver ŞENER B 1963-1964 Kıbrıs krizi: Türk dış politikası tarihinde askerî, siyasal ve hukuksal boyutlarıyla bir zorlayıcı diplomasi uygulaması. . 2013; 103 - 136.
IEEE ŞENER B "1963-1964 Kıbrıs krizi: Türk dış politikası tarihinde askerî, siyasal ve hukuksal boyutlarıyla bir zorlayıcı diplomasi uygulaması." , ss.103 - 136, 2013.
ISNAD ŞENER, BÜLENT. "1963-1964 Kıbrıs krizi: Türk dış politikası tarihinde askerî, siyasal ve hukuksal boyutlarıyla bir zorlayıcı diplomasi uygulaması". (2013), 103-136.
APA ŞENER B (2013). 1963-1964 Kıbrıs krizi: Türk dış politikası tarihinde askerî, siyasal ve hukuksal boyutlarıyla bir zorlayıcı diplomasi uygulaması. Türk Dünyası Araştırmaları, 103(205), 103 - 136.
Chicago ŞENER BÜLENT 1963-1964 Kıbrıs krizi: Türk dış politikası tarihinde askerî, siyasal ve hukuksal boyutlarıyla bir zorlayıcı diplomasi uygulaması. Türk Dünyası Araştırmaları 103, no.205 (2013): 103 - 136.
MLA ŞENER BÜLENT 1963-1964 Kıbrıs krizi: Türk dış politikası tarihinde askerî, siyasal ve hukuksal boyutlarıyla bir zorlayıcı diplomasi uygulaması. Türk Dünyası Araştırmaları, vol.103, no.205, 2013, ss.103 - 136.
AMA ŞENER B 1963-1964 Kıbrıs krizi: Türk dış politikası tarihinde askerî, siyasal ve hukuksal boyutlarıyla bir zorlayıcı diplomasi uygulaması. Türk Dünyası Araştırmaları. 2013; 103(205): 103 - 136.
Vancouver ŞENER B 1963-1964 Kıbrıs krizi: Türk dış politikası tarihinde askerî, siyasal ve hukuksal boyutlarıyla bir zorlayıcı diplomasi uygulaması. Türk Dünyası Araştırmaları. 2013; 103(205): 103 - 136.
IEEE ŞENER B "1963-1964 Kıbrıs krizi: Türk dış politikası tarihinde askerî, siyasal ve hukuksal boyutlarıyla bir zorlayıcı diplomasi uygulaması." Türk Dünyası Araştırmaları, 103, ss.103 - 136, 2013.
ISNAD ŞENER, BÜLENT. "1963-1964 Kıbrıs krizi: Türk dış politikası tarihinde askerî, siyasal ve hukuksal boyutlarıyla bir zorlayıcı diplomasi uygulaması". Türk Dünyası Araştırmaları 103/205 (2013), 103-136.