Gazzâlî'nin akıl tasavvurunun İbn Haldûn'da yansıması sorunu

Kamil SARITAŞ (Gümüşhane Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, İslam Felsefesi Ana Bilim Dalı, Gümüşhane, Türkiye)
Marife Dini Araştırmalar Dergisi
5 0
Yıl: 2014 Cilt: 14 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 43 - 62 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Gazzâlî'nin akıl tasavvurunun İbn Haldûn'da yansıması sorunu

Öz:
Akıl, İslam bilgi felsefesinde üzerinde durulan merkezi konulardan birisidir. Çok kapsamlıdır ve farklı boyutları içermektedir. İslam filozofları akıl konusuna büyük bir önem vererek, aklın hangi anlamlara geldiğini, hangi alanlarda bilme kapasitesine sahip olduğunu, aklın elde ettiği bilgilerin niteliğini, duyu, vahiy ve keşifle ilgisini araştırmışlardır. İslam düşünürlerinden, 12. Yüzyılda Doğuda yaşayan Gazzâlî (ö. 505/1111) ile ondan yaklaşık üç yüzyıl sonra Endülüste (Batıda) yaşayan İbn Haldûn (ö. 808/1406) akıl tasavvuruna dair dikkate değer düşünceler ileri sürmüşlerdir. Ancak İbn Haldûnun bu konudaki düşünceleri Gazzâlîye nazaran sınırlıdır. İbn Haldûnun eserlerinde, Gazzâlî ve onun düşüncelerine işaret etmesi dikkate alındığında, akıl konusunda Gazzâlînin İbn Haldûndaki yansımalarını izlemek; iki düşünür arasındaki süreklilik unsurlarının bulunup bulunmadığının tespitine katkıda bulunacak, İbn Haldûnun Gazzâlîden hangi noktalarda etkilendiğini veya etkilenmediğini, buna bağlı olarak da İbn Haldûnun Gazzâlînin düşüncelerinin devam ettiricisi olup olmadığı ortaya konulacaktır. Ayrıca böylesi bir karşılaştırma İslam felsefesinin özgünlüğü konusunda da bir fikir verecektir. Çalışmada bir takım sınırlamalara başvurularak Gazzâlînin görüşlerinin İbn Haldûnun görüşleri ile benzeştiği ve / veya farklılaştığı noktalara odaklanılacaktır. Selef olması hasebiyle önce Gazzâlînin, sonra da İbn Haldûnun görüşleri sunulacaktır.
Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi Felsefe

The problem of al-gazzali s ıntelligence envision reflection on İbn Haldun

Öz:
Intellect is one of the emphasized central topics in the epistemology of Islam. It is very comprehensive and contains different dimensions. Islamic philosophers pay importance to intelligence, and researched the meaning of intelligence in the areas of capacity to know, the quality of the information gotten by intelligence, its relations to sense, revelation and discovery. One of the Islamic philosophers, al-Gazzali (d. 505/1111) who lived in the East in the 12th century, and Ibn Haldun (d. 808/1406), who lived three centuries after him in Andulus, put forward remarkable thoughts in terms of envisaging intelligence. However; Ibn Haldûn s thoughts are restricted with regard to al-Gazzali. In Ibn Haldun s works regarding al-Gazzali and pointing out his thoughts, pursuing the reflections of al-Gazzali in Ibn Haldun helps determine whether or not there is any continuous factors between these two philosophers. This shows in which points Ibn Haldun was affected by al-Gazzali or not, and related to this, whether Ibn Haldun continued his thoughts or not. Such a comparison gives an idea about the originality of Islamic philosophy. The work focuses on the points in which al-Gazzali s thoughts resemble to Ibn Haldun s or differ from each other with some limitations. Being the predecessor, Gazzali s thoughts are presented before Ibn Haldun.
Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi Felsefe
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik
  • Açıkgenç, Alparslan, Bilgi Felsefesi, İnsan Yay. İstanbul 1992.
  • Ardıç, Nurullah, “İbn Haldûn ve Weber’de Bilgi ve Bilim Sorunu”, Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi, C. 2, S. 15, 2003, ss. 139-167.
  • Aristoteles, “On the Soul”, The Basic Woks of Aristotle, ed. Richard Mckeon, Random House, New York 1941.
  • Arslan, Ahmet, İbn-i Haldûn, Vadi Yayınları, Ankara 1997.
  • Aydın, İbrahim Hakkı, Fârâbî’de Bilgi Teorisi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2003.
  • Aydınlı, Yaşar, “Fârâbî’nin Bilgi Anlayışına Genel Bir Bakış”, Bilimname, IV, yıl. 2004, C. 1, ss. 5-16.
  • Aydınlı, Yaşar, “Gazzâlî’de Mistik Tecrübe ve Akıl”, Diyanet İlmi Dergi, C. 47, S. 3, ss. 147-153.
  • Bâkıllânî, et-Temhîd, nşr. Richard Joseph McCarthy, Beyrut 1957.
  • Barbour, Ian, Bilim ve Din Çatışma-Ayrışma-Uzlaşma, çev. İnsan Yay., İstanbul 2004.
  • Bayrakdar, Mehmet, İslam Felsefesine Giriş, TDV Yay., Ankara 2003.
  • Bedir, Murteza, “İbn Haldûn’un Gözüyle Nakli İlimler”, Uluslararası Sempozyum Geçmişten Geleceğe İbn Haldûn, İstanbul 3-4 Haziran 2006, ss. 219-233.
  • Câbirî, Muhammed Âbid, Arap-İslam Kültürünün Akıl Yapısı, çev. B. Köroğlu, H. Hacak, E. Demirli, İstanbul 1999.
  • Cihan, Ahmet Kamil, “İbn Sina’nın Bilgi Teorisine Genel Bir Bakış”, Bilimname, II, yıl. 2003, C. 2, ss. 103-117.
  • Çetinkaya, Bayram Ali, İlkçağ Felsefesi Tarihi, İnsan Yay., İstanbul 2010.
  • Çubukçu, İ. Agah, Gazzâlî ve Şüphecilik, Yapı Kredi Yay., İstanbul 1998.
  • Davidson, Herbert A., al-Fârâbî, Avicenna, Averros on Intellect, Oxford University Press, New York 1992.
  • Deniz, Gürbüz, “Ebu Hâmid el-Gazzali ve Tehâfütü”, İslam Felsefesi Tarihi 1, ed. Bayram Ali Çetinkaya, Grafiker Yay., İstanbul 2012.
  • Ebu Zeyd, el-Fikru'l-Kelamî Inde İbn Haldûn, el-Müessesetü’l-Câmi’a, Beyrut 1997.
  • Erdem, Hüsamettin, “Gazzâlî’de Akıl Bilgisi ve Değeri”, Diyanet İlmi Dergi, C. 47, S. 3, ss. 59-70.
  • Erdem, Hüsamettin, “Gazzâlî’de Akıl Din ilişkisi”, TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, yıl. 1, S. 1, ss. 51-69, Ankara Ocak 2011.
  • Fahri, Macit, İslam Felsefesi Tarihi, çev. Kasım Turhan, İklim Yay., İstanbul 1992.
  • Fârâbî, “Aklın Anlamları Üzerine”, Felsefe Metinleri, çev. Mahmut Kaya, Klasik Yay., İstanbul 2003.
  • Fârâbî, İhsâü’l-ulûm, Dâru’l-Hilâl, Beyrut 1996.
  • Fârâbî, Kitâbü’t-Tenbîh alâ sebîli’s-saâde, nşr. Cafer Ali Yâsîn, Dârü’l-menâhil, Beyrut 1985.
  • Gafarov, Anar, “Râgıb el-İsfahânî’de İnsan Tasavvuru”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, yıl. 2006, C. 30, S. 1, ss. 187-214.
  • Gazâlî, el-Munkız mine’d-Dalâl, Daru’t-Takva, thk. Mahmud Bîcû, Dimaşk 2010.
  • Gazâlî, el-Munkız mine’d-Dalâl, el-İktisad fi’l-İ’tikad, thk. İ. A. Çubukçu, H. Atay, Ankara Üni. İlahiyat Fak. Yay., Ankara 1962.
  • Gazâlî, el-Munkız mine’d-Dalâl, el-Mustasfa min ‘İlmil-Usûl, Mısır 1322.
  • Gazâlî, el-Munkız mine’d-Dalâl, “er-Risâletü’l-ledünniyye”, Mecmûatü Resâili’l-İmâm el-Gazzâlî, Dâru’l-kütübi’l-’ilmiyye, Beyrut 1986.
  • Gazâlî, el-Munkız mine’d-Dalâl, Filozofların Tutarsızlığı, çev. Bekir Karlığa, Çağrı Yay., İstanbul 1981.
  • Gazâlî, el-Munkız mine’d-Dalâl, İhyâu Ulûmi’d-Dîn, çev. Sıtkı Gülle, Huzur Yay., İstanbul 1998.
  • Gazâlî, el-Munkız mine’d-Dalâl, “Kanunu’t-Tevil”, Mecmu’a Resaili İmam Gazzâlî, thk. İbrahim Emin Muhammed, Mektebetü’t- Tevfîkıyye, Kahire ty.
  • Gazâlî, el-Munkız mine’d-Dalâl, Meâricü’l-Kuds fî Medârici Ma’rifeti’n-Nefs, Matbaatü’l-İstikâme, Kahire ty.
  • Gazâlî, el-Munkız mine’d-Dalâl, Mişkâtu’l-Envâr ve Misfâtu’l-Esrâr, thk. Abdülaziz İzzüdddin es-Seyrevani, Alemü’l-Kütüb, Beyrut 1986.
  • Gazâlî, el-Munkız mine’d-Dalâl, Mîzânü’l-’Amel, thk. ve nşr. Süleyman Dünya, Dâru’l-Maârif, Mısır 1964.
  • Görgün, Tahsin, “İbn Haldûn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1999, XIX, 543-555.
  • İbn Haldûn, el-Mukaddime, thk. Abdüsselam eş-Şeddâdî, ed-Dâru’l-Beydâ Mağrib 2005.
  • İbn Haldûn, Mukaddime, çev. Z. K. Ugan, MEB Yay., C. 1. İstanbul 1997.
  • İbn Haldûn, Mukaddime, çev. Z. K. Ugan, MEB Yay., C. 2. İstanbul 1991.
  • İbn Haldûn, Mukaddime, çev. Z. K. Ugan, MEB Yay., C. 3. İstanbul 1996.
  • İbn Haldûn, Tasavvufun Mahiyeti, çev. S. Uludağ, Dergah Yay., İstanbul 1998.
  • İbn Rüşd, Faslu’l-Makal, thk. Muhammed Imara, Daru’s-Selâm, Kahire 2012.
  • İbn Rüşd, Psikoloji Şerhi, çev. Atilla Arkan, Litera Yay., İstanbul 2007.
  • İbn Sina, “Haddü’l-Akl”, Tis’a Resâil, Dâru’l-Arab, Kahire 1989.
  • İnan, Muhammed Abdullah, İbn Haldûn, Kahire 1933.
  • Kindî, “Fi’l-Akl”, Resailü’l-Kindi’l-Felsefiyye, nşr. Ebu Rîde, Daru’Fikri’l-Arabi, Kahire 1950.
  • Kindî, “Fi’l-Akl”, “Fi’n-Nefs”, Resâilü’l-Kindiyyi’l-Felsefî, nşr. Ebu Rîde, Daru’l-Fikri’l-Arabî, Kahire 1950.
  • Korlaelçi, Murtaza, “Gazzâlî’ye Göre Felsefe ve Bilgi Nazariyesi”, Ebu Hamid Muhammed el-Gazzâlî, Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yay., ss. 143-159, Kayseri 1988.
  • Kuşpınar, Bilal, İbn Sina’nın Bilgi Teorisi, MEB., İstanbul 1995.
  • Peker, Hidayet, “Fârâbî ve İbn Sina’nın Felsefelerinde Vahyin Kavramsal Muhtevası”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 17, S. 1, ss. 157-176, Bursa 2008.
  • Plato, Phaedo, ty. R. Duncan, London 1928.
  • Saliba, Cemil, el-Gazzâlî ve Zuamau’l-Felasife, Mecelle Mecma’el-İlmi’l-Arabî, Dimaşk 1946.
  • Sarıtaş, Kamil, “Kindi’nin Akıl Teorisinin Kaynağı Sorunu Üzerine”, Dini Araştırmalar Dergisi, C. 14, S. 40, ss. 90-111.
  • Sarıtaş, Kamil, İskender Afrodisi ve Felsefesi, Gümüşhane Üniversitesi Yay., Gümüşhane 2012.
  • Şahin, Hasan “Gazzâlî’nin İlim, Akıl ve Felsefeye Bakış Tarzı Üzerine Düşünceler”, Erciyes Üniversitesi İlahi-
  • yat Fakültesi Dergisi, S. 2, ss. 249-263, Kayseri 1985.
  • Taş, İsmail, “Ebu Süleyman es-Sicistani ve İbn Rüşd’ün Düşüncesinde Felsefe-Din Münasebeti”, Türk İslam Düşüncesi Yazıları, Kömen Yay., Konya 2011.
  • Taş, İsmail, Ebu Süleyman es-Sicistani ve Felsefesi, Kömen Yay., Konya 2006.
  • Tevhîdî, Ebu Hayyan, el-İmta’ ve’l-Muânese, nşr. Ahmed Emin ve Ahmed ez-Zeyn, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 1953.
  • Tritton, A. S., “In BSOAS”, School of Oriental and African Studies, Bull, yıl. 1959, S. 22.
  • Ülken, Hilmi Ziya, İslam Düşüncesi, Ülken Yay., İstanbul 2005.
  • Vural, Mehmet, “Gazâlî Epistemolojisinde Sezgi ve İlham”, ed. Ethem Cebecioğlu, Tasavvuf İlmi Akademik Araştırma Dergisi, C. 3, S. 9, ss. 179-186, Ankara 2002.
  • Watt, W. Montgomery, “The Study of al-Gazzâlî”, Oriens, Leiden, Brill, yıl. 1960, C. 13/14, S. 1, ss. 121-131.
  • Yıldız, Mustafa, “Gazzâlî’nin Akıl Eleştirisi”, TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, yıl.1, S. 1, ss. 71-85, Ankara 2011.
APA Sarıtaş K (2014). Gazzâlî'nin akıl tasavvurunun İbn Haldûn'da yansıması sorunu. , 43 - 62.
Chicago Sarıtaş Kamil Gazzâlî'nin akıl tasavvurunun İbn Haldûn'da yansıması sorunu. (2014): 43 - 62.
MLA Sarıtaş Kamil Gazzâlî'nin akıl tasavvurunun İbn Haldûn'da yansıması sorunu. , 2014, ss.43 - 62.
AMA Sarıtaş K Gazzâlî'nin akıl tasavvurunun İbn Haldûn'da yansıması sorunu. . 2014; 43 - 62.
Vancouver Sarıtaş K Gazzâlî'nin akıl tasavvurunun İbn Haldûn'da yansıması sorunu. . 2014; 43 - 62.
IEEE Sarıtaş K "Gazzâlî'nin akıl tasavvurunun İbn Haldûn'da yansıması sorunu." , ss.43 - 62, 2014.
ISNAD Sarıtaş, Kamil. "Gazzâlî'nin akıl tasavvurunun İbn Haldûn'da yansıması sorunu". (2014), 43-62.
APA Sarıtaş K (2014). Gazzâlî'nin akıl tasavvurunun İbn Haldûn'da yansıması sorunu. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 14(2), 43 - 62.
Chicago Sarıtaş Kamil Gazzâlî'nin akıl tasavvurunun İbn Haldûn'da yansıması sorunu. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 14, no.2 (2014): 43 - 62.
MLA Sarıtaş Kamil Gazzâlî'nin akıl tasavvurunun İbn Haldûn'da yansıması sorunu. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, vol.14, no.2, 2014, ss.43 - 62.
AMA Sarıtaş K Gazzâlî'nin akıl tasavvurunun İbn Haldûn'da yansıması sorunu. Marife Dini Araştırmalar Dergisi. 2014; 14(2): 43 - 62.
Vancouver Sarıtaş K Gazzâlî'nin akıl tasavvurunun İbn Haldûn'da yansıması sorunu. Marife Dini Araştırmalar Dergisi. 2014; 14(2): 43 - 62.
IEEE Sarıtaş K "Gazzâlî'nin akıl tasavvurunun İbn Haldûn'da yansıması sorunu." Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 14, ss.43 - 62, 2014.
ISNAD Sarıtaş, Kamil. "Gazzâlî'nin akıl tasavvurunun İbn Haldûn'da yansıması sorunu". Marife Dini Araştırmalar Dergisi 14/2 (2014), 43-62.
Sayfa Oluşturulma Tarihi
02-05-2024 8:6

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları