Bu yazı, felsefe tarihi boyunca mantık ile ontoloji arasında kurulan ilişkinin Immanuel Kant'ta nasıl bir seyir izlediğini, Kant'ın geleneksel metafizik anlayışının etkisi altındayken mantık ile ontoloji arasında kurduğu ilişkinin Saf Aklın Eleştirisi döneminde nasıl radikal bir dönüşüme uğradığını, bu dönüşümün de 'mantıksal uzay', 'bütünlük', Tanrı meselelerinin transandantal felsefe perspektifinden ele alınmasıyla nasıl köklü bir metafizik eleştirisine dönüştüğünü konu almaktadır. Kant kritik öncesi dönemde varlık ilkeleriyle mantık ilkelerinin birlikte düşünüldüğü ve aynı gerçeklik düzleminde görülmesi anlayışının Leibnizci versiyonuna bağlıdır. Bu çerçevede çelişmezlik ve yeter sebep ilkesi sadece düşünmenin değil, varlığın da en yüksek ilkesi olarak kabul edilmektedir. Kritik öncesi döneminde Kant, 'bütün'den ('tüm'den), 'bütünlük'ten söz ederken bunu, kritik dönem sonrası ele alacağı gibi transandantal bir perspektiften değil, varlığın kendisinden, varlığın Tanrı ile olan gerçek bağlantısından söz etme anlamında yapıyordu. Saf Aklın Eleştirisi ile bu geleneksel anlayış tümüyle sona ermiştir. Kant, transandantal mantık anlayışıyla, akıl yetisi yönünden 'koşulsuz olan' ve 'bütünlük' kavramlarıyla, kavrama yetisi yönünden tümlük (kendisi bu terimi kullanmasa da 'mantıksal uzay') anlayışını yeniden konumlandırarak, geleneksel metafiziğin mantık ile ontoloji arasında kurduğu sıkı bağı çözmüştür. Kant, olguların bütünlüğünden söz ederken olgusal olana ait bir şey söylemediğini, ama aklın olgusal olana yaklaşma biçiminin bu olduğunu söylemektedir. 'Olguların bütünü' hakkında bu düzeyde konuşmak transandantal düzeyde konuşmaktır. Ama 'olgular bütünü' üzerine konuşmayı genel mantık açısından yürüttüğümüzde antinomilere sürüklenmemiz kaçınılmazdır. Özetle 'olgular bütünü' hakkında konuşmak olgular üzerine konuşmak değil, 'ben'in ve aklın faaliyeti üzerine konuşmaktır. Tüm bir 'mevcudiyet metafiziği' eleştirisi de burada saklıdır.