FRANSIZ DİPLOMAT BOISLECOMTE'A GÖRE MEHMED ALİ PAŞA İSYANI DÖNEMİNDE OSMANLI TİCARETİ (1833‐1834)

Yilmaz, Ozgur; GHEBANTANİ ŞENOL, Aslı

FRANSIZ DİPLOMAT BOISLECOMTE'A GÖRE MEHMED ALİ PAŞA İSYANI DÖNEMİNDE OSMANLI TİCARETİ (1833‐1834)

Özgür YILMAZ, (Gümüşhane Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Gümüşhane, Türkiye)

Aslı GHEBANTANİ ŞENOL (Institut national des langues et civilisations orientales, INALCO-Paris/Fransa.)

Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi

10 0

Yıl: 2015 Cilt: 0 Sayı: 14 Sayfa Aralığı: 437 - 477 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

FRANSIZ DİPLOMAT BOISLECOMTE'A GÖRE MEHMED ALİ PAŞA İSYANI DÖNEMİNDE OSMANLI TİCARETİ (1833‐1834)

Öz:

Fransa, Mehmed Ali Paşanın isyanının yarattığı kargaşa ortamında Babıâlinin Rusya ile ittifak yapmasından oldukça rahatsız olmuştu ve Mısır Meselesinin kendi çıkarlarına uygun çözümlenmesini arzu ediyordu. Bunun için Fransız hükümeti, Mehmed Ali Paşa ve Babıâli arasında sürüp giden soruna kendi lehine bir çözüm bulma amacıyla, dışişlerindeki kabiliyeti nedeniyle Baron de Boislecomteu Mehmed Ali Paşa nezdinde arabuluculuk yapmak ve dolayısıyla Babıâli üzerindeki Rusya etkisini kaldırmak amacıyla Doğuya gönderdi. Mehmed Ali Paşa nezdindeki siyasi misyonu dışında Boislecomte, Dışişleri Bakanı Broglieden artık sona yaklaşan Osmanlı İmparatorluğu ile ilgili çok akıllıca gözlemler yapmak ve bu gözlemlerini raporlar haline getirerek Fransız hariciyesine sunmak talimatı da almıştı. Bu bakımdan Boislecomte imparatorluğu idari, askeri, ekonomik ve ticari açıdan geniş birincelemeye tabi tuttu. Bu çalışma Boislecomteun Doğuya gönderilme sürecini inceledikten sonra Baronun Osmanlı ticareti hakkındaki değerlendirmeleri inceleme amacındadır. Çalışmanın kaynağı Fransız Dışişleri Bakanlığı Arşivinin Paristeki merkezinde yer alan Mémoires et Documents: Turquie kataloğunda yer alan dosyalardır.

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Siyasi Bilimler

OTTOMAN TRADE DURING THE REVOLT OF MEHMED ALI PASHA ACCORDING TO FRENCH DIPLOMAT BOISLECOMPTE

Öz:

France had been quite disturbed by the alliance of the Sublime Porte with Russia created by the revolt of Mehmed Ali Pasha, and hoped to resolve the Egyptian Question according to her own interests. Forthis purpose the French goverment sent Boislecomte who was a talented diplomat in external affairsto the Orient to resolve the question in itsfavour, to mediate by Mehmed Ali Pasha and to remove Russian influence on the Sublime Porte. Apart from the political mission by Mehmed Ali Pasha, Boislecomte wasinstructed by French Foreign Minister, Broglie, to make very wise observation on the Ottoman Empire in this crisis period and to prepare detailed reportsfrom these observations and to send them to the French Foreign Ministry. In thisregard, Boislecomte examined the empirein detail from administrative, military, economic and commercial point of view. After reviewing the Oriental mission of Boislecomte, this paper aims to examine Boislecomteʹs assessments on the Ottoman trade. The main sources of the study are Boislecomteʹs correspondences located in French Foreign Ministry Archivein Paris under the catalogue ofMémoireset Documents: Turquie .

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Siyasi Bilimler

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

I. Arşiv Belgeleri
Archives du ministère des Affaires étrangères (AMAE) (Dışişleri Bakanlığı Arşivi, Fransa) a) Centre des Archives diplomatiques de La Courneuve (CADC)
‐Série Personnel 1ère Série. Dossier Individuel: n° 476, Boislecomte Charles, comte de. Mémoireset Documents(MD): Turquie:
‐Tome 72, Egypte, 8 Avril‐3 Juillet 1833
‐Tome 73, Correspondance dOrient, Syrie, Asie Mineure‐ Constantinople, 21 Juillet‐4 Décembre 1833
‐Tome 74, Constantinople, suite, 8 Décembre 1833‐7 Février 1834. b) Centre des Archives diplomatiques de Nantes (CADN)
‐Ambassade, Constantinople, Série D : Trébizonde, Tome 3. II. Araştırma ve İncelemeler
‐Abu‐Manneh, Butrus, Mehmed Ali Paşa and Mahmud II: The Genesis of a Conflict, Turkish Historical Review, Sayı 1, Leiden 2010, s. 9‐14.
‐Altundağ, Şinasi, Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı ve Mısır Meselesi, 1. Kısım (1831‐1841), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.
‐Anastassiadou, Meropi, Tanzimat Çağında Bir Osmanlı Şehri Selanik, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2001.
‐Anderson, Matthew Smith, Doğu Sorunu 1774‐1923 Uluslararası İlişkiler Üzerine Bir İnceleme, (Çeviren: İdil Eser), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2000.
‐Armaoğlu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (17891914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
‐Bacqué‐Grammont J.‐L., ‐ Kuneralp, S.,‐ Hitzel, F., Representants Permanents dela Franceen Turquie (1536‐1991) et dela Turquie en France(1797‐1991, Éditions Isis, İstanbul 1991.
‐Baillou Jean, (Editör), Les Affaires étrangères et le corps diplomatique français, De lʹAncien Régime au Second Empire, vol. I, Editions du C.N.R.S, Paris 1984.
‐Baskıcı, Mehmet Murat, 1800‐1914 Yıllarında Anadoluda İktisadi Değişim, Turhan Kitabevi, Ankara 2005.
‐Bilge, Mustafa L., Kızıldeniz, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt XXV, Ankara 2004, s.558‐559.
‐Bilici, Faruk, La France et la mer Noire sous le Consulat et lEmpire : « la porte du harem ouverte », Méditerranée, Moyen‐Orient : deux siècles de relations internationales, recherches en hommages à Jacques Thobie (dir. W. Arbid, S. Kançal, J.‐D Mizrahi, S. Saul), LHarmattan, Paris 2003, s. 655‐676.
‐Coquelle, P., « La Mission de Sébastiani à Constantinople en 1801 », Revue dHistoire Diplomatique, Sayı 17, Paris 1903, s. 438‐455.
‐Çolak, Kamil, Mısırın Fransızlar Tarafından İşgali ve Tahliyesi, Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, Sayı 2, Sakarya 2008, s.141‐183.
‐de Saint‐Priest, François‐Emmanuel Guignard, Mémoires sur lambassade de France en Turquie et sur le commerce des Français dansle Levant, E. Leroux, Paris 1877.
‐Douin, Georges, La mission du Baron de Boislecomte, lEgypte et la Syrie en 1833, LʹInstuit français dʹarchéologie orientale du Caire, Caire 1927.
‐Driault, Édouard, Napoléonun Şark Siyâseti, Selim‐ Sâlis, Napoléon, Sébastiani ve Gardane, (Çeviren: Köprülüzade M. Fuad, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
‐Durhan, İbrahim, 1838 Tarihli Osmanlı‐İngiliz Ticaret Sözleşmesi ve Sonuçları, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt VI, Sayı 1‐2, Erzincan 2002, s. 77‐104.
‐Eldem, Edhem, French Trade in Istanbul in the Eighteenth Century, Brill, Leiden 1999.
Eren, Emine, Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı ve Mısır Meselesi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir 2008.
‐Fontanier, Victor, Doğuya Seyahat, Bir Fransız Konsolosun Gözüyle 1830ların Trabzonundan Siyaset ve Toplum, (Çeviri ve Editör: Özgür Yılmaz), Heyamola Yayınları, İstanbul 2015.
‐Güler, İbrahim, Türkiye Dışındaki Bazı Arşivlerin Türk Tarih İncelemelerine Kazandırılması (Tunus ve Fransa Arşivleri Örneği), I. Milli Arşiv Şurası (20‐21 Nisan 1998, Ankara), Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1998, s. 295‐318.
‐Halaçoğlu, Yusuf, Basra, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt V, Ankara 2004, s. 112‐114.
‐Herbette, Maurice, Une ambassadeturque sous le Directoire, Perrin et cie., Paris 1902.
‐Issawi, Charles, The Tabriz‐Trabzon Trade, 18301900: The Rise and Decline of A Route, International Journal of Middle East Studies, Sayı I, Cambridge 1970, s. 18‐27.
‐Issawi, Charles, The Economic History of Turkey 1800‐1914, The University of Chicago Press, Chicago and London 1980.
‐Issawi, Charles, The Economic History of Iran 1800‐1914, The University of Chicago Press, Chicago 1971.
‐Jarrett, Mark, The Congress of Vienna and Its Legacy: War and Great Power Diplomacy After Napoleon, I.B. Tauris, New York 2013.
‐Kaleli, Hüseyin, XIX. yüzyılda İran Transit Ticaret Yolu İçin Osmanlı‐Rus Rekabeti, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 9, Kütahya 2003, s. 1‐19.
‐Karal, Enver Ziya, Fransa ‐ Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu: (1797‐1802), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1938.
‐Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt V, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2007.
‐Kasaba, Reşat, Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi, (Çeviren: Kudret Emiroğlu), Belge Yayınları, İstanbul 1993.
‐Kayapınar, Ayşe, Fransız Arşiv Belgelerine Göre XIX. Yüzyılda Aşağı Güney Tuna Havzasında Osmanlı Savunma Sistemi, XV. Türk Tarih Kongresi, Ankara 11‐15 Eylül 2006, Kongreye Sunulan bildiriler, Cilt IV, Kısım 3, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010, s. 1631‐1638.
‐Kılınç Burcu, ve diğr., Osmanlının Son Döneminden Günümüze Türkiyede Dış Ticaretin Gelişimi, Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, Cilt VIII, Sayı 1, Çanakkale 2013, s. 55‐77.
‐Kutluoğlu, Muhammed H., The Egyptian Question, Eren Yayınları, İstanbul 1988.
‐Kütükoğlu, Mübahat S., Osmanlı‐İngiliz İktisadi Münasebetleri II (1838‐1850), Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1976.
‐Kütükoğlu, Mübahat S., İzmir, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt XXIII, Ankara 2004, s. 515‐ 524.
‐Levasseur, Emile, Histoire du commerce dela France, A. Rousseau, Paris 1912.
‐Louis, Jérôme, La question dOrient sous Louis‐Philippe, Ecole pratique des hautes études EPHE, Paris 2004.
‐Martal, Abdullah, Belgelerle Osmanlı Döneminde İzmir, Yazıt Yayıncılık, İzmir 2007.
‐Owen, Roger, The Middle East in the World Economy, 1800‐1914, I.B. Tauris, London 2005.
‐Palmer, Alan, Osmanlı İmparatorluğu Son 300 Yıl Bir Çöküşün Yeni Tarihi, (Çeviren: Belkıs Ç. Dişbudak), Sabah Kitapları, İstanbul 1995.
‐Quataert, Donalt, 19. Yüzyıla Genel Bir Bakış, Islahatlar Devri 1812‐1914, Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600‐1914, Cilt II, (Çeviren: Süphan Andıç), (Editör: Halil İnalcık), Donald Quataert, Eren Yayınları, İstanbul 2004, s. 885‐ 1051.
‐Raccagni, Michelle, The French Economic Interets in the Ottoman Empire, International Journal of Middle East Studies, Cilt XI, Sayı 3, Cambridge 1980, s. 339‐376.
‐Sander, Oral, Ankanın Yükselişi ve Düşüşü, Osmanlı Diplomasi Tarihi Üzerine Bir Deneme, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1987.
‐edivý, M., The Struggle for ʹDiplomatic Gloryʹ: Anton Prokesch von Osten and Baron de Boislecomte in Alexandria in May 1833, Egyptʹs Heritage in Europe. Egypt and Austria V, Univerza na Primorskem, Koper 2009. s. 191‐198.
‐Shaw, Stanford J.‐Shaw, E. K., Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Cilt II, Çeviren: M. Harmancı), E Yayınları, İstanbul 1983.
‐Shaw, Stanford J., Eski ve Yeni Arasında Sultan III. Selim, (Çeviren: Hür Güldü), Kapı Yayınları, İstanbul 2008.
‐Soysal, İsmail, Fransız İhtilâli ve Türk Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789‐1802), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
‐Soysal, İsmail, Fransa Dışişleri Bakanlığı Arşivleri ve Türk‐Fransız Diplomasi Münasebetlerine Ait Belgeleri, Belleten, Cilt XV, Sayı 60, Ankara 1951, s. 709‐712.
‐Soysal, İsmail, Fransa, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt XIII, Ankara 2002, s.182‐ 184.
‐Spiridonakis, B. G., Empire Ottoman Inventaire des Mémoires et Documents aux Archives du Ministère des Affaires Étrangères de France, Institute for Balkan Studies, Selanik 1973.
‐Subaşı Turgut, ‐ Şenol, Aslı, Baron de Bois le Comteʹun Raporlarına Göre II Mahmud Döneminde Osmanlıʹda Kadın, International Journal of Human Sciences, Uluslararası Hakemli Dijital Dergi, Sayı 9, Sakarya 2012, s. 1032‐1048.
‐Şenol, Aslı, Fransız Diplomat Baron de Bois le Comteun Raporlarına Göre Osmanlı Ekonomisi (1833‐1834), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2012.
‐Şimşek, Eyyub, Osmanlı‐Fransız Diplomatik İlişkileri ve Kırım Savaşı (1853‐1856), Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Trabzon 2013.
‐Tuncel, Metin, Fırat, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.XIII, Ankara 2004, s. 31‐ 33. Turgay, A. Üner, Ottoman Opium Production and Government Policies‐Changing Trade Patterns, International Journal of Turkish Studies, Sayı II, Utrecht 1983, s. 105‐ 125.
‐Tuncel, Metin, The Nineteenth Century Golden Triangle: Chinese Consumption, Ottoman Production, American Connection, International Journal of Turkish Studies, Sayı III, Utrecht 1983‐84, s. 65‐91.
‐Tuncel, Metin, Trabzon, Doğu Akdenizde Liman Kentleri (1800‐1914), (Editör: Ç. Keyder, Y. E. Özveren, D. Quataert), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1994, s. 45‐73.
‐Ubucini, M. A., Lettres sur la Turquie, Librairie Militaire de j. Dumaine, Paris 1853.
‐Yalçınkaya, M. Alaaddin, III. Selim ve II. Mahmud Dönemleri Osmanlı Dış Politikası, Türkler, (Editör: Kemal Çiçek), Cilt XII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 620‐ 650.
‐Yılmaz, Özgür Karadenizin Uluslararası Ticarete Açılması ve Trabzon, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt II, Sayı 7, Samsun 2009, s.359‐382.
‐Yılmaz, Özgür, 19. Yüzyılda Trabzonda Fransız Ticareti ve Yatırımları, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Sayı 15, Trabzon 2013, s. 39‐76.
‐Yılmaz, Özgür, Victor Fontaniernin Trabzon Konsolosluğu (1830‐1832), OTAM, Sayı 35, Ankara 2014, s. 153‐196.
Yılmaz, Özgür, 20. Yüzyılın Başlarında Samsun Limanı: Fransız Konsolosu H. de Cortanzenin Raporlarına Göre, Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti ve Canik, Samsun, Cilt I, (Editör: Osman Köse), Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Ankara 2013, s. 181‐193.
‐Yılmaz, Özgür, Tanzimat Döneminde Trabzon, Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul 2014.
‐http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/IMG/pdf/md‐turquie‐1‐136.pdf, tarih: 15.03.2015.
‐http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/IMG/pdf/md‐turquie‐137‐184.pdf, tarih: 15.03.2015.

APA	Yilmaz O, GHEBANTANİ ŞENOL A (2015). FRANSIZ DİPLOMAT BOISLECOMTE'A GÖRE MEHMED ALİ PAŞA İSYANI DÖNEMİNDE OSMANLI TİCARETİ (1833‐1834). , 437 - 477.
Chicago	Yilmaz Ozgur,GHEBANTANİ ŞENOL Aslı FRANSIZ DİPLOMAT BOISLECOMTE'A GÖRE MEHMED ALİ PAŞA İSYANI DÖNEMİNDE OSMANLI TİCARETİ (1833‐1834). (2015): 437 - 477.
MLA	Yilmaz Ozgur,GHEBANTANİ ŞENOL Aslı FRANSIZ DİPLOMAT BOISLECOMTE'A GÖRE MEHMED ALİ PAŞA İSYANI DÖNEMİNDE OSMANLI TİCARETİ (1833‐1834). , 2015, ss.437 - 477.
AMA	Yilmaz O,GHEBANTANİ ŞENOL A FRANSIZ DİPLOMAT BOISLECOMTE'A GÖRE MEHMED ALİ PAŞA İSYANI DÖNEMİNDE OSMANLI TİCARETİ (1833‐1834). . 2015; 437 - 477.
Vancouver	Yilmaz O,GHEBANTANİ ŞENOL A FRANSIZ DİPLOMAT BOISLECOMTE'A GÖRE MEHMED ALİ PAŞA İSYANI DÖNEMİNDE OSMANLI TİCARETİ (1833‐1834). . 2015; 437 - 477.
IEEE	Yilmaz O,GHEBANTANİ ŞENOL A "FRANSIZ DİPLOMAT BOISLECOMTE'A GÖRE MEHMED ALİ PAŞA İSYANI DÖNEMİNDE OSMANLI TİCARETİ (1833‐1834)." , ss.437 - 477, 2015.
ISNAD	Yilmaz, Ozgur - GHEBANTANİ ŞENOL, Aslı . "FRANSIZ DİPLOMAT BOISLECOMTE'A GÖRE MEHMED ALİ PAŞA İSYANI DÖNEMİNDE OSMANLI TİCARETİ (1833‐1834)". (2015), 437-477.

APA	Yilmaz O, GHEBANTANİ ŞENOL A (2015). FRANSIZ DİPLOMAT BOISLECOMTE'A GÖRE MEHMED ALİ PAŞA İSYANI DÖNEMİNDE OSMANLI TİCARETİ (1833‐1834). Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 0(14), 437 - 477.
Chicago	Yilmaz Ozgur,GHEBANTANİ ŞENOL Aslı FRANSIZ DİPLOMAT BOISLECOMTE'A GÖRE MEHMED ALİ PAŞA İSYANI DÖNEMİNDE OSMANLI TİCARETİ (1833‐1834). Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 0, no.14 (2015): 437 - 477.
MLA	Yilmaz Ozgur,GHEBANTANİ ŞENOL Aslı FRANSIZ DİPLOMAT BOISLECOMTE'A GÖRE MEHMED ALİ PAŞA İSYANI DÖNEMİNDE OSMANLI TİCARETİ (1833‐1834). Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, vol.0, no.14, 2015, ss.437 - 477.
AMA	Yilmaz O,GHEBANTANİ ŞENOL A FRANSIZ DİPLOMAT BOISLECOMTE'A GÖRE MEHMED ALİ PAŞA İSYANI DÖNEMİNDE OSMANLI TİCARETİ (1833‐1834). Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2015; 0(14): 437 - 477.
Vancouver	Yilmaz O,GHEBANTANİ ŞENOL A FRANSIZ DİPLOMAT BOISLECOMTE'A GÖRE MEHMED ALİ PAŞA İSYANI DÖNEMİNDE OSMANLI TİCARETİ (1833‐1834). Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2015; 0(14): 437 - 477.
IEEE	Yilmaz O,GHEBANTANİ ŞENOL A "FRANSIZ DİPLOMAT BOISLECOMTE'A GÖRE MEHMED ALİ PAŞA İSYANI DÖNEMİNDE OSMANLI TİCARETİ (1833‐1834)." Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 0, ss.437 - 477, 2015.
ISNAD	Yilmaz, Ozgur - GHEBANTANİ ŞENOL, Aslı . "FRANSIZ DİPLOMAT BOISLECOMTE'A GÖRE MEHMED ALİ PAŞA İSYANI DÖNEMİNDE OSMANLI TİCARETİ (1833‐1834)". Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 14 (2015), 437-477.