ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE TÜRK SOLUNUN DP ve HÜKÜMET İLE İLİŞKİLERİ 1945-1946

Yıl: 2014 Cilt: 0 Sayı: 55 Sayfa Aralığı: 177 - 242 Metin Dili: Diğer İndeks Tarihi: 29-07-2022

ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE TÜRK SOLUNUN DP ve HÜKÜMET İLE İLİŞKİLERİ 1945-1946

Öz:
Türk solu, 1945 öncesinde de düşünce ve eylem zenginliği içinde siyasette yer almış bir harekettir. Her dönemde devlet tarafından izlenmiş, kovuşturulmuş olan ve daha çok Türkiye Komünist Partisi kökenli bu hareket, İkinci Dünya Savaşı sonrasında Türkiyede legal biçiminde varlık kazanmış ve var olan sol akımlarla da bütünleşme eğiliminde olmuştur. 1945te Demokrat Partinin (DP) kuruluş aşamasında, DP ile sol hareketler arasında bazı yakınlaşmalar olmuştur. DPnin, bu aşamada toplumsal muhalefetin tamamına ulaşmak amacıyla bazı sol söylemler geliştirmiş olması da bunda etkilidir. Bu dönemde Türk Solu, hem DP hem de Hükümet ile ilişkilerinde belirgin bir umutvar tavır içindedir. Sol düşünce çerçevesindeki bazı isimler ile kurulacak DP arasındaki ilişkiler, CHPyi rahatsız etmiştir. Çok partili hayat a geçişte daha kontrollü bir muhalafet partisi tercih eden CHPnin de çabalarıyla, bu gruplar ile DP rasındaki yakınlaşmalar, 1945 sonlarındaki Tan Olayı ve onu izleyen dönemde sona ermiştir. Türkiyede sol düşüncenin demokrasi ve özgürlükçü söylemli kitle partileri ile olan ilişkisi, çoğu kez görece ileri olanı, görece daha geri olana karşı savunmak gibi kendi toplumsal varlığı ile çelişkili ama zorunlu bir çabayı içeren uzun tarihi bir gelişim üzerinde biçimlenmiştir. 1945 ile 1946 arasındaki dönem, Türk solu açısından bu gelişimin ana temalarının belirdiği bir tür siyasi labarotuvar olma özelliğini korumaktadır.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih

-

Öz:
Abstract Turkish Left with its considerable experience dating back to the period before 1945 is a movement that has participated in its richness of ideas and actions in the political sphere. This political movement, which originated from illegal Communist Party of Turkey and had to live for many years through illegal channels, started due largely to the effects of new environment in post World War II era to organize in legal enti- ties and to integrate with the existing Left movements at the time. After the establishment of Democratic Party (DP) in 1945, a political rap- prochement was experienced between DP and Leftist circles as a response to single party rule of CHP-Republican People s Party. One factor in this rapprochement was the fact that DP had developed in its formation phase some Leftist discourses in order as much as possible to embrace the prevailing societal opposition. CHP, which aimed to prevent further expansion of left in the period of transi- tion to multiparty political life and was positioning itself with regard to Western Block, was concerned with the conciliatory relationship between DP to be estab- lished and some figures of Leftist circles. With the efforts of the party in power CHP that preferred a more controlled opposition party in transition to the new multiparty era, the rapprochement between DP and Leftist groups ended with the Tan incidence in 1945 and in subsequent years. The relationship in Turkey between the Left ideology and mass political parties advocating democracy and freedom discourse was formed along a long historical development in which Left had, in contradiction to its societal reason d être, to sup- port relatively progressive forces as against relatively the less progressive. The years between 1945 and 1946 still remain to be an era that is a kind of political la- boratory or a field to study in which from the point of view of Turkish Left main themes of this development were manifested.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih
Belge Türü: Makale Makale Türü: Diğer Erişim Türü: Erişime Açık
  • Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) Fon No: 030 10 Kutu No: 208 Dosya No: 421 Sıra No: 19. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) Fon No: 030.10 Kutu No: 79 Dosya No: 524 Sıra No: 18. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) Fon No: 030/01 Kutu No: 42 Dosya No: 247 Sıra No: 1 2- GAZETE ve DERGİLER Akşam Gazetesi Cumhuriyet Gazetesi Tan Gazetesi Gün Dergisi Atatürk Yolu Dergisi Toplumsal Tarih Dergisi 3-KİTAPLAR: Atılgan, Gökhan; Behice Boran, Öğretim Üyesi, Siyasetçi, Kuramcı, Yordam Kitap, 2.Baskı, 2007. Akyol, Hüseyin; Bölüne Bölüne Büyümek Türkiye’de Sol Örgütler, Phoenix Yayınları, İkinci Baskı, Eylül 2010. Armaoğlu, Fahir; 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1980 Cilt: 1, Türkiye İş Bankası Yayınları, Onuncu Baskı, Ankara, 1994. Barutçu, Faik Ahmet; Siyasi Anılar 1939-1954, Milliyet Yayınları, İstanbul, Mart 1977. Berkes, Niyasi ; Unutulan Yıllar, İletişim Yayınları, 1997. Çavdar, Tevfik; Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950, İmge Kitabevi Yayın- ları, 4. Baskı, Eylül 2008. Gürün, Kamuran; Savaşan Dünya ve Türkiye:3 Savaş 1939-1945, Tekin Yayınevi, İstanbul, Temmuz 2000. Kabacalı, Alpay Bilinmeyen Yönleriyle Cumhuriyet Tarihi, Denizbank Yayınları, 2004. Karpat, Kemal ; Türk Demokrasi Tarihi, Timaş Yayınları, 4. Baskı, İstanbul 2013. Kıvılcımlı, Hikmet; Kuvayimilliyeciliğimiz ve 2. Kuvayimilliyeciliğimiz, Bütün Eserleri 4, Sosyal İnsan Yayınları, İstanbul, Mart 2007. _______________; Siyasetimiz, Bütün Eserleri 43, Sosyal İnsan Yayınları, İstanbul, Mart 2011. Küçük, Yalçın ; Türkiye Üzerine Tezler, 1908-1998, C.1, Tekin Yayınevi, 5. Basım, 1989. Mumcu, Uğur; Aybar ile Söyleşi Sosyalizm ve Bağımsızlık, Tekin Yayınevi, 10. Baskı, İstanbul, 1994. Sayılgan, Aclan; Türkiye’de Sol Hareketler (1871-1972), Hareket Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, Haziran 1972. _____________ ; Soldaki Bitmeyen Kavga, Ayşe Yayınları, Ankara 1970. Sertel, Sabiha ; Roman Gibi, Belge Yayınları, İkinci Baskı, 1987. Sertel, Yıldız ; Annem Sabiha Sertel Kimdi, Neler Yazdı, Belge Yayınları, 3. Baskı, Ocak 2001. ___________; Babam Gazeteci Zekeriya Sertel, Susmayan Adam, Cumhuriyet Kitapları, Ekim 2002. ___________; Nazım Hikmet ve Serteller İdeolojileri, Yaşamlarında Bilinme- yenler, Everest Yayınevi, 1.Baskı, Kasım 2008. Sertel, Zekeriya ; Hatırladıklarım, Gözlem Yayınları, Üçüncü Baskı, İstanbul, Mart 1977. Shirer, William L.; Nazi İmparatorluğu, Çöküş, Birinci Baskı, Kasım 1979. Timur, Taner ; Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, İmge Kitabevi Yayınları, 3. Baskı, Mart 2003. Toker, Metin ; Tek Partiden Çok Partiye 1944-1950, Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları, 1944- 1973, Bilgi Yayınevi, 3. Baskı,1990. Tufan, Tarkan ; Hikmet Kıvılcımlı, Hayatı ve Eserleri, Nokta Kitap Yayınları, 2. Baskı, Temmuz 2012. Tunçay, Mete ; Türkiye’de Sol Akımlar-1 (1908-1925), BDS Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, Ağustos 2000. ___________ ; Türkiye’de Sol Akımlar-II (1925-1936), BDS Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, Ekim 1992. ___________ ; Eleştirel Tarih Yazıları, Liberte Yayıncılık, 2. Baskı, Nisan 2006. Yalman, Ahmet Emin; Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, C.2., Rey Yayınları, Birinci Baskı, İstanbul 1970. Yeşil, Ahmet; Türkiye’de Çok Partili Siyasi Hayata Geçiş, Kültür Bakanlığı Yayınları, İkinci Baskı, 2001. Yetkin, Çetin ; Karşıdevrim 1945-1950, Yeniden Anadolu Ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları, 7.Baskı, Eylül 2009. 4-MAKALELER: Adil, Esat; “Korporasyonculara Dikkat” Gün Dergisi, 21 Eylül 1946 , Sayı.23 ------------; “Her Şey, Milletin Varlık ve Refahına Bağlıdır”, Gün Dergisi, 14 Aralık 1946 , Sayı. 30 Atılgan, Gökhan; “Behice Boran”, Sol, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C.8, içinde, İletişim Yayınları, Birinci Baskı, İstanbul 2007 Belge, Murat ;“Türkiye’de Sosyalizm Tarihinin Ana Çizgileri”, Sol, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C.8, içinde, İletişim Yayınları, Birinci Baskı, İstanbul 2007 Doğan, M.Görkem - Çetinkaya,Y.Doğan ;“TKP’nin Sosyalizmi”, Sol, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C.8, İletişim Yayınları, Birinci Baskı, İstanbul 2007. Ekinci, Necdet ; “İnönü Dönemi ve II.Dünya Savaşı Yılları”, Türkler Ansiklopedisi, C.16, (Ed.) H.Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002. Ertan, Temuçin Faik ; “İkinci Dünya Savaşı Sonrasında Dünya ve Türkiye”, 80.Yılında Türkiye Cumhurşiyeti ve Demokrasi, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Birinci Basım, Ekim 2004, s.73-88. Gürel, Burak- Nacar, Can ; “Şefik Hüsnü Değmer”, Sol, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C.8, İletişim Yayınları, Birinci Baskı, İstanbul 2007. İncioğlu, Nihal Kara; “Türkiye’de Çok Partili Sisteme Geçiş ve Demokrasi Sorunla- rı”, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, Dora Yayınları, 4. Baskı, Ekim 2009, s.302-317. Koçlar, Bekir; “Çok Partili Hayata Geçiş Döneminde Hükümet-Muhalefet İlişkisi, Türkler Ansiklopedisi, C.16, (Ed.) H.C.Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 754-764. Özdemir; Ali Ulvi; “İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Serteller ve Tan Gazetesi (1939-1945)”, Atatürk Yolu Dergisi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayını, Sayı.49, Bahar 2012, s.179-216. Özüçetin, Yaşar ;“Demokrasiye Geçiş, Demokrat Parti’nin Kuruluşu, 1946 Seçimleri”, Türkler Ansiklopedisi, C.16, (Ed.) H.C.Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 765-773. Sertel, Sabiha; “Türkiye Sosyalist Bir Devlet Midir?”, Tan Gazetesi, 11.08.1945. Tanrıkut, Hasan; “Demokrasiden Demagojiye”, Gün Dergisi, 23. Kasım 1946Sayı.28 Tunçay, Mete ; Giriş Yazısı, Toplumsal Tarih Dergisi, Mayıs 1997, Sayı.41. , 5-TEZLER Danacı, Savaş ; Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinde Sol İki Parti: Türkiye Sosyalist Partisi ve Türkiye Sosyalist Emekçi Köylü Partisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler En- stitüsü Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi, Siyaset Bilimi Ana Bilim Dalı, An- kara, 2002. 6-İNTERNET KAYNAKLARI http://www.broadleft.org/tr_left_part_hist_diag.pdf. http://www.urundergisi.com/makaleler.php?ID=256. EKLER: EK.1. DP’nin kuruluş aşamasındaki toplantıların dönemin İç İşleri Bakanlığı tarafından izlendiğine ilişkin belge. EK.2. Zekeriya Sertel’in 24 Nisan 1951 tarihli Celal Bayar’a yazdığı mektup.
APA ÖZDEMİR A (2014). ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE TÜRK SOLUNUN DP ve HÜKÜMET İLE İLİŞKİLERİ 1945-1946. , 177 - 242.
Chicago ÖZDEMİR ALİ ÜLVİ ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE TÜRK SOLUNUN DP ve HÜKÜMET İLE İLİŞKİLERİ 1945-1946. (2014): 177 - 242.
MLA ÖZDEMİR ALİ ÜLVİ ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE TÜRK SOLUNUN DP ve HÜKÜMET İLE İLİŞKİLERİ 1945-1946. , 2014, ss.177 - 242.
AMA ÖZDEMİR A ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE TÜRK SOLUNUN DP ve HÜKÜMET İLE İLİŞKİLERİ 1945-1946. . 2014; 177 - 242.
Vancouver ÖZDEMİR A ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE TÜRK SOLUNUN DP ve HÜKÜMET İLE İLİŞKİLERİ 1945-1946. . 2014; 177 - 242.
IEEE ÖZDEMİR A "ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE TÜRK SOLUNUN DP ve HÜKÜMET İLE İLİŞKİLERİ 1945-1946." , ss.177 - 242, 2014.
ISNAD ÖZDEMİR, ALİ ÜLVİ. "ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE TÜRK SOLUNUN DP ve HÜKÜMET İLE İLİŞKİLERİ 1945-1946". (2014), 177-242.
APA ÖZDEMİR A (2014). ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE TÜRK SOLUNUN DP ve HÜKÜMET İLE İLİŞKİLERİ 1945-1946. ATATÜRK YOLU DERGİSİ, 0(55), 177 - 242.
Chicago ÖZDEMİR ALİ ÜLVİ ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE TÜRK SOLUNUN DP ve HÜKÜMET İLE İLİŞKİLERİ 1945-1946. ATATÜRK YOLU DERGİSİ 0, no.55 (2014): 177 - 242.
MLA ÖZDEMİR ALİ ÜLVİ ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE TÜRK SOLUNUN DP ve HÜKÜMET İLE İLİŞKİLERİ 1945-1946. ATATÜRK YOLU DERGİSİ, vol.0, no.55, 2014, ss.177 - 242.
AMA ÖZDEMİR A ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE TÜRK SOLUNUN DP ve HÜKÜMET İLE İLİŞKİLERİ 1945-1946. ATATÜRK YOLU DERGİSİ. 2014; 0(55): 177 - 242.
Vancouver ÖZDEMİR A ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE TÜRK SOLUNUN DP ve HÜKÜMET İLE İLİŞKİLERİ 1945-1946. ATATÜRK YOLU DERGİSİ. 2014; 0(55): 177 - 242.
IEEE ÖZDEMİR A "ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE TÜRK SOLUNUN DP ve HÜKÜMET İLE İLİŞKİLERİ 1945-1946." ATATÜRK YOLU DERGİSİ, 0, ss.177 - 242, 2014.
ISNAD ÖZDEMİR, ALİ ÜLVİ. "ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE TÜRK SOLUNUN DP ve HÜKÜMET İLE İLİŞKİLERİ 1945-1946". ATATÜRK YOLU DERGİSİ 55 (2014), 177-242.