İbn Sînâ'nın varlık düşüncesinde faal akıl ve ona yöneltilen eleştiriler
Yıl: 2014 Cilt: 0 Sayı: 26 Sayfa Aralığı: 51 - 77 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
İbn Sînâ'nın varlık düşüncesinde faal akıl ve ona yöneltilen eleştiriler
Öz: İbn Sînâ ontolojisinde faal akla, mümkün varlıklar içinde ayüstü ile ayaltı âlem arasında irtibatın kurulmasında varlık, bilgi, değer açısından merkezî bir rol ve- rilmiştir. Bu açıdan faal akla yöneltilen eleştiri, İbn Sînânın mümkün varlıklar hiyerarşisindeki yapıya ve onun Aristoteles-Batlamyus temelli evren tasarımına yöneltilmiş bir eleştiri olarak görülebilir. Eleştirilerde farklı âlem tasavvurları ve yeni ilmî bulguların etkisi vardır. Bu çalışmada faal akla yönelik Gazzâlî ve İbn Rüşdün eleştirileri Tanrı-âlem ilişkisi bütünlüğü içinde ele alınacak, konunun tasavvufî ve kelamî çizgi açısından Osmanlı düşüncesine yansımasına bir ölçüde değinilecektir. Çalışmamız, İbn Sînâ ontolojisinde faal akla yöneltilen eleştiriler bağlamında filozofun evren tasarımı ve onun sürekliliği problemini ele almayı, hudûs ve sudûr şeklinde yaratılış çerçevesinde Tehâfüt geleneğinin önemli bir konusu olan Tanrı-âlem ilişkisi tartışmalarına katkı sağlamayı amaçlamaktadır.
Anahtar Kelime: Konular:
Active intellect in avicenna s thought concerning being and the criticisms directed against it
Öz: In the ontology of Avicenna, active intellect is given a central role in terms of being, knowledge and value in establishing the connection between the sublunary and the superlunary realms among possible beings. In this respect, the criticism against active intellect can be seen as directed against the structure in Avicenna s hierarchy of possible beings and to his Aristotle-Ptolemy based conception of universe. These criticisms are influenced by the differences in the conceptions of universe and new findings obtained from scientific research. Here, we will evaluate Al-Ghazzali s and Averroes s criticisms of the active intellect taking the integrity of the God-world relation into account and we will address, to some extent, the question of the repercussions of the subject in Ottoman thought with regard to mystical and theological traditions. Our study aims at considering Avicenna s conception of universe and the problem of the continuity of universe within the context of criticisms directed against active intellect, and at contributing to the discussions concerning God-world relations which is an important subject of the tradition of Tehâfüt (Incoherence) with respect to the question of creation in the form of created later (hudûs) and emanation (sudûr).
Anahtar Kelime: Konular:
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik
- Acar, Rahim; Yaratma: İbn Sînâ ve St. Thomasın Görüşlerinin Karşılaştırılması, Dîvân İlmî Araştırmalar içinde, 2003/2.
- Acar, Rahim; Talking About God and Talking About Creation, Brill Leiden-Boston 2005. Ed. Adamson, Peter, Taylor, Richard C.; İslâm Felsefesine Giriş, Çev. M. Cüneyt Kaya, Küre Yay., İstanbul 2007.
- Affifî, Ebul-Âla; Muhyiddin İbnül-Arabîde Tasavvuf Felsefesi, Çev. Mehmet Dağ, 2. bsm., Kırkambar Yay., İstanbul 1999.
- Akyol, Aygün; İslâmda Aklî Düşüncenin Kriz Dönemi -Felsefe Karşıtlığı-: Şehristânî ve İbn Teymiyye, İslâm Felsefesi Tarihi-2 içinde, Grafiker Yay., Ankara 2012.
- Alper, Ö. Mahir; İbn Rüşdün İbn Sînâyı Eleştirisi: el-Fark beyne Reyeyil-Hakîmeyn, Dîvân İlmî Araştırmalar içinde, 2001/1.
- Aristoteles; Metafizik, Çev. Ahmet Arslan, II. bsm., Sosyal Yay., İstanbul 1996.
- Arslan, Ahmet; İlkçağ Felsefe Tarihi, İstanbul Bilgi Ün. Yay., 3. bsm., c. 3, İstanbul 2011.
- Arslan, Ahmet; İlkçağ Felsefe Tarihi, İstanbul Bilgi Ün. Yay., c. 5, İstanbul 2010.
- Arslan, Ahmet; Kemal Paşazadenin Felsefi Görüşleri, Şeyhulİslâm İbn Kemal Sempozyumu içinde, Haz. S. Hayri Bolay vd., 2. bsm., Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1989.
- Avânî, Gulam Rıza; Dâvûd el-Kayserînin Meşşâî Felsefeyi Eleştirisi, İbn Arabî Geleneği ve Davud el-Kayserî içinde, Haz. Turan Koç, İnsan Yay., İstanbul 2011.
- Aydınlı, Yaşar; el-Îzâh fil-hayr el-Mahz (Liber de Causis) ve Onun Tesirini Yansıtan Bir Grup Risale, Uludağ Ün. İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı. 5, c. 5, 1993.
- Bedevi, Abdurrahman; Yeni Eflatunculuk, Çev. Cahid Şenel, Kutadgubilig-Felsefe Bilim Araştırmaları- içinde, sayı 17.
- Bircan, Hasan H.; İslâm Felsefesinde Mutluluk, İz Yay., İstanbul 2001.
- Chittick, William; Varolmanın Boyutları (Tasavvuf ve Vahdetül-Vücûd Üzerine Yazılar), Der. ve Çev. Turan Koç, 3. bsm., İnsan Yay., İstanbul 2008.
- Dağ, Mehmet; İbn Sînânın Psikolojisi, İbn Sînânın Doğumunun Bininci Yılı Armağanı içinde, Der. Aydın Sayılı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1984.
- Davidson, Herbert A.; Alfarabi, Avicenna and Averroes, On Intellect, Oxford Un. Press., New York Oxford 1992.
- Dâvûd el-Kayserî; Mukaddemât (Fusûsul-Hikeme Giriş), Çev. Turan Koç, Mehmet Çetinkaya, İnsan Yay., İstanbul 2011.
- Demirli, Ekrem; İbnül-Arabî ve Sadreddin Konevî: İlimlerin Tedahül Devrinde Tasavvuf ve Felsefe, İslâm Felsefesi: Tarih ve Problemler içinde, Ed. M. Cüneyt Kaya, İSAM Yay.,İstanbul 2013.
- Demirli, Ekrem; Sadreddin Konevîde Bilgi ve Varlık, İz Yay., İstanbul 2005. Durusoy, Ali; İbn Sînâ, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c. 20.
- Fârâbî; es-Siyasetül-Medeniyye veya Mebadiül-Mevcudât, Çev. Mehmet S. Aydın, Abdülkadir Şener, M. Rami Ayas, Büyüyen Ay Yay., İstanbul 2012.
- Fârâbî; es-Semeretül-Mardiyye, Nşr. FriedrichDieterici, Leiden E. J. Brill, 1890.
- Fârâbî; et-Talikât, Nşr. Cafer Âl-i Yasin, Dârul-Menâhil, Beyrut 1988.
- Fârâbî; Medinetül-Fazıla (İdeal Devlet), Çev. Ahmet Arslan, Vadi Yay., Ankara 1997.
- Fazlıoğlu, İhsan; Evrenin Bir Merkezi Var mıdır? Hocazâdenin Onto-geometrik Bir Araştırması, Uluslararası Hocazâde Sempozyumu içinde, Ed. Tevfik Yücedoğru vd., Bursa Büyükşehir Bel. Yay., Bursa 2011.
- Fuzûlî; Matlaul-İtikad fi Marifetil-Mebdeivel-Mead, Çev. Esad Coşan-Kemal Işık, Yeni Zamanlar Yay., Ankara 2002.
- Gazzâlî; Tehafütül-Felâsife, Çev. Mahmut Kaya, Hüseyin Sarıoğlu, Klasik Yay., İstanbul 2005.
- Gazzâlî; Tehafütül-Felâsife; el-Maksadul-Esnâ fi Şerhi Esmaillahil-Hüsna, Nşr. Fadlou A. Şhehadi, Darul-Maşrık, Beyrut 1982.
- Gazzâlî; Tehafütül-Felâsife; Mişkatul-Envar, Mecmûatü Resail el-İmam el-Gazzâlî içinde, Beyrut 1986.
- Griffel, Frank; Gazâlînin Felsefi Kelâmı, Çev. İbrahim Halil Üçer, Muhammed Fatih Kılıç, Klasik Yay., İstanbul 2012.
- Hall, Robert E.; Intellect, Soul and Body Ibn Sina: Systematic Synthesis and Development of the Aristotelian, NeoPlatonic and Galenic Theories, Islamic Philosophy Theology and Science -Texts and Studies- içinde, Ed. H. Daiber and D. Pingree, vol. LVI.
- Hyman, Arthur; İbn Rüşdün Akıl Teorisi ve Eski Şarihler, Çev. Atilla Arkan, Sakarya Ün. İlahiyat Fak. Dergisi, 6/2002.
- İbn Sînâ; Kitâbuş-Şifa (Metafizik), Çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker, Litera Yay., İstanbul 2005.
- İbn Sînâ; Kitabuş-Şifa en-Nefs, Nşr. G. Anavati, Said Zayed, Kahire 1975.
- İbn Sînâ; Kitabuş-Şifa en-Nefs, (Avicennas de Anima), Haz. Fazlurrahman, New York Toronto, Oxford University Press., 1959.
- İbn Sînâ; en-Necat, (fil-Mantık vel-ilahiyat-II), Nşr. Abdurrahman Umeyre, Dârul-Ceyl, Beyrut 1992.
- İbn Sînâ; İşaretler ve Tembihler (el-İşarât vet-tenbihât), Çev. Ali Durusoy-Muhittin Macit-Ekrem Demirli, Litera Yay., İstanbul 2005.
- İbn Sînâ; et-Talikât, Nşr. Abdurrahman Bedevi, Mektebetül-İlâmil-İslâmî, Kum 1984.
- İbn Sînâ; el-Mebde vel-Meâd, Nşr. Abdullah Nurânî, Tahran 1984.
- İbn Sînâ; Hay b. Yakzan, Nşr. Hasan Asî, et-Tefsîrul-Kuranî vel-Lugatus-Sûfiyye fî Felsefeti İbn Sînâ içinde. İbn Sînâ; fil-Ecrâmil-Ulviyye, Nşr. Hasan Âsî, Tisu Resâil fil-Hikme vet-Tabiiyyât içinde, [y.y], Dâru Kabes 1986.
- İbn Sînâ; el-Alâ, et-Tefsîrul-Kurânî vel-Lügatüs-Sûfiyye fî Felsefeti İbn Sînâ içinde, Nşr. Hasan Âsî, el-Müessesetül-Câmia, Beyrut 1983.
- İbn Sînâ; er-Risâletül-Arşiyye, Nşr. İbrahim Hilal, Kahire 1980.
- İbn Sînâ; Risâle fî İsbâtin-Nübüvvât, Nşr. Michael Marmura, II. bsm., Dârun-Nehâr, Beyrut 1991.
- İbn Sînâ; Risale fis-Saâde, Mecmûu Resâiliş-Şeyhir-Reîs içinde, Haydarabad (h.)1353.
- İbn Sînâ; Risâle fî İbtâli Ahkâmin-Nücûm, Resâilu İbn Sînâ-II, Nşr. Hilmi Ziya Ülken, İbrahim Horoz Matbaası, İstanbul 1953.
- İbn Rüşd, Tehâfütü Tehâfütil-Felâsife, Nşr. Süleyman Dünya, 3. bsm., Kahire, Darul-maarif.
- İbn Rüşd; Telhisu Kitabil-His vel-Mahsus, Nşr. Henry Blumberg, Cambridge: The Mediavel Academy of America, 1972.
- İbn Rüşd; Telhîsu Kitabin-Nefs (Psikoloji Şerhi), Çev. Atilla Arkan, Litera Yay.
- İbn Rüşd; Telhîsu Kitâbin-Nefs, Nşr. Alfred L. Ivry, el-Meclisül-alâlis-sekâfe, Kahire 1994.
- İbn Rüşd; Telhîsu Kitâbin-Nefs, Nşr. Ahmed Fuad el-Ehvanî, Ed. Fuat Sezgin, Frankfurt, 1999.
- İbn Rüşd; Metafizik Şerhi (Telhîs mâ badet-tabîa), Nşr. ve Çev. Muhittin Macit, Litera Yay., İstanbul 2004.
- Kadızâde er-Rumî; Şerhul-Mulahhas fî İlmil-Heye, Çev. Ömer Türker, Kültür ve Turizm Bak. Yay., Ankara 2012.
- Karlığa, Bekir; İbn Sînâ Çizgisinde Osmanlı Düşüncesinin Gelişimi, İslâm Felsefesinin Sorunları içinde, Elis Yay., Ankara 2003.
- Kaya, Mahmut; İbni Sînâ Felsefesinde Mutluluk Kavramı, Uluslararası İbni Sînâ Sempozyumu içinde, Kültür ve Turizm Bak. Milli Kütüphane Yay., Ankara 1984.
- Kaya, Mahmut; Fârâbî, Diyanet İslâm Ansilopedisi, c. 12.
- Kaya, Mahmut; Sudûr, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c. 37.
- Kaya, Veysel; Gazzâlînin Filozofların Âlemin Kıdemini Kabul Ettiklerine Dair Dört Delil, Uluslararası Hocazâde Sempozyumu içinde, Ed. Tevfik Yücedoğru vd., Bursa Büyükşehir Bel. Yay., Bursa 2011.
- Kemal Paşazade; Tehâfüt Hâşiyesi (Hâşiye alâ Tehâfüt el-Felasife), Çev. Ahmet Arslan, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1987.
- Kılıç, Mahmud Erol; Şeyh-i Ekber (İbn Arabî Düşüncesine Giriş), Sufi Kitap Yay., İstanbul 2009.
- Korlaelçi, Murteza; Plotunusun Sudûr Anlayışı ile İbn Sînânın Sudûr Anlayışının Mukayesesi, Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu-I içinde, İst. Büyükşehir Belediyesi Kültür Yay., İstanbul 2008.
- Köroğlu, Burhan; İslâm Kaynakları Işığında Yeni Platoncu Felsefe, dan. Bekir Karlığa, Marmara Ün. SBE, yayımlanmamış dr. tezi, İstanbul 2001.
- Kutluer, İlhan; Akıl ve İtikad, İz Yay., İstanbul 1996.
- Kutluer, İlhan; Felsefe ile Tasavvuf Arasında: Gazzâlînin Mişkatül-Envarında Entelektüel Perspektifler, 900. Vefat Yıldönümünde Gazzâlî Sempozyumu içinde, İFAV Yay., İstanbul 2012.
- Küyel, Mübahat Türker; İbn Sînâda al-Akl al-Faâlin Kökleri, İbn Sînâ Doğumunun Bininci Yılı Armağanı içinde, Der. Aydın Sayılı, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1984.
- Leaman, Oliver; Ortaçağ İslâm Felsefesine Giriş, Çev. Turan Koç, İz Yay., İstanbul 2000.
- Macit, Muhittin; İmkân Metafiziği Üzerine -Gazzâlînin Felsefi Determinizmi Eleştirisi-, Dîvân İlmî Araştırmalar içinde, 1997/1.
- Nasr, Seyyid Hüseyin; İslâm Kozmoloji Öğretilerine Giriş, Çev. Nazife Şişman, İnsan Yay., İstanbul 1985.
- Özpilavcı, Ferruh; Ebul-Berekat el-Bağdadîde Nefs Teorisi, dan. Bekir Karlığa, MÜSBE, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul 2000.
- Özpilavcı, Ferruh; Akıl Risaleleri Geleneği ve Bu Gelenek İçinde Ebul-Berekât el-Bağdadînin Akıl Risalesi, İslâmi İlimler Dergisi içinde, yıl 5, sayı 2, 2010.
- Plotinus; Enneadlar (Seçmeler), Çev. Zeki Özcan, Asa Yay., Bursa 1996.
- Reisman, David C.; Fârâbî ve Felsefe Müfredatı, İslâm Felsefesine Giriş içinde, Çev. M. Cüneyt Kaya, Küre Yay., İstanbul 2007.
- Ed. Rüşdi Raşid; İslâm Bilim Tarihi-I, Çev. Habip Türker, Cemile İpar, İst. 2006, Litera Yay.
- Sarıoğlu, Hüseyin; İbn Rüşd Felsefesi, Klasik Yay., İstanbul 2003.
- Sarıoğlu, Hüseyin; İbn Rüşdün Bilgi Felsefesinde Faal Aklın Yeri, Çantay Kitabevi, İstanbul 1998.
- Sayılı, Aydın; İbn Sînâda Astronomi ve Astroloji, İbn Sînâ Doğumunun Bininci Yılı Armağanı, Der. Aydın Sayılı, TTK Basımevi, Ankara 1984.
- Sözen, Kemal; Fârâbîde Varlık-Akıl İlişkisi, Süleyman Demirel Ün. İlahiyat Fak. Dergisi içinde, yıl 1999, sayı 6.
- Sözen, Kemal; Gazzâlînin Sudûr Teorisini Eleştirisi, İslâmi Araştırmalar (Gazâlî Özel Sayısı) içinde, c. 13, sayı 3-4, 2000.
- Şehristânî; Kitâbul-Musâraa (Filozoflarla Mücadele), Nşr. ve Çev. Aygün Akyol-Aytekin Özel, Litera Yay., İstanbul 2010.
- Şeker, Fatih; Osmanlı Entelektüel Geleneği , İst. 2013, Dergâh Yay., İstanbul 2013.
- Şenel, Cahid; Yeni Eflâtunculuğun İslâm Felsefesine Yansımaları, dan. Mahmut Kaya, İst. Ün. SBE, yayımlanmamış dr. tezi, İstanbul 2012.
- Şenel, Kübra; Teorik Dil Açısından Beşeri Bilginin Sınırları: Klasik Kozmolojinin Felekler Öğretisine Hocazâdenin Eleştirileri, Uluslararası Hocazâde Sempozyumu içinde, Ed.
- Tevfik Yücedoğru vd., Bursa Büyükşehir Bel. Yay., Bursa 2011.
- Taylor, Richard C.; Improving on Natures Exemplar: Averroes Completion of AristotelesPsychology of Intellect, Philosophy, Science and Exegesis in Greek, Arabic and Latin Commentaries, Ed. P. Adamson et al, London 2004.
- Terkan, Fehrullah; El-Ğazâlînin İlahi İradeye Dair Argümanları ve Müslüman Filozofların İtirazlarına Verdiği Cevaplar, 900. Vefat Yılında Uluslararası Gazzâlî Sempozyumu içinde, İFAV Yay., İstanbul 2012.
- Toktaş, Fatih; İslâm Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri, KlasikYay., İstanbul 2004.
- Türker, Mübahat; Üç Tehafüt Bakımından Felsefe ve Din Münasebeti, TTK Basımevi, Ankara 1956.
- Türker, Ömer; Üç Mesele-1: Âlemin Ezelîliği, Gazzâlî Konuşmaları içinde, Ed. M. Cüneyt Kaya, Küre Yay., İstanbul 2012.
- Türker, Ömer; Metafizik: Varlık ve Tanrı, İslâm Felsefesi: Tarih ve Problemler içinde, Ed. M. Cüneyt Kaya, İSAM Yay., İstanbul 2013.
- Üçer, İbrahim Halil; Antik-Helenistik Birikimin İslâm Dünyasına İnkitali: Aristotelesçi Felsefesinin Üç Büyük Dönüşüm Evresi, İslâm Felsefesi: Tarih ve Problemler, Ed. M. Cüneyt Kaya, İSAM Yay., İstanbul 2013.
- Weber, Alfred; Felsefe Tarihi, Çev. H. Vehbi Eralp, 5. bsm., Sosyal Yay., İstanbul 1998.
- Yıldız, Mustafa; İbn Sînânın Kutsal Akıl Öğretisi, İslâmi Araştırmalar Dergisi içinde, 2010, 21 (2).
- Yücedoğru, Tevfik; Hocazâdenin Âlem Anlayışı, Uluslararası Hocazâde Sempozyumu içinde, Ed. Tevfik Yücedoğru vd., Bursa Büyükşehir Bel. Yay., Bursa 2011.
- http://www.ihsanfazlioglu.net/yayinlar/makaleler/1.php?id=242 [Erişim tarihi: 20.05.2014]
- http://www.ihsanfazlioglu.net/yayinlar/makaleler/1.php?id=262 [Erişim tarihi: 20.05.2014]
APA | ÇAPKU A (2014). İbn Sînâ'nın varlık düşüncesinde faal akıl ve ona yöneltilen eleştiriler. , 51 - 77. |
Chicago | ÇAPKU AHMET İbn Sînâ'nın varlık düşüncesinde faal akıl ve ona yöneltilen eleştiriler. (2014): 51 - 77. |
MLA | ÇAPKU AHMET İbn Sînâ'nın varlık düşüncesinde faal akıl ve ona yöneltilen eleştiriler. , 2014, ss.51 - 77. |
AMA | ÇAPKU A İbn Sînâ'nın varlık düşüncesinde faal akıl ve ona yöneltilen eleştiriler. . 2014; 51 - 77. |
Vancouver | ÇAPKU A İbn Sînâ'nın varlık düşüncesinde faal akıl ve ona yöneltilen eleştiriler. . 2014; 51 - 77. |
IEEE | ÇAPKU A "İbn Sînâ'nın varlık düşüncesinde faal akıl ve ona yöneltilen eleştiriler." , ss.51 - 77, 2014. |
ISNAD | ÇAPKU, AHMET. "İbn Sînâ'nın varlık düşüncesinde faal akıl ve ona yöneltilen eleştiriler". (2014), 51-77. |
APA | ÇAPKU A (2014). İbn Sînâ'nın varlık düşüncesinde faal akıl ve ona yöneltilen eleştiriler. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları, 0(26), 51 - 77. |
Chicago | ÇAPKU AHMET İbn Sînâ'nın varlık düşüncesinde faal akıl ve ona yöneltilen eleştiriler. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları 0, no.26 (2014): 51 - 77. |
MLA | ÇAPKU AHMET İbn Sînâ'nın varlık düşüncesinde faal akıl ve ona yöneltilen eleştiriler. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları, vol.0, no.26, 2014, ss.51 - 77. |
AMA | ÇAPKU A İbn Sînâ'nın varlık düşüncesinde faal akıl ve ona yöneltilen eleştiriler. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları. 2014; 0(26): 51 - 77. |
Vancouver | ÇAPKU A İbn Sînâ'nın varlık düşüncesinde faal akıl ve ona yöneltilen eleştiriler. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları. 2014; 0(26): 51 - 77. |
IEEE | ÇAPKU A "İbn Sînâ'nın varlık düşüncesinde faal akıl ve ona yöneltilen eleştiriler." Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları, 0, ss.51 - 77, 2014. |
ISNAD | ÇAPKU, AHMET. "İbn Sînâ'nın varlık düşüncesinde faal akıl ve ona yöneltilen eleştiriler". Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları 26 (2014), 51-77. |