Yıl: 2014 Cilt: 3 Sayı: 4 Sayfa Aralığı: 109 - 134 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Türkçe öğretimi çerçevesinde yazınsal bir metin çözümleme örneği olarak Refik Halit Karay'ın garip bir hediye'si

Öz:
Altmışlı yıllardan itibaren metin çözümlemesi alanında çeşitli yöntemlergeliştirilmiş; kuramsal yaklaşımlar ve çeşitli metinler üzerindegerçekleştirilen uygulamalar metne yeni açılardan bakılabileceğinigöstermiştir. Tümce ötesi dil bilim çalışmalarıyla başlayan bu kuramsalyaklaşımlardan metindilbilim, kendine özgü araştırma yöntemlerigeliştirmiştir. Metindilbilimin bağlaşıklık, bağdaşıklık, amaç, durumsallık,kabul edilebilirlik, bilgisellik, metinler arası ilişki gibi metinsellik ölçütlerivardır. Bu ölçütlerden bağlaşıklık ve bağdaşıklık, metindilbilimselincelemelerde ana yapıyı ortaya koymada en çok başvurulan ölçütlerdendir.Bağlaşıklık metnin küçük ölçekli yapısıyla yani, ardışık sözceler arasındakidilsel bağıntılar ile ilintiliyken, bağdaşıklık metnin büyük ölçekli yapısıylayani, metindeki sözcelerin anlamsal bir bütünlük içinde algılanmasınıdüzenleyen mantıksal bağıntılar ile ilintilidir.Yazınsal metinler dilin en güzel kullanım örneklerinin sergilendiğimetinlerdir. Diğer metin türlerinden farklı olarak daha dolaylı ve örtük birdilin kullanıldığı, ilk okunuşta çözümlenemeyen özel bir anlam zenginliğinesahip metinlerdir. Bir yazınsal metin örneği olarak öyküler, bir oturuştaokunacak kısalıkta, az sözcükle çok şeyin anlatıldığı özlü metinlerdir.Öyküde, yaşanmış ya da yaşanabilecek şekilde tasarlanmış olaylar, kişilerebağlı olarak belli bir uzam ve zaman içinde anlatılır. Kısa oluşu, yalın birolay örgüsüne sahip olması, genellikle önemli bir olay ya da sahnearacılığıyla tek ve yoğun bir etki uyandırması ve az sayıda karaktere yervermesi gibi özelliklerle roman ve diğer anlatı türlerinden ayrılır. Öyküler, yazarının yazmadığı ya da yazamadığı şeyleri derin yapılarındasimgesel alt yapılarla ifade eden metin türleridir. Bu yüzden bir öykü metniniokuma, yazar tarafından kodlanmış olan metnin kodunu çözme eyleminekarşılık gelmektedir. Okuma etkinliğini gerçekleştiren kişi, kendi dünyabilgisine paralel olarak metni anlamlandırırken metin çözümlemekuramlarının ortaya koyduğu metni anlamlandırma yöntemlerindenyararlanacaktır. Böylece okuyucu, yazarın amacına uygun olarak oluşturduğumetnin anlamsal ve estetik kodunu çözebilecek ve onunla doğrudan iletişimegeçebilecektir. Öyküler, dil öğretiminde araç olarak kullanılabilecek, kendine özgüestetik ve teknik yapısı olan metin türleridir. Türkçe öğretiminde, dilimizinestetik kullanım örneklerinin sergilendiği, kültürel dokumuzu yansıtan, iyikurgulanmış özgün metinlerle öğrencilerin yüzleşmeleri ve metindilbilimselyöntemlerle bu metinleri okuyup yorumlayabilmeleri önemlidir.Metindilbilim, bunların algılanıp metin örgüsü dâhilinde yorumlanabilmesiiçin bir takım ipuçları sunar. Metni algılayabilen öğrenci okuduğundan zevkalır, olay örgüsüne yönelik oluşan merak duygusu onda okuma isteğini artırır.Ayrıca metinlerin kısa olması da öğrencilerin okuma etkinliğine katılmalarınıarttırıcı bir özelliktir. Yazınsal olmaları itibariyle de kendilerine özgü dilselyapılar ve biçemsel özellikler barındırmaktadırlar. Örneğin, sözcüklerin düzanlamlarının yanı sıra simgesel yan anlamlarının, söz sanatlarının çokçakullanıldığı metinler olmaları, öğrencilerin dilin farklı kullanım biçimleri ilekarşılaşmalarını sağlayacak, sözcük dağarcıklarını artıracaktır. Buna paralelolarak öğrenci kendini sözlü ve yazılı olarak daha iyi ifade edebilecektir.Bu bağlamda bu çalışmada, Anadoludaki sürgün hayatının izlerinitaşıyan Memleket Hikâyeleri adlı öykü kitabıyla ünlenen ve Türk edebiyatınınAnadoluya açılmasına öncülük etmiş olan Refik Halit Karayın Garip BirHediye adlı öyküsü metindilimsel bir çözümleme örneği olarak ele alınmıştır.Öykü çözümlenirken, Halliday-Hassan (1976) ve Beaugrande-Dressler(1981)den hareketle, öncelikle metnin temel unsurlarına yönelik örnek birmodel oluşturulmuş, sonra bu model dâhilinde metin okunmaya veyorumlanmaya çalışılmıştır. Metin çözümlenirken, metnin yüzey yapısındakiyineleme, eşdizimsel örüntüleme, gönderim, değiştirim, eksiltili yapı gibibağlaşıklık unsurlarından hareketle, metnin derin yapısındaki anlamkatmanlarına ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu çalışma, aynı zamanda bir bütüncülokuma örneği olarak da sunulmuştur. Makale üç bölümden oluşmaktadır.Birinci bölümde, öykü küçük ölçekli yapı unsurları bakımındandeğerlendirilirken, ikinci bölümde büyük ölçekli yapı ölçütleri bakımındanele alınmış, üçüncü bölümde ise metnin derin yapıdaki anlam katmanlarınayönelik bütüncül bir okuma yapılmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelime:

Konular: Folklor Kültürel Çalışmalar Edebiyat Edebi Teori ve Eleştiri

Refik HAlit Karay s garip bir hediye as a sample of literary text parsing in the frame of Turkish teaching

Öz:
Since the sixties, many methods have been developed in text analysisarea; theoretical approaches and applications realized on the diverse textshave demonstrated that it is possible to look at the texts from differentperspectives. Textlinguistics, which began with beyond sentence studies andis one of these theoretical approaches, developed its own research methods.Textlinguistics has textual standards such as cohesion, coherence,intentionality, situationalty, acceptability, informativity, intertextuality.Cohesion and coherence from these standards are most commonly referredstandards to demonstrate main structure. While cohesion is related tomicrostructure of the text that is linguistic relations between sequentialutterances, coherence is related to macrostructure of the text that is logicalrelations providing perception of the utterances of the text in a semanticunity.Literary texts are texts in which the best samples of the language use areexposed. They are different from the other text type because they are texts inwhich an indirect and implicit language is used. They have a special meaningabundance, which cannot be analysed in first reading. As a sample of literarytext, stories are laconic and brief texts, which can be read in a single sitting.In a story, occurred events or ones that may occur are narrated in a certaintime and place depending on people. It is separated from the novel and othernarrative types because it is short, has a simple plot, evokes a single andintense effect through an important event or scene and gives place to theminimum number of characters.The stories are text types that narrate things by symbolic substructures intheir deep structures that their authors didn t tell or could not tell in theirsurface structures. That is why listening a short story text correspondsdecoding the code of the text encoded by its author. The person performingread activity when making sense of the text in parallel to his/her own worldknowledge he/she will use the methods to make sense of the text that textanalysis theories have presented. In this way, the reader can decode thesemantic and aesthetic code of the text that its author created for his/her ownpurposes and can communicate directly its author.The stories are text types that have their own aesthetic and technicalstructure and that can be used in language teaching. In Turkish teaching, theconfrontation of the students with well-fictionalized original texts reflectingour cultural structure in which the aesthetic use samples of our language areexposed and their understanding and interpreting them are very important.Texlinguistics provides some tips for detecting and interpreting of these textswithin the text weave. The students who can detect the text get pleasure fromreading texts, the sense of wonder that occur in students for plot increasestheir read requests. In addition, shortness of the texts is an increasing featureof the participation of the students in reading activities. Because they areliterary they have own linguistic structure and stylistic features. For example,as they are texts in which symbolic connotations of the words and rhetoricare used in addition to denotations of the words, the students will facedifferent language use examples and their vocabulary will increase. Inparallel, the students will express themselves verbally or in writing.In this context, in this study, Refik Halit Karay s short story titled GaripBir Hediye has been analysed as a sample of textlinguistic analysis. RefikHalit Karay was famous for his storybook titled Memleket Hikayelericontaining traces of life in exile in Anatolia and pioneered the opening of theTurkish literature to Anatolia. While analysing story, moving from Halliday Hassan (1976) and Beaugrande-Dressler (1981), firstly, an exemplarytemplate has been formed for the basic elements of the text and within thistemplate the text has been tried to read and interpret. While analysing text,moving from cohesive elements of the surface structure of the text such asreiteration, collocation, reference, replacement and ellipsis, the layers ofmeaning in the deep structure of the text have been reached. At the sametime, this study has been presented as a sample of holistic reading. Thisarticle consists of three sections. In the first section, the story has beenevaluated according to microstructural elements of the text. In the secondsection, the story has been evaluated for the macro structural standards and inthe third; text has been tried to read holistically for the layers of meaning inthe deep structure of the text.
Anahtar Kelime:

Konular: Folklor Kültürel Çalışmalar Edebiyat Edebi Teori ve Eleştiri
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
APA AYDIN i, TORUSDAĞ G (2014). Türkçe öğretimi çerçevesinde yazınsal bir metin çözümleme örneği olarak Refik Halit Karay'ın garip bir hediye'si. , 109 - 134.
Chicago AYDIN ilker,TORUSDAĞ GÜLŞEN Türkçe öğretimi çerçevesinde yazınsal bir metin çözümleme örneği olarak Refik Halit Karay'ın garip bir hediye'si. (2014): 109 - 134.
MLA AYDIN ilker,TORUSDAĞ GÜLŞEN Türkçe öğretimi çerçevesinde yazınsal bir metin çözümleme örneği olarak Refik Halit Karay'ın garip bir hediye'si. , 2014, ss.109 - 134.
AMA AYDIN i,TORUSDAĞ G Türkçe öğretimi çerçevesinde yazınsal bir metin çözümleme örneği olarak Refik Halit Karay'ın garip bir hediye'si. . 2014; 109 - 134.
Vancouver AYDIN i,TORUSDAĞ G Türkçe öğretimi çerçevesinde yazınsal bir metin çözümleme örneği olarak Refik Halit Karay'ın garip bir hediye'si. . 2014; 109 - 134.
IEEE AYDIN i,TORUSDAĞ G "Türkçe öğretimi çerçevesinde yazınsal bir metin çözümleme örneği olarak Refik Halit Karay'ın garip bir hediye'si." , ss.109 - 134, 2014.
ISNAD AYDIN, ilker - TORUSDAĞ, GÜLŞEN. "Türkçe öğretimi çerçevesinde yazınsal bir metin çözümleme örneği olarak Refik Halit Karay'ın garip bir hediye'si". (2014), 109-134.
APA AYDIN i, TORUSDAĞ G (2014). Türkçe öğretimi çerçevesinde yazınsal bir metin çözümleme örneği olarak Refik Halit Karay'ın garip bir hediye'si. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 3(4), 109 - 134.
Chicago AYDIN ilker,TORUSDAĞ GÜLŞEN Türkçe öğretimi çerçevesinde yazınsal bir metin çözümleme örneği olarak Refik Halit Karay'ın garip bir hediye'si. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 3, no.4 (2014): 109 - 134.
MLA AYDIN ilker,TORUSDAĞ GÜLŞEN Türkçe öğretimi çerçevesinde yazınsal bir metin çözümleme örneği olarak Refik Halit Karay'ın garip bir hediye'si. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, vol.3, no.4, 2014, ss.109 - 134.
AMA AYDIN i,TORUSDAĞ G Türkçe öğretimi çerçevesinde yazınsal bir metin çözümleme örneği olarak Refik Halit Karay'ın garip bir hediye'si. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 2014; 3(4): 109 - 134.
Vancouver AYDIN i,TORUSDAĞ G Türkçe öğretimi çerçevesinde yazınsal bir metin çözümleme örneği olarak Refik Halit Karay'ın garip bir hediye'si. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 2014; 3(4): 109 - 134.
IEEE AYDIN i,TORUSDAĞ G "Türkçe öğretimi çerçevesinde yazınsal bir metin çözümleme örneği olarak Refik Halit Karay'ın garip bir hediye'si." Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 3, ss.109 - 134, 2014.
ISNAD AYDIN, ilker - TORUSDAĞ, GÜLŞEN. "Türkçe öğretimi çerçevesinde yazınsal bir metin çözümleme örneği olarak Refik Halit Karay'ın garip bir hediye'si". Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 3/4 (2014), 109-134.