ÇUVAŞ HALK EDEBİYATINDATÜR VE ŞEKİL ADLANDIRMALARI
Yıl: 2014 Cilt: 4 Sayı: 8 Sayfa Aralığı: 59 - 83 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
ÇUVAŞ HALK EDEBİYATINDATÜR VE ŞEKİL ADLANDIRMALARI
Öz: Çuvaşça günümüz Türk lehçeleri içerisinde taşıdığı arkaik unsurlar sebebiyle bu konuda en fazla çalışma yapılan alanlardan birisidir. Ancak 1990lı yıllardan itibaren Türkiyede Türk boyları üzerine çalışmalar artmışsa da Çuvaşların bu ilgiden tam anlamıyla faydalandığını söylemek zordur. Özellikle halk edebiyatı üzerine yapılan çalışmalarda diğer Türk lehçelerindeki terminolojiye çeşitli sebeplerle atıflarda bulunuluyorsa da Çuvaş halk edebiyatı terimlerinin çok fazla zikredilmediği görülmektedir. Bu anlamda dil, din ve folklor olarak arkaik unsurları yaşattığı konusuna dikkat çekilen Çuvaşların halk edebiyatı terminolojisi de bu arkaik özellikleri koruyor olabilir. Bu nedenle makalede konu, halk edebiyatı içerisinde biraz daha daraltılarak tür ve şekil adlandırmaları üzerinde durulmuştur. Halk edebiyatı araştırmalarının tür ve şekil tartışmalarına girilmeksizin terimler sırayla ele alınmıştır. Ele alınacak terimler genel olarak bilimsel araştırmalarda olduğu kadar sözlü kültürde de halk tarafından kabullenilmiş ve yerleşmiş terimlerdir. Ele alınan terimlerden yurĭ, yumah, halap gibi yaygın ve biraz da karmaşık olan terimler üzerinde daha ayrıntılı durulmuştur. Bu terimler art zamanlı ve eş zamanlı olarak ele alınmış; karşılaştırmalı bir çalışmayla bu terimlerin kökenleri ve diğer Türk boylarındaki yayılma sahaları tespit edilmeye çalışılmıştır. Çuvaş halk edebiyatı araştırmalarında kullanılan mit (mit), legenda (efsane), epos (destan) gibi terimler makale kapsamının dışında bırakılmıştır. Bunun yanında temel tür ve şekil adlandırmaları dışında kalan birçok terim de makalede işlenmemiştir.
Anahtar Kelime: NAMINGS OF THE GENRES AND FORMS IN CHUVASH FOLK LITERATURE
Öz: Due to its archaic elements, Chuvash language is one of the most studied dialects among contemporary Turkic languages. However, even though the studies on the Turkish tribes have increased in Turkey since 1990s, it is difficult to say that Chuvashes have benefited thoroughly from that interest. Even though the terminology existing in the other Turkic language accents have been referred to in many studies especially on folk literature, it has been observed that not many terms of Chuvash folk literature have been mentioned. In this context, terminology of Chuvash folk literature, which contains the archaic elements in terms of language, religion and folklore, may conserve these archaic features. Therefore, this article discusses the naming of the genres and forms through narrowing this subject within folk literature. The terms are respectively discussed without mentioning the forms and genre discussions of the researches of folk literature. The terms studied are generally the ones which are accepted and rooted in public in oral culture as well as scientific researches. The terms like yuri, yumah, halap which are common and -to an extent- complicated will be examined in more detail. Those terms are examined simultaneously and diachronically, and the origins and the spread of these terms in other Turkish tribes is tried to be determined though a comparative study. Such terms as myth, legenda, epos etc., which have been used in the studies of Chuvash folk literature have been excluded from this article. In addition, many other terms apart from the namings of genres and forms have also been excluded from this study.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- A.A. Trofimov-V.P. Stanyal, Halĭhĭn İkslmi Puyanlĭh, Mifsem Legendĭsem Halapsem, ÇKİ, Şupaşkar 2002, s. 7-23.
- Adamoviç, Milan, Umstrittene Tschuwaschischen Etymologien, UAJb, Neue Folge5, 1925, s. 74-97.
- Aktaş, Erhan, Divanu Lügat-it Türkteki Tak- Sözü Bağlamında Hakas Haycısı S.P. Kadışevin Tahpahları, Doğumunun 1000. Yılı Dolayısıyla Uluslararası Kaşgarlı Mahmud Sempozyumu Bildirileri, Rize 2008, s. 696- 704.
- Aşmarin, N. İ., Çĭvaş Sĭmahisen Kineki/Slovar' Çuvaşskogo Yazıka (Tom XIII), Çuvaşskoye Gosudarstvennoye İzdatel'stvo, Çeboksarı 1937.
- Aşmarin, N.İ., Çĭvaş Sĭmahisen Kineki/Slovar' Çuvaşskogo Yazıka (Tom V), Çuvaşskoye Gosudartsvennoye İzdatel'stvo, Çeboksarı 1930.
- Aşmarin, N.İ., Çĭvaş Sĭmahisen Kineki/Slovar' Çuvaşskogo Yazıka (Tom IV), ÇKİ, Çeboksarı 1929.
- Aşmarin, N.İ., Çĭvaş Sĭmahisen Kineki/Slovar' Çuvaşskogo Yazıka (Tom VII), ÇKİ, Çeboksarı 1934.
- Aşmarin, N.İ., Çĭvaş Sĭmahisen Kineki/Slovar' Çuvaşskogo Yazıka (Tom IX), ÇKİ, Çeboksarı 1935.
- Aşmarin, N.İ., Çĭvaş Sĭmahisen Kineki/Slovar' Çuvaşskogo Yazıka (Tom XI).: ÇKİ, Çeboksarı 1936.
- Aşmarin, N.İ., Çĭvaş Sĭmahsen Kineki/Slovar' Çuvaşskogo Yazıka (Tom XVI), ÇKİ, Çeboksarı 1941.
- Ceylan, Emine, Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi,Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
- Danilov, N., Çĭvaş Halĭh Yumahisem, Çıvaş ASSR Gosudarstvo İzdatel'stvi, Şupaşkar 1949.
- Dimitriyeva Szolantai, Judit. The Etymology of the Chuvash Word yuma Socerer, Chuvash Studies, Wiesbaden 1982, s. 171-178.
- Fedotov, M. P., Etimologiçeskiy Slovar Çuvaşskogo Yazıka (Cilt II), Çuvaşskiy Gumanitarnıy İnstitut, Çeboksarı 1996.
- Fedotova, E.V. Çĭvaş Halĭh Pultarulĭh-Sĭnavsempe nenüsem Tlksem,ÇKİ, Şupaşkar 2009.
- İlina, N.G., Çĭvaş Halĭh Pultarulĭh-Yanavar Yumahsem,ÇKİ, Şupaşkar 2011.
- Killi, Gülsüm, Hakas Sözlü Edebiyatında Tahpah, Milli Folklor, C. 6,S. 48, Kış 2000, s. 72-83.
- Mészáros, Gyula. Csuvas népköltési gyűjtemény. II. Közmondások, találósmondások, dalok, mesĕk, Budapest 1912.
- Németh, Gy. Über den Ursprug des Wortes aman und EinigeBemerkungen zur türkisch-mongolischen Lautgeschicte, KSz. 14 (1-3), s. 244.
- Nikitin, V. P. Çĭvaş Halĭh Sımahlĭh, ÇKİ, Şupaşkar 1993.
- Nikolskiy, N. V. lkhi Çĭvaş Halĭh Yumahsem inçen, Yumahsem, Şupaşkar 1960.
- Odyukov İ.İ.-G.F. Yumart, Çĭvaş Halĭh Pultarulĭh-Yurĭsem, ÇKİ, Şupaşkar 1978.
- Paasonen, Heikki,Çuvaş Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1950, s. 240- 249.
- Ramstedt, G., Zur frage nach der stellung des tschuwassischen JSFOu 38. 3, 1922, s. 3-34.
- Rodionov, Vitaliy. Kili Tata Pil Sımahisem (hz. A. Yefimov-V. Stanyal), Çĭvaş Halĭh Pultarulĭhi Pilsempe Kilisem, ÇKİ, Şupaşkar 2005, s. 5-11.
- Rodionov, Vitaliy, Voprosı Janrovoy Klasifikatsii Çuvaşskogo Folklora, Çuvaşskiy Folklor. Spetsifika Janrov, Çeboksarı 1982, s. 54-105. Róna-Tas, Andras,Mese a tölgfa tetején. Csuvas mesék, Budapest 1977.
- Salmin A.K., Dva Çuvaşskih Termina, Oboznaçayuşçih Skazku, Sovatskaya Tyurkologiya, No: 2, 1987.
- Sidorova, E. S.,Mifsem Legendĭsem Halapsem, ÇKİ, Şupaşkar 2004.
- Sidorova, E.S., Çĭvaş Halĭh SĭmahlĭhYumahsem (Tom 1), ÇKİ, Şupaşkar 1973.
- Sidorova, E.S., Çĭvaş Halĭh SĭmahlĭhYumahsem (Tom 2), ÇKİ, Şupaşkar 1976.
- Sirotkin, M. Ya.,Çuvaşskiy Folklor: Oçerk Ustno-Poetiçeskogo Narodnogo Tvorçestva, ÇKİ, Çeboksarı 1965.
- Terentyeva, O, O. N.Yefimova, T. İ. Semenova. Çĭvaş Halĭh Pultarulĭh-İstori Halapisem, ÇKİ, Şupaşkar 2007.
- Terentyeva, O. N. , Çĭvaş Halĭh Pultarulĭhi. Tavralĭh Halapsem, ÇKİ, Şupaşkar 2013.
- Yegorov, N.İ. Çĭvaş Folklorn Proza Janrsene Uşkĭnlassi tata Terminologi Iytĭvsem. Halĭh Ĭs-Hakĭl. No. 1. Şupaşkar2002, s. 21-25.
- Yegorov, N.İ., Çuvaşskiy Salamalik, Çuvaşskiy Folklor. Spetsifika Janrov, Çeboksarı 1982, s. 106-130.
- Yegorov, N.İ., Çuvaşlarda Salamalik Manzumesi (Çev. Bülent Bayram), Bengü Bitig Dursun Yıldırım Armağanı, (Ed. Bülent Gül, Ferruh Ağca, Faruk Gökçe), Türkbilig/Öncü Kitap, Ankara 2013, s. 601-616.
- Yegorov, V. G. Etimologiçeskiy Slovar' Çuvaşskogo Yazıka, Çuvaşskoye Knijnoye İzdatelstvo, Çeboksarı 1964, s. 350.
- Yener, Mustafa Levent. Çuvaşça юм/yum-Ortak Türkçe yum Sözcüğü Üzerine. Gazi Türkiyat, AnkaraBahar 2012/1, s. 189-210.
- Yumart G.F., Halĭh Kun-uln Halapsem, İstori Halapsem, ÇKİ, Şupaşkar 2007.
- Yumart G.F-İ.G. Trofimova,Çĭvasş Halĭh Pultarulĭh-Halĭh Epos, ÇKİ, Şupaşkar 2004.
- Zolotnitskiy, N.,Kornevoy Çuvaşsko-Russkiy Slovar,Tipografiya İmperatorskago Universiteta,Kazan 1875.
APA | BAYRAM B (2014). ÇUVAŞ HALK EDEBİYATINDATÜR VE ŞEKİL ADLANDIRMALARI. , 59 - 83. |
Chicago | BAYRAM BÜLENT ÇUVAŞ HALK EDEBİYATINDATÜR VE ŞEKİL ADLANDIRMALARI. (2014): 59 - 83. |
MLA | BAYRAM BÜLENT ÇUVAŞ HALK EDEBİYATINDATÜR VE ŞEKİL ADLANDIRMALARI. , 2014, ss.59 - 83. |
AMA | BAYRAM B ÇUVAŞ HALK EDEBİYATINDATÜR VE ŞEKİL ADLANDIRMALARI. . 2014; 59 - 83. |
Vancouver | BAYRAM B ÇUVAŞ HALK EDEBİYATINDATÜR VE ŞEKİL ADLANDIRMALARI. . 2014; 59 - 83. |
IEEE | BAYRAM B "ÇUVAŞ HALK EDEBİYATINDATÜR VE ŞEKİL ADLANDIRMALARI." , ss.59 - 83, 2014. |
ISNAD | BAYRAM, BÜLENT. "ÇUVAŞ HALK EDEBİYATINDATÜR VE ŞEKİL ADLANDIRMALARI". (2014), 59-83. |
APA | BAYRAM B (2014). ÇUVAŞ HALK EDEBİYATINDATÜR VE ŞEKİL ADLANDIRMALARI. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 4(8), 59 - 83. |
Chicago | BAYRAM BÜLENT ÇUVAŞ HALK EDEBİYATINDATÜR VE ŞEKİL ADLANDIRMALARI. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 4, no.8 (2014): 59 - 83. |
MLA | BAYRAM BÜLENT ÇUVAŞ HALK EDEBİYATINDATÜR VE ŞEKİL ADLANDIRMALARI. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, vol.4, no.8, 2014, ss.59 - 83. |
AMA | BAYRAM B ÇUVAŞ HALK EDEBİYATINDATÜR VE ŞEKİL ADLANDIRMALARI. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2014; 4(8): 59 - 83. |
Vancouver | BAYRAM B ÇUVAŞ HALK EDEBİYATINDATÜR VE ŞEKİL ADLANDIRMALARI. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2014; 4(8): 59 - 83. |
IEEE | BAYRAM B "ÇUVAŞ HALK EDEBİYATINDATÜR VE ŞEKİL ADLANDIRMALARI." Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 4, ss.59 - 83, 2014. |
ISNAD | BAYRAM, BÜLENT. "ÇUVAŞ HALK EDEBİYATINDATÜR VE ŞEKİL ADLANDIRMALARI". Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (2014), 59-83. |