Hastalık, ulus ve felaket: Türkiye'de frengi ile mücadele (1920-1950)

Murat ARPACI (Mimar Sinan Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Sosyoloji Bölümü, İstanbul, Türkiye)
Toplum ve Bilim
93 0
Yıl: 2014 Cilt: 0 Sayı: 130 Sayfa Aralığı: 59 - 86 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Hastalık, ulus ve felaket: Türkiye'de frengi ile mücadele (1920-1950)

Öz:
Bu çalışmada erken Cumhuriyet dönemi Türkiyesinde frengi hastalığı ile mücadelenin hangi dayanaklar, yaklaşımlar ve pratikler içerisinde gerçekleştiği tartışılmaktadır. Bu dönemde konuya dair üretilen tıbbi ve pedagojik nitelikli metinlerin ortaknoktası, frenginin nüfusun azalmasında etkili olan başlıca hastalıklardan biri olduğudur. Ulusal bir felaket olarak kavranan frengiyle mücadele çok boyutlu olarak düşünülmüş ve dönemin kamu sağlığı siyasetinde önemli bir yer edinmiştir. Ancak dönemin ölüm istatistiklerine, metinlerdeki siyasi ve ahlâki mesajlara baktığımızda frengiyle mücadelenin esas karakterini nüfusu biyopolitik stratejilerle iyileştirme, toplumu belirli ahlâki ilkeler etrafında şekillendirme, denetleme ve normalleştirme kaygısının oluşturduğu görülmektedir. Bu metinlerde frengi ahlâki dejenerasyon, delilik ve fuhuşla özdeşleştirilirken, frengililer ahlâki yargılamalarla kriminalize edilmektedir. Metinlerde özellikle kadınlar ve gençler özel bir yer tutmaktadır. Bu bağlamdasöz konusu metinler bir yandan hastalığın yayılmasında esas sorumluluğu kadınlarayüklerken bir yandan da gençleri ahlâki terbiye ve evlilik aracılığıyla hastalıktan korunması gereken özneler olarak ele almaktadır.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih

Disease, nation and disaster: Struggle with syphilis in Turkey (1920-1950)

Öz:
The study discusses the approaches and practices employed for the struggle withsyphilis in early republican period of Turkey. The texts produced in this periodabout the issue share a common ground by defining syphilis as one of the majordiseases that is effective in reducing the population. Struggle with syphilis as a national disaster was conceived broadly and gained an important position in publichealth policy of the period. However when we observe the death statistics and political and moral messages implied by the texts, it becomes clear that the characterof struggle with syphilis was formed by aiming to improve the population via biopolitical strategies, shaping the society around certain moral principles, with theconcern of monitoring and normalization.In these texts sypilis is identified withmoral degeneration, insanity and prostitution, while syphilitics are criminalizedwith ethical judgements. In the texts, especially women and the young have a special place. In this context, above mentioned texts hold women responsible for thespread of disease, and they deal with the young as subjects who need to be pro- tected from disease via moral decency and marriage.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik
  • Akalın, B.Ö. (1938) Türk Çocuğunu Nasıl Yaşatmalı?-1, Ahmet İhsan, İstanbul.
  • Alemdaroğlu, A. (2005) “Politics of the Body and Eugenic Discourse in Early Republican Turkey”, Body & Society, 11(3): 61-76.
  • Ali, H.Z. (1933) “Sifilomani ve Frengiye Dair Bilgilerimizin Tarihinden Bir Nebze”, Sıhhat Almanakı, Mazhar Osman (der.), Kader, İstanbul, 233-241.
  • Behçet, H. (1934) “Frenginin Başlangıcı ve Geçirdiği Devirler”, Deri Hastalıkları ve Frengi Kliniği Arşivi, 1(1): 23-37.
  • Behçet, H. (1935) Frengi, Niçin Ayıp Görülür?, İstanbul Halkevi, İstanbul.
  • Bhabha, H. (1983) “The Other Question...The Stereotype and Colonial Discourse”, Screen, 24(6): 18-36.
  • BCA. (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi), (1929) 301000/220-8, 22.7.1929.
  • BCA. (1930) 301000/220-18, 14.12.1930.
  • BCA. (1945) 490100 / 26-22, 6.6.1945.
  • BOA. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), C.AS. (1803) 434/18047, 09.RA.1218.
  • BOA. A.MKT. MHM. (1865a) 327/96, 24.L.1281.
  • BOA. MVL. (1865b) 710/65, 28.R.1282.
  • BOA. MVL. (1867a) 1036/79, 11.B.1284.
  • BOA. MVL. (1867b) 1047/111, 23.B.1284.
  • BOA. MKT. MHM. (1868) 410/3, 12.S.1285.
  • BOA. İ.DH. (1870) 620/43102, 19.C.1287.
  • BOA, İ.ŞD. (1879) 44/2385, 26.RA.1296.
  • BOA. Y.A.RES. (1881) 11/14, 03.C.1298.
  • BOA. İ.MMS. (1886)84/3653, 07.ZA.1303.
  • Boschma, G. (2003) A Rise of Mental Health Nursing, Amsterdan University, Amsterdam.
  • Boyar, E. (2011) “Social Perceptions of and State Responses to Syphilis In The Late Otoman Empire”, Turkish Historical Review, 2: 101-124.
  • Cavaillon (1934) “Abolitionist Memleketlerde Frenginin İhtiyari veya Mecburi Tedavisi”, Deri Hastalıkları ve Frengi Kliniği Arşivi, 1(5-6), 459-477.
  • Doktor Faik, (1926) “Frengi Hastalığı ve Fenalıkları”, Kurtuluş Yolu, 1(4).
  • Doktor Nurettin, (1923) “İçtimai Yaralarımızdan Frengi”, Halk Yolu, 1(14).
  • Dowbiggin, I. (2011) The Quest For Mental Health, Cambridge, New York.
  • Durkheim, E. (2010) Sosyolojik Yöntemin Kuralları, çev. C.B. Akal, Dost, Ankara. Duster, T. (2005) Backdoor of Eugenics, Routledge, Londra.
  • Eşref, A. (1933) “İçtimai Dertlerimizden Biri”, Sıhhat Almanakı, Mazhar Osman (der.), Kader, İstanbul, 227-232.
  • Ergin, M. (2008) “Biometrics and Anthropometrics: The Twins of Turkish Modernity”, Patterns of Prejudice, 3(42): 281-304.
  • Evered E.Ö. - Evered, K. (2013) “Sex and the Capital City: The Political Framing of Syphilis and Prostitution in Early Republican Ankara”, Journal of the History of Medicine and Allied Sciences, 68(2): 266-299.
  • Foucault, M. (1993) Ders Özetleri 1970-1982, çev. Selahattin Hilav, YKY, İstanbul.
  • Foucault, M. (2003) Cinselliğin Tarihi, çev. H.U.Tanrıöver, Ayrıntı, Ankara.
  • Foucault, M. (2004) Toplumu Savunmak Gerekir, çev. Şehsuvar Aktaş, YKY, İstanbul.
  • Foucault, M. (2005) “İktidarın Halkaları”, Özne ve İktidar, çev. Işık Ergüden, Ayrıntı, İstanbul.
  • Foucault, M. (2008) The Birth of Biopolitics, çev. Graham Burchell, Palgrave Macmillan, New York.
  • Foucault, M. (2013) Güvenlik, Toprak, Nüfus, çev. Ferhat Taylan, Bilgi Üniversitesi, İstanbul.
  • Fracastor, J. (1969) La syphilis (1530), çev. F.N. Uzluk, Ankara Üniversitesi, Ankara.
  • Goffman, E. (2014) Damga: Örselenmiş Kimliğin İdare Edilişi Üzerine Notlar, çev. L. Ünsaldı, Ş.Geniş, S.N. Ağırnaslı, Heretik, Ankara.
  • Hanım, N.E. (1933) “Sütninelerin, Ahçılarınızın, Hizmetçilerinizin Kanlarını Mutlak Muayene Ettiriniz”, Sıhhat Almanakı, Mazhar Osman (der.), Kader, İstanbul, 698-700.
  • Hilal-i Ahmer Mecmuası (1926) “Frenginin Nesle Tesiratı”, 5(55).
  • Hot, İ. (2001) Sıhhiye Mecmuası’na Göre Ülkemizde Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele, Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Deontoloji ve Tıp Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul.
  • İncedayı, C.K. (1934) “Cilt ve Zührevi Hastalıklar Cemiyeti Senelik Kongresi”, Deri Hastalıkları ve Frengi Kliniği Arşivi, 1(1).
  • İncedayı, C.K. (1941) “Frenginin Tehlikelerine Dair Umumi Bilgiler ve Bu Hastalıkla Mücadelede Halka Nasihatler ve Tenbihler”, Deri Hastalıkları ve Frengi Kliniği Arşivi, 7(46).
  • İstatistik Umum Müdürlüğü (1929) İstatistik Yıllığı: 1929, 2.cilt, Cumhuriyet, İstanbul.
  • İstatistik Umum Müdürlüğü (1930) İstatistik Yıllığı, Ankara.
  • İstatistik Umum Müdürlüğü (1940) Küçük İstatistik Yıllığı: 1938-1939, 2.cilt, Neşriyat no: 141, Sühulet.
  • İstatistik Umum Müdürlüğü (1941) Küçük İstatistik Yıllığı: 1940-1941, 4.cilt, Neşriyat no: 192, Ankara.
  • İstatistik Umum Müdürlüğü (1941) Nüfus Hareketleri İstatistiği, Neşriyat no: 173, Ankara.
  • İstatistik Umum Müdürlüğü (1947) Küçük İstatistik Yıllığı: 1942-1945, Yayın no: 253, Ankara.
  • İstatistik Genel Müdürlüğü (1949) İstatistik Yıllığı, Yayın no: 303, Cilt: 17, Ankara.
  • İstatistik Genel Müdürlüğü (1950) Türkiye İstatistik Yıllığı, Yayın no: 328, Cilt: 18, Ankara.
  • Kaplan, R.M. (2010) “Sypilis, Sex and Psychiatry: 1789-1925”, Australasian Psychiatry, 18(1): 22-27.
  • Kemal, O. (1933) “Beyin Frengisi ve Isıtma Hastalığı İle Tedavisi”, Sıhhat Almanakı, Mazhar Osman (der.), Kader, İstanbul, 802-804.
  • Kermenli, A. (1933) “Frengi Nasıl Bir Hastalıktır?”, Sıhhat Almanakı, Mazhar Osman (der.), Kader, İstanbul, 271-275.
  • Kousoulis, A. (vd.) (2011) “Social Aspect of Sypilis Based on the History of Its Terminology”, Indian Journal of Dermatology, Venerology and Leprology, 77(3): 389-391.
  • Kuntay, M.C. (1998) Üç İstanbul, Oğlak, İstanbul.
  • Kutkam, İ.H. (1937) Frengi, Halk, İstanbul.
  • M.H. (1933) “Gençlik Hıfzıssıhhası”, Sıhhat Almanakı, Mazhar Osman (der.), Kader, İstanbul, 970- 974.
  • Moulin, A.M. (2013) “Organizma ve Bilimler”, çev. S. Özen, Bedenin Tarihi: 3 içinde, A.C. Corbin, J.J. Courtine, G.Vigarello (der.),YKY, İstanbul.
  • Naci. (1933) “Belsoğukluğu ve Frengiden Korunma Çareleri”, Sıhhat Almanakı, Mazhar Osman (der.), Kader, İstanbul, 694-697.
  • Nikiforuk, A. (2001) Mahşerin Dört Atlısı: Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi, çev. S. Erkanlı, İletişim, İstanbul.
  • Ordover, N. (2003) American Eugenics: Race, Queer, Anatomy, and Science of Nationalism, Minne- sota, Londra.
  • Osman, M. (1933) “Cümhuriyetin Sıhhat Siyaseti”, Sıhhat Almanakı, Mazhar Osman (der.), Kader, İstanbul, 35-43.
  • Osman, M. (1945) Frengi ve Sinir Hastalıkları, Kenan, İstanbul.
  • Ömer, H. (1933) “Belsoğukluğu ve Tedavisi”, Sıhhat Almanakı, Mazhar Osman (der.), Kader, İstanbul, 433-435.
  • Özbek, M.T. (2012) “Son Dönem Osmanlı İstanbulu’nda Yoksul ve Yalnız Kadınların Kontrolü ve Fuhuş (1900-1914)”, Tarih ve Toplum: Yeni Yaklaşımlar, 15: 65-83.
  • Özgen, İ. (1935) Üç Bela: Frengi, Fuhuş, İçki, Dereli, İzmir.
  • Pekin, H. (1939) Muhtasar Frengi, Kader, İstanbul.
  • Pollock, H. (1921) Eugenics As a Factor in the Prevention of Mental Disease, New York.
  • Porter, D. (1999) Health, Civilization and The State: A History of Public Helath From Ancient To Modern Times, Routledge, Londra.
  • Ramih, N. (1933) “Ahlâk ve Fuhuş Hastalıkları”, Sıhhat Almanakı, Mazhar Osman (der.), Kader, İstanbul, 743-757.
  • Resmi Gazete (1930) “Umumi Hıfzıssıhha Kanunu”, Kanun No: 1593, Sayı: 1489, 6 Mayıs 1930.
  • Resmi Gazete (1931) “Evlenme Muayenesi Hakkında Nizamname”, Kararname no: 11682, Sayı: 1904, 21 Eylül 1931.
  • Rıza, A. (1933) “Veladi Frengi”, Sıhhat Almanakı, Mazhar Osman (der.), Kader, İstanbul,252-258.
  • Rifat, K. (1933) “İçtimai Hastalıklardan: Frengi”, Mülkiye: İlmi, Mesleki Aylık Mecmua, 32.
  • Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı (1950) Frengi Tedavi Yönetmeliği, Recep Ulusoğlu, Ankara.
  • Saim, M. (1934) “Gençliğin Cinsi Terbiyesi”, Deri Hastalıkları ve Frengi Kliniği Arşivi, 1(5-6): 331-338.
  • Salgırlı, S.G. (2011) “Eugenics for the Doctors Medicine and Social Control in 1930s Turkey”, Journal of the History of Medicine and Allied Sciences, 66(3), 281-312.
  • Şerifsoy, S. (2009) “Aile ve Kemalist Modernizasyon Projesi, 1928-1950”, Vatan, Millet, Kadınlar, der. Ayşe Gül Altınay, İletişim, İstanbul.
  • Schick, İ.C. (2000) Batının Cinsel Kıyısı: Başkalıkçı Söylemde Cinsellik ve Mekansallık, çev. S.Kılıç, G.Sarı, Tarih Vakfı Yurt, İstanbul.
  • Selanikli, N. (1933) “Hekimlik, Hekim; Rolleri; Aile Hekimi, Esirgeme Hekimliği...”, Sıhhat Almanakı, Mazhar Osman (der.), Kader, İstanbul, 705-711.
  • Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti (1931) Frengi Tedavi Talimatnamesi, Ankara.
  • Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti (1935) Frengi Mücadele Teşkilatının Vazifelerini Gösterir Talimatname, Ankara.
  • Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti (1938) Frengi Tedavi Talimatnamesi, Recep Ulusoğlu Ankara.
  • Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti (1939) Frengi Mücadele Teşkilatının Vazifelerini Gösterir Talimatname, Ankara.
  • Ş. (1938) “Frengi Nedir ve Nasıl Bulaşır”, Muğla Halkevi Dergisi, 11: 5-6.
  • Şükrü, A. (1933) “Frengi”, Sıhhat Almanakı, Mazhar Osman (der.), Kader, İstanbul, 206-209.
  • Talimcioğlu, Ş.K. (1939) Zührevi Hastalıklardan Resimli Frengi, Nümune, İstanbul.
  • TBMM. Zabıt Ceridesi (1944) Cilt: 7., Devre: 1, İçtima senesi: 1, 2.basılış, Ankara.
  • Temel, M. (2008) Atatürk Döneminde Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklarla Mücadele, Nehir, İstanbul.
  • Toprak, Z. (1987) “İstanbul’da Fuhuş ve Zührevi Hastalıklar 1914-1933”, Tarih ve Toplum, 39: 31-40.
  • Yıldırım, N. (1985) “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi: 5, İletişim, İstanbul, 1320-1338.
  • Zilanaki, D.G. (1933) “Frenginin Tevlit Ettiği Sinir Hastalıkları”, Sıhhat Almanakı, Mazhar Osman (der.), Kader, İstanbul, 962-964.
APA ARPACI M (2014). Hastalık, ulus ve felaket: Türkiye'de frengi ile mücadele (1920-1950). , 59 - 86.
Chicago ARPACI MURAT Hastalık, ulus ve felaket: Türkiye'de frengi ile mücadele (1920-1950). (2014): 59 - 86.
MLA ARPACI MURAT Hastalık, ulus ve felaket: Türkiye'de frengi ile mücadele (1920-1950). , 2014, ss.59 - 86.
AMA ARPACI M Hastalık, ulus ve felaket: Türkiye'de frengi ile mücadele (1920-1950). . 2014; 59 - 86.
Vancouver ARPACI M Hastalık, ulus ve felaket: Türkiye'de frengi ile mücadele (1920-1950). . 2014; 59 - 86.
IEEE ARPACI M "Hastalık, ulus ve felaket: Türkiye'de frengi ile mücadele (1920-1950)." , ss.59 - 86, 2014.
ISNAD ARPACI, MURAT. "Hastalık, ulus ve felaket: Türkiye'de frengi ile mücadele (1920-1950)". (2014), 59-86.
APA ARPACI M (2014). Hastalık, ulus ve felaket: Türkiye'de frengi ile mücadele (1920-1950). Toplum ve Bilim, 0(130), 59 - 86.
Chicago ARPACI MURAT Hastalık, ulus ve felaket: Türkiye'de frengi ile mücadele (1920-1950). Toplum ve Bilim 0, no.130 (2014): 59 - 86.
MLA ARPACI MURAT Hastalık, ulus ve felaket: Türkiye'de frengi ile mücadele (1920-1950). Toplum ve Bilim, vol.0, no.130, 2014, ss.59 - 86.
AMA ARPACI M Hastalık, ulus ve felaket: Türkiye'de frengi ile mücadele (1920-1950). Toplum ve Bilim. 2014; 0(130): 59 - 86.
Vancouver ARPACI M Hastalık, ulus ve felaket: Türkiye'de frengi ile mücadele (1920-1950). Toplum ve Bilim. 2014; 0(130): 59 - 86.
IEEE ARPACI M "Hastalık, ulus ve felaket: Türkiye'de frengi ile mücadele (1920-1950)." Toplum ve Bilim, 0, ss.59 - 86, 2014.
ISNAD ARPACI, MURAT. "Hastalık, ulus ve felaket: Türkiye'de frengi ile mücadele (1920-1950)". Toplum ve Bilim 130 (2014), 59-86.
Sayfa Oluşturulma Tarihi
22-04-2024 21:17

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları