Yıl: 2016 Cilt: 5 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 42 - 55 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

HAREZM TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ KISASU'L-ENBİYA'DA KOŞ SÖZCÜĞÜ VE ANLAM ALANI

Öz:
Türklük biliminde Harezm Türkçesi (13-14. yy.) eserleri arasındadeğerlendirilen Kısasul-Enbiya, Arapçadan Farsçaya yapılmış birpeygamberler kıssası tercümesinin 709/1309-10 yılında Nasırüd-din binBurhanüd-din Rabguzî (Ribat-ı Oguzî) tarafından Türkçeye uyarlanmasıdır.Bu uyarlama eser, özellikle ses ve biçim bilgisi açısından olduğu kadar sözvarlığıyla da hem yazıldığı döneme hem de Türk dili tarihi çalışmalarınaönemli katkılarda bulunmaktadır. Koş ve koşa sözcüklerinin köken bilgisi ve tarihi Türk lehçelerindekianlam ve kullanımları üzerinde durduğumuz ve yakın zamandayayımlayacağımız çalışma sırasında koş sözcüğünün sadece Kısasul- Enbiyada çok anlamlılık çerçevesinde değerlendirebileceğimiz altı farklıanlamda kullanıldığı tespit edildi. Sözcüğün dönem sözlüklerinde geçenbirçok anlamına bu eserde rastlanması Kısasul-Enbiya için olduğu kadardönemi açısından da bir zenginliktir. Koşun kullanımına dair bu anlamzenginliğini ortaya koymak üzere Aysu Ata tarafından hazırlanan metin vedizin çalışmaları esas alınarak metinde 12 kez geçen sözcük anlam bilgisibakımından incelenip dönem sözlükleri ve metinlerindeki anlamlarlakarşılaştırılıp tanıklatma yoluna gidilmiştir.
Anahtar Kelime:

Konular: Folklor Tarih Kültürel Çalışmalar Sanat

WORD OF KOŞ AND ITS SEMANTIC FIELD IN THE KISASU L- ENBİYA THAT IS WRITTEN WITH KHWAREZM TURKISH

Öz:
Kısasu l-Enbiya (Anecdotes of Prophets), considered among theKhwarezm Turkish works (13-14th century) within the Turkishness science, isthe adaptation of the translation of anectodes of prophets from Arabic toPersian to the Turkish language by Nasırü d-din bin Burhanü d-din Rabguzî(Ribat-ı Oguzî) in the year 709/1309-10. This work of adaptationsignificantly contributes to both the era it was written in and to the Turkishlanguage history works in terms of sound and form information as well as theexistence of words.During the studywhich we shall publish soon and in which we laidemphasis on the origin information and history of the words Koş and koşawithin the meaning and usage in Turkish dialects, it has been determined thatthe word koş was used in six different meanings which could be consideredby our side pursuant to polysemy in Kısasu l-Enbiya. Discovering the manymeanings of the word already existing in the dictionaries of the era in this work shows the wealth of Kısasu l-Enbiyaas well as the period it was writtenin. In order to put forth this richness in meaning with respect to the use of theword Koş, the word that was repeated 12 times in the text has been reviewedin terms of meaning information by means of taking as the basis the text andindex works prepared by Aysu Ata and comparison was made between thedictionaries of the period and the meaning within the texts and the method ofwitnessing has been used.
Anahtar Kelime:

Konular: Folklor Tarih Kültürel Çalışmalar Sanat
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • AHANOV, K. (1993). Til Biliminiñ Negizderi. Almatı: Sanat Baspası.
  • AKSAN, D. (1971). Anlambilimi ve Türk Anlambilimi (Ana Çizgileriyle). Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
  • AKSAN, D. (1996). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınları.
  • ATA, A. (1997). Nāṣırü’d-dín Bin Burhānüd’dín Rabġuzí Kıṣaṣü’l-Enbiyā (Peygamberler Kıssaları) I Giriş-Metin-Tıpkıbasım. II Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • ATA, A. (2002). Harezm-Altın Ordu Türkçesi. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
  • ATA, A. (2004). Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası), Karahanlı Türkçesi (GirişMetin-Notlar-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • CLAUSON, S. G. (1960). Sanglax, A Persian Guide to the Turkish Language by Muhammad Mehdí Xān, (Faksimile Text with an Introduction an Indices by Sir Gerard Clauson). London.
  • CLAUSON, S. G. (1972). An Etimological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford. (ED).
  • COURTEILLE, P. d. A. (1870). Dictionnaire turk-oriental, destiné principalment à faciliter la lecture des ouvrages de Bâber, d’Aboul-Gâzi et de Mşr-Ali-Chir-Navâï. Paris MDCCC LXX. (PdC).
  • DANKOFF, R. ve KELLY, J. (1982-1984-1985). Mahmūd al-Kāṭɣarī. Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk) Part I-II-III. Edited and Translated with Introduction and Indices by Robert Dankoff in collaboration with James Kelly, Cambridge. Sources of Oriental Languages and Literatures 7, Turkish Sources VII.
  • ERASLAN, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • ERCİLASUN, A. B. ve AKKOYUNLU, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • EROL, H A. (2008). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • ESED, M. (1996). Kur’an Mesajı Meal-Tefsir. (çev. C. Koytak, A. Ertürk). 2. Cilt, İşaret Yayınları.
  • ES-SABUNİ, M. A. (1995). Safvetü’t-Tefâsir Tefsirlerin Özü. 4. Cilt, (çev. Sadreddin Gümüş, Nedim Yılmaz). İstanbul: Yeni Şafak Yayınları.
  • FAZILOV, E. İ. (1991). Kısas-ı Rabguziy 1-2. Taşkent: Yazuvçi Neşriyatı.
  • KAÇALİN, M. (2011). Niyazî, Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • KARA, F. (2011). Muḥammed Yaḳub-ı Çingí, Zebân-ı Türkî (Kélür-nâme) İnceleme-MetinDizin. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
  • KARABACAK, E. (1994). An Inter-Linear Translation of The Qur’an Into Old Anatolian Turkish (Part I: Introduction and Text). Harvard. University Press.
  • KARAAĞAÇ, G. (1996). Eş Yazılılık, Eş Seslilik ve Çok Anlamlılık. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. VIII, 31-55.
  • KÜÇÜK, M. (2014). Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır Arası İlk Kur’an Tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • NADALYAEV, V. M., NASİLOV, D. M. vd. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar. Leningrad. (DTS).
  • ÖZAVŞAR, R. (2012). Kısasu’l-Enbiya Üzerine Düzeltmeler. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 7/4, 2457- 2472.
  • ÖZYETGİN, M. (2003). Eski Türkçede ‘Ölçü’. Mustafa Canpolat Armağanı. Ankara: Yayımlayanlar: Aysu Ata, Mehmet Ölmez 195-204.
  • SAĞOL, G. (1993, 1995). An Inter-Linear Translation of The Qur’an Into Khwarazm Turkish = Harezm Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi (Part I: Introduction and Text), (Part II: Glosary). Harvard.
  • SEYHAN, T. (2007). Çağatayca İki Zafernâme Tercümesinde Kullanılan Bazı Uzunluk Ölçüsü Birimleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. Cilt 4, Sayı 2 (Haziran 2007), 116- 145.
  • Şeyḫ Süleymān Efendi-i Özbekí el-Buḫārí (1300/1882). Luġat-i Çaġatay ve Türkí-i ǾOśmāní, İstanbul [rūmí] 1298: [Türk Dilleri Araştırmaları. Cilt 13. İstanbul 2003]. (ŞS)
  • TOPALOĞLU, A. (1976, 1978). Muhammed bin Hamza - XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış “Satır Arası” Kur’an Tercümesi – 1. Cilt (Giriş-Metin). 2. Cilt (Sözlük). İstanbul: Kültür Bakanlığı.
  • USTA, H. İ. (2011). Orta Asya Kur’an Tefsiri, Ankara: Poyraz Ofset Matbaacılık.
  • ÜNLÜ, Suat (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 235v/3-450r7) (Giriş-Metin-İnceleme-Analitik Dizin). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • ÜNLÜ, S. (2012). Harezm-Altınordu Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Kitabevi.
  • ÜŞENMEZ, E. (2013). Türkçe İlk Kur’an Tercümelerinden Özbekistan Nüshası Satır Arası Türkçe-Farsça Tercümeli (Giriş-İnceleme- Metin-Sözlük-Ekler Dizini-Tıpkıbasım). İstanbul: Akademik Kitaplar.
  • YAZIR, E. M. H. Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Meali. (Çevrimiçi) http://www.enfal.de/melmalili/nisa.htm.
  • YÜCE, N. (1993). Ebu’l-ḳāsım Cārullāh Maḥmūd Bin ǾOmar Muḥammed Bin Aḥmed EzZamaḫşarí El-ḫvārizmí, Mukaddimetü’l-Edeb ḫvārizm Türkçesi İle Tercümeli Şuşter Nüshası Giriş, Dil Özellikleri, Metin, İndeks. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2. baskı.
APA BAKIRCI F (2016). HAREZM TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ KISASU'L-ENBİYA'DA KOŞ SÖZCÜĞÜ VE ANLAM ALANI. , 42 - 55.
Chicago BAKIRCI FATİH HAREZM TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ KISASU'L-ENBİYA'DA KOŞ SÖZCÜĞÜ VE ANLAM ALANI. (2016): 42 - 55.
MLA BAKIRCI FATİH HAREZM TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ KISASU'L-ENBİYA'DA KOŞ SÖZCÜĞÜ VE ANLAM ALANI. , 2016, ss.42 - 55.
AMA BAKIRCI F HAREZM TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ KISASU'L-ENBİYA'DA KOŞ SÖZCÜĞÜ VE ANLAM ALANI. . 2016; 42 - 55.
Vancouver BAKIRCI F HAREZM TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ KISASU'L-ENBİYA'DA KOŞ SÖZCÜĞÜ VE ANLAM ALANI. . 2016; 42 - 55.
IEEE BAKIRCI F "HAREZM TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ KISASU'L-ENBİYA'DA KOŞ SÖZCÜĞÜ VE ANLAM ALANI." , ss.42 - 55, 2016.
ISNAD BAKIRCI, FATİH. "HAREZM TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ KISASU'L-ENBİYA'DA KOŞ SÖZCÜĞÜ VE ANLAM ALANI". (2016), 42-55.
APA BAKIRCI F (2016). HAREZM TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ KISASU'L-ENBİYA'DA KOŞ SÖZCÜĞÜ VE ANLAM ALANI. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 5(1), 42 - 55.
Chicago BAKIRCI FATİH HAREZM TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ KISASU'L-ENBİYA'DA KOŞ SÖZCÜĞÜ VE ANLAM ALANI. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 5, no.1 (2016): 42 - 55.
MLA BAKIRCI FATİH HAREZM TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ KISASU'L-ENBİYA'DA KOŞ SÖZCÜĞÜ VE ANLAM ALANI. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, vol.5, no.1, 2016, ss.42 - 55.
AMA BAKIRCI F HAREZM TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ KISASU'L-ENBİYA'DA KOŞ SÖZCÜĞÜ VE ANLAM ALANI. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 2016; 5(1): 42 - 55.
Vancouver BAKIRCI F HAREZM TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ KISASU'L-ENBİYA'DA KOŞ SÖZCÜĞÜ VE ANLAM ALANI. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 2016; 5(1): 42 - 55.
IEEE BAKIRCI F "HAREZM TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ KISASU'L-ENBİYA'DA KOŞ SÖZCÜĞÜ VE ANLAM ALANI." Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 5, ss.42 - 55, 2016.
ISNAD BAKIRCI, FATİH. "HAREZM TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ KISASU'L-ENBİYA'DA KOŞ SÖZCÜĞÜ VE ANLAM ALANI". Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 5/1 (2016), 42-55.