Ahmed Yesevî'nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri

Eyüp BAŞ (Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Ankara, Türkiye)
Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
90 16
Yıl: 2011 Cilt: 52 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 21 - 53 Metin Dili: Diğer İndeks Tarihi: 29-07-2022

Ahmed Yesevî'nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri

Öz:
Osmanlı dönemi dini hayatını iyi bir şekilde anlayabilmek, konunun tasavvuf ve tarikatlar boyutunu göz önünde bulundurmakla mümkündür. Bu durum dikkate alındığında, kökleri Türklerin İslamiyeti kabulleri sürecinin hemen akabine kadar dayanan bir tarih dilimi ile karşılaşılmaktadır. Söz konusu süreç içerisinde İslam coğrafyasının çeşitli bölgelerinde ortaya çıkan İslam anlayış ve yaşam tezahürleri, farklı yönleriyle Osmanlı toplumuna miras olarak ulaşmış gözükmektedir. Osmanlı topraklarında doğmasa da, Osmanlı döneminde yaşamasa da Ahmet Yesevî ve tarikatı Yesevîlik, bahsedilen etkinin önemli bir örneğidir. Çalışmada Orta Asya Türk-İslam kültürünün çok önemli bir aktarıcısı olarak Ahmed Yesevî, onun tarikatı Yesevîliğin Bektaşîlik ve Alevîlik üzerindeki etkileri ve Osmanlı dönemi dini hayatındaki izleri konu edilmiştir. Elde edilen verilere göre Yesevîliğin Osmanlı coğrafyasında iki şekilde varlığını sürdürmüş olduğu görülmüştür. Bunlardan ilkinin Yesevîliğin düşünce yapısının, âdab ve erkânı denilen uygulamalarının Nakşibendîlik ve Bektaşîlik içerisindeki etkisine bağlı varlığı; ikincisi ise bazı arşiv belgelerinin işaret ettiği gibi bizzat Yesevîlik tarikatı olarak varlığıdır.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık
  • AKTAN Ali, “Künhü’l-Ahbâr’a Göre Ahmed Yesevî ve Anadolu’daki Halifeleri”, Milletlerarası Hoca Ahmed Yesevî Sempozyumu (26-29 Mayıs 1993) Bildirileri, Kayseri 1993, 13-22.
  • ALGAR Hamid, “Hâcegân”, DİA., İstanbul 1996, XIV, 431.
  • ÂLÎ Gelibolulu Mustafa, Kitabü’t-Târih-i Künhü’l-Ahbâr, haz.: A. Uğur-M. Çuhadar-A. Gül-H. Çuhadar, Kayseri 1997.
  • ATIYYETULLAH Ahmed, el-Kâmûsu’l-İslâmî, Kahire 1979.
  • BACQUE-GRAMMONT Jean-Louis, “XVI. Yüzyılıın İlk Yarısında Osmanlılar ve Safevîler”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İ.Ü. Ed. Fak. Tarih Araştırmaları Merkezi, İstanbul 1991, 205-219.
  • BANARLI Nihad Sami, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul 1971, I, 279.
  • BARTHOLD V.V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, haz.: Hakkı Dursun Yıldız, Ankara 1990.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İ.DH. 924/73265.
  • BOA, ADVN., 53/29.
  • BOA, 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569), Ankara 1998.
  • CAHEN Claude, “Baba İshak, Baba İlyas, Hacı Bektaş ve Diğerleri”, çev.: İsmet Kayaoğlu, AÜİFD, Ankara 1972, XVIII, 193-202.
  • CUMBUR Müjgan, “Evliyâ Çelebi Seyahat-namesi’nde Ahmed Yesevî”, Erdem, Hoca Ahmed Yesevî Özel Sayısı, C. VII, S. 21, Ankara 1995, 887-917.
  • ÇINAR Ali Abbas, “Bazı Yazılı Bektaşî Kaynaklarında Ahmed Yesevî-Hacı Bektaş Velî Bağlantısı ve Yesevî’nin Hoşgörüsünü İşleyen Şiirler”, Erdem, C. VIII, S. 24, Ocak 1996, 729-744.
  • ÇUBUKÇU İ. Agah, Türk Düşünce Tarihinde Felsefe Hareketleri, Ankara 1986.
  • DEWEESE Devin, “The Mashā’ikh-ı Turk And The Khojagān: Rethinking The Links Between The Yasavī And Naqshbandī Sufi Traditions”, Journal of Islamic Studies, (1996) 7(2), 180-207.
  • ERASLAN Kemal, “Ahmed Yesevî”, DİA, İstanbul, 1989, II, 159
  • ERASLAN Kemal, Ahmed-i Yesevî Dîvan-ı Hikmet Seçmeler, Ankara 1993, 59, 63, 65.
  • ERÖZ Mehmet, Türkiye’de Alevîlik ve Bektaşîlik, Ankara 1990.
  • ESİN Emel, “Ahmed Yesevî Külliyesi”, DİA, İstanbul 1989, II, 162-163.
  • EVLİYA ÇELEBİ, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, haz.: Robert Dankoff-Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, İstanbul 2006, I, 43.
  • FIĞLALI Ethem Ruhî, Çağımızda İtikadî İslâm Mezhepleri, Ankara 1990.
  • GÖLPINARLI Abdulbaki, “Kızıl-baş”, İA, İstanbul 1954, VI-II, 789.
  • GÖLPINARLI Abdulbaki, Alevî Bektâşî Nefesleri, İstanbul 1992.
  • GÜNDÜZ İrfan, Osmanlılarda Devlet-Tekke Münasebetleri, İstanbul 1984.
  • GÜZEL Abdurrahman, “Ahmed Yesevî’nin Fakr-nâme’si ile Hacı Bektaş Veli’nin Makalat’ı Arasındaki Benzerlikler”, Milletlerarası Ahmed Yesevî Sempozyumu Bildirileri (Ankara 1991), Ankara 1992, 33-43.
  • HÂZİNÎ Ahmed b. Mahmud b. Hacı Şah, Cevâhiru’l-Ebrâr min Emvâci’l-Bihâr (Yesevî Menakıbnâmesi), haz.: Cihan Okuyucu, Kayseri 1995, 45-46.
  • KAFESOĞLU İbrahim, Selçuklu Tarihi, İstanbul 1992.
  • KAFESOĞLU İbrahim, Türk Millî Kültürü, İstanbul 1996.
  • KIRKKILIÇ Ahmet, Başlangıçtan Günümüze Tasavvuf, İstanbul 1996.
  • KONUKÇU Enver, “Sayram ve Yeri”, Milletlerarası Hoca Ahmed Yesevî Sempozyumu Bildirisi, Kayseri 1993.
  • KORKMAZ Seyfullah, “Ahmed Yesevî ve Hacı Bektaş Veli Aralarındaki Bağlar, Fikirleri, Tesirleri ve Türk İslâm Edebiyatına Katkıları”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 11 (2001), 325-355.
  • KÖPRÜLÜ Fuad, “Ahmed Yesevî”, İslam Ansiklopedisi (İA.), MEB yay., İstanbul 1940, I, 210.
  • KÖPRÜLÜ Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara 1993.
  • KUTLU Sönmez, “Ahmet Yesevi ve Din Anlayışı”, http://www.sonmezkutlu.com/?&Bid=222790, Erişim: 16.10.2011.
  • OCAK Ahmet Yaşar, “Bektaşîlik”, DİA., İstanbul 1992, V, 373-379 .
  • OCAK Ahmet Yaşar, “Hacı Bektaş Vilâyetnâmesi”, DİA, İstanbul 1996, XIV, 471-472.
  • OCAK Ahmet Yaşar, “Türk Dünyasında Ahmed Yesevî ve Yesevîlik Kültürünün Yayılışı: Bir Sufî Kültürünün Yeniden Güncelleşmesi”, Yesevîlik Bilgisi, haz.: C. Kurnaz-M. İsen-M. Tatcı, Ankara 1998, 311-318.
  • OCAK Ahmet Yaşar, “Türk Dünyasında Ahmed-i Yesevî Kültürünün Yayılışı”, Milletlerarası Hoca Ahmed Yesevî Sempozyumu Bildirisi, Kayseri 1993, 209-306.
  • OCAK Ahmet Yaşar, Babaîler İsyanı, İstanbul 1980.
  • OCAK Ahmet Yaşar, Kalenderîler, Ankara 1992.
  • ONAT Hasan, “Kızılbaşlık Farklılaşması Üzerine”, http://www.hasanonat.net/New/Yazilar/kizilbaslik.pdf. Erişim: 09.11.2011.
  • SARIKAYA Saffet, “Anadolu Alevîliğinin Oluşumu”, EKEV Akademi Dergisi, C. I, S. I (Kasım 1997), 81-96.
  • ŞEKER Mehmet, “Ahmed Yesevî’nin Hayatında Arslan Baba Meselesi”, Milletlerarası Hoca Ahmed Yesevî Sempozyumu Bildirisi, Kayseri 1993, 359-360.
  • TOSUN Necdet, “Yesevîliğin İlk Dönemine Aid Bir Risâle: Mir’âtü’l-Kulûb”, İLAM Araştırma Dergisi, C. II, S. 2 (Temmuz- Aralık 1997), 41-85.
  • TÜRER Osman, “Türk Dünyasında İslâm’ın Yerleşmesi ve Muhafazasında Sûfî Tarikatları ve Yesevî’nin Rolü”, Milletlerarası Hoca Ahmed Yesevî Sempozyumu Bildirisi, Kayseri 1993, 363.
  • Vilâyet-nâme, Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektaş-ı Velî, haz.: Abdulbaki Gölpınarlı, İstanbul, ?.
  • YAZICI Nesimi, “Hoca Ahmed Yesevî Döneminde Türk-İslâm Kültürünün Oluşumu-Gelişimi”, Diyanet İlmi Dergi, Ankara 1993, C. 29, S. 4, 3-5.
  • YILMAZ Necdet, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, İstanbul 2001.
  • YURDAYDIN Hüseyin Gazi, İslâm Tarihi Dersleri, Ankara 1988.
APA BAŞ E (2011). Ahmed Yesevî'nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri. , 21 - 53.
Chicago BAŞ Eyüp Ahmed Yesevî'nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri. (2011): 21 - 53.
MLA BAŞ Eyüp Ahmed Yesevî'nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri. , 2011, ss.21 - 53.
AMA BAŞ E Ahmed Yesevî'nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri. . 2011; 21 - 53.
Vancouver BAŞ E Ahmed Yesevî'nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri. . 2011; 21 - 53.
IEEE BAŞ E "Ahmed Yesevî'nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri." , ss.21 - 53, 2011.
ISNAD BAŞ, Eyüp. "Ahmed Yesevî'nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri". (2011), 21-53.
APA BAŞ E (2011). Ahmed Yesevî'nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52(2), 21 - 53.
Chicago BAŞ Eyüp Ahmed Yesevî'nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52, no.2 (2011): 21 - 53.
MLA BAŞ Eyüp Ahmed Yesevî'nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol.52, no.2, 2011, ss.21 - 53.
AMA BAŞ E Ahmed Yesevî'nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2011; 52(2): 21 - 53.
Vancouver BAŞ E Ahmed Yesevî'nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2011; 52(2): 21 - 53.
IEEE BAŞ E "Ahmed Yesevî'nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri." Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52, ss.21 - 53, 2011.
ISNAD BAŞ, Eyüp. "Ahmed Yesevî'nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/2 (2011), 21-53.
Sayfa Oluşturulma Tarihi
17-04-2024 4:10

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları