Kent İçi Arkeolojik Alanlarda Kalıntıların Sunumuna İlişkin Yaklaşımlar: Foça Örneği
Yıl: 2016 Cilt: 7 Sayı: 19 Sayfa Aralığı: 588 - 627 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
Kent İçi Arkeolojik Alanlarda Kalıntıların Sunumuna İlişkin Yaklaşımlar: Foça Örneği
Öz: Kent içi arkeolojik alanlar kazı, belgeleme, sürekli bakım ve sunum çalışmaları ile kentsel koruma pratiğinde önemli bir yere sahiptir. Özellikle tarihsel süreçte farklı uygarlıklar tarafından sürekli yerleşim görmüş kentlerde, arkeolojik alanların çağdaş kent yaşamına entegre edilmesi konusu yaratıcı çözüm ve yaklaşımlara gereksinim duymaktadır. Bu yaklaşımlar tarihsel katmanlaşmayı yansıtmanın yanında, çağdaş yaşamın gerekliliklerini de sağlamalıdır. Son dönemde kültürel mirasın halka sunumuna yönelik çalışmalar artmaktadır. Uluslararası alanda bu çalışmaların arkeolog, sanat tarihçisi, şehir plancısı, mimar, restorasyon uzmanı ve inşaat mühendisi gibi farklı disiplinlerin katılımıyla gerçekleşmesi gerektiği kabul görmektedir. Bu alanda öne çıkan uygulamalara Avrupa ülkelerinde rastlanmaktadır. Türkiye'de ise tarihsel katmanlaşma başta çok disiplinli çalışma eksikliği olmak üzere yasal, yönetsel, sosyal ve ekonomik nedenlerle yok olmaktadır. Pek çok kent tarihsel gelişiminin izlerini kaybetmekle beraber, günümüzde kent merkezinde bu izleri bulunduran yerleşimler halen mevcuttur. Bu yerleşimlerden Foça Prehistorik dönemden başlayarak Arkaik, Klasik, Helenistik, Roma, Bizans, Ceneviz ve Osmanlı-Türk dönemlerinde yerleşim görmüş, çok katmanlı bir kenttir. Günümüzde kültürel mirasın en belirgin fiziksel öğeleri Osmanlı dönemi sivil mimarlık ürünleridir. Bunun yanında kazı çalışmalarında kısmen veya tamamen ortaya çıkarılan, varlığı bilinen ya da kesinleşmemiş dönemlere ait izler vardır. Bu çalışmada Foça'da tarihsel katmanlaşmanın analizi yapılmış, farklı dönem paftalarının çakıştırılmasıyla çok katmanlı kimlik alanları belirlenmiştir. Bu alanlardan megaron alanının sunumuna yönelik üç yaklaşım geliştirilmiştir. Bu yaklaşımlar algı, kalıntılara müdahale, erişilebilirlik ve bilgi aktarımı başlıkları altında belirlenen parametrelerle yazarlar tarafından değerlendirilmiştir. Her yaklaşımın kendine özgü sorun ve potansiyeli olduğu ortaya çıkmıştır. Ortak amaç bu alanları korumak, atıl alanlar olarak algılanmasının önüne geçerek kentle bütünleştirmek ve kent kimliğine katkı sağlamak olmalıdır.
Anahtar Kelime: Presentation Approaches in Urban Archaeological Areas: A Case Study in Foça, İzmir
Öz: Urban archaeological sites with excavation, documentation, maintanence and presentation works have great importance in urban conservation. Especially in cities which have been settled by different civilizations constantly, integration of archeological areas to the modern life needs creative solutions and approaches. Reflecting the stratification and providing modern citys' development together should be the main aim of these approaches. Recently, works have focused on presentation of stratification of cultural heritage to the public. It is accepted internationally that these works should be carried out with the participation of different disciplines. There are lots of outstanding projects in European contries. However in Turkey, historical stratification are under threat because of many reasons but mainly lack of dialogue among the different disciplines. Even though there are cities that lost the traces of historical stratification, there are still some settlements with different historical layers. Foça is one of the multi-layered cities with several historical periods; Prehistoric, Archaic, Classical, Hellenistic, Roman, Byzantine, Genoese and Ottoman-Turkish period respectively. City have archaeological data from both underground and aboveground. In this study, historical stratification of Foça was analyzed and multi-layered identity areas were determined with the help of superposing different layer maps. Megaron area have distinguished among these multilayered identity areas and three different presentation approaches were proposed. These approches were evaluated by authors according to perception, intervention, information and accesibility. Evaluation results have revealed that each approach has the unique problems and potential. Integration of multilayered areas should be the main purpose for all approaches and this integration also gives city an identity.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik
- Akurgal, E. (1956). Foça kazıları ve Kyme sondajları. Anadolu / Anatolia, 1, 32-42.
- Akurgal, E. (1998). Anadolu uygarlıkları (6. Baskı). İzmir: Net Turistik Yayınları.
- Alpan, A. (2005). Kentsel arkeolojik kaynakların tarihi kent merkezleri Tarragona, Verona ve Tarsus'ta günlük hayatla bütünleşmesi. (Yüksek lisans tezi). Orta Doğu Teknik Üni- versitesi, Ankara.
- Avrupa Konseyi. (1984). Arkeoloji ve planlama kolokyumu, Floransa. 2 Haziran 2006 tarihinde http://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/Source/Resources/ Pub- lications/Heritage/Pat_PA_05_en.pdf. adresinden erişildi.
- Avrupa Konseyi. (1992). Arkeolojik mirasın korunmasına yönelik Avrupa sözleşme- si, Valetta. 20 Haziran 2006 tarihinde http://conventions.coe.int/Treaty/en/ Trea- ties/Html/143.htm. adresinden erişildi.
- Avrupa Konseyi. (2000). Avrupa iyi uygulama kodu: arkeoloji ve kent projesi. 18 Kasım 2014 tarihinde http://www.kumid.net/euproject/admin/userfiles/ doku- manlar/arkeolojiyeni04.pdf adresinden erişildi.
- Aykaç, P. (2008). Determination of presentation principles for multi-layered historical towns based on cultural significance, case study: Tarsus. (Yüksek lisans tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
- Aykaç, P. (2009). Kentsel arkeolojik alanlarda tasarım süreci. TMMOB Ankara Şubesi Dosya 14.1, 36-42.
- Bean, G.E. (2001). Eski çağda Ege Bölgesi (3. Baskı). (İ. Delemen, Çev.). İstanbul: Arion Yayınevi. (Orijinal eserin yayın tarihi 1979).
- Belge, B. (2005). İzmir tarihi kent merkezindeki kentsel arkeolojik değerler ve sorunlar: keşif- sel bir örnek çalışma. (Yüksek lisans tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
- Bilgin Altınöz, A.G. (bt). Çok katmanlı kentteki tarihsel katmanlaşmayı çözümle- mek: kent arkeolojisi. 21 Mayıs 2011 tarihinde http://www.metropolistanbul.com /public/ temamakale.aspx?tmid=&mid=13 adresinden erişildi.
- Bilgin, A.G. (1996). Urban archaeology: as the basis for the studies on the future of the town; case study: Bergama. (Yüksek lisans tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
- Bilgin Altınöz, A. G. (2002). Koruma karar verme sürecine katkı olarak çok-katmanlı kent- lerdeki tarihsel katmanlaşmanın değerlendirilmesi; coğrafi bilgi sistemlerini (cbs) temel alan bir yaklaşım. Uygulama örneklemesi: Bergama. (Doktora tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
- Boylu, A. (1994). Kentsel arkeoloji (türkiye'de kentsel arkeoloji için vizyonel bir yaklaşım). (Yüksek lisans tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
- Çırak, A. (2010). Bir planlama stratejisi olarak arkeolojik envanterleme ve kentsel arkeolojik değer yöntemi: İzmir tarihi kent merkezi. (Doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
- Doyduk, H.S. (2010). Nesne merkezli koruma yaklaşımına tamamlayıcı bir olgu olarak kentsel arkeolojik yığılma. (Doktora tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
- Dukas, (1956). Bizans tarihi, (VL. Mirmiroğlu, Çev.). İstanbul.
- Etyemez, L. (2011). Çok katmanlı kentlerde tarihsel katmanlaşmanın günümüz bağlamı ile bütünleşmesinin değerlendirilmesi. Örnekleme çalışması: Amasya. (Yüksek lisans tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
- Herodotos (1983). Herodot tarihi (2. Baskı). (M. Ökmen, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabe- vi.
- ICOMOS. (1931). Carta del Restauro. 22 Nisan 2016 tarihinde http://www.icomos. org.tr/?Sayfa= Tuzukler2&dil=tr adresinden erişildi.
- ICOMOS.(1964). Venedik Tüzüğü. 22 Nisan 2016 tarihinde http://www.icomos.org/ venicecharter2004/turkish.pdf adresinden erişildi.
- ICOMOS. (1990). Arkeolojik mirasın korunması ve yönetimi tüzüğü. 18 Kasım 2014 tarihinde http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_0844861001353670083.pdf ad- resinden erişildi.
- ICOMOS. (2005). The Appear method (accesibility projects: sustainable preservation and enhancement of urban subsoil archaeological remains). 18 Kasım 2014 tari- hinde http://www.in-situ.be/guide_en.pdf adresinden erişildi.
- ICOMOS. (2008). Kültürel miras alanların algılanması ve sunumu tüzüğü. 22 Nisan 2016 tarihinde http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_0397812001353671158.pdf adre- sinden erişildi.
- İzmir Büyükşehir Belediyesi. (2016). Foça'nın konumu. 15 Temmuz 2014 tarihinde http://www.izmir.bel.tr/BuyuksehirSinirHaritasi/125/172/tr adresinden erişildi.
- Keil, J. (1909). Foça'nın adı hakkında. 20 Aralık 2015 tarihinde resinden erişildi.
- Karabağ, N. E. (2008). Çok katmanlı kentlerdeki tarihsel sürekliliğin çözümlenerek korun- ması: İzmir örneği. (Doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
- Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu. (1999). 658 nolu İlke Kararı (arkeolojik sitler, koruma ve kullanma koşullarına ilişkin). 22 Nisan 2016 tarihinde http://teftis.kulturturizm.gov.tr/TR,13917/658- nolu-ilke-karari-arkeolojik-sitler-koruma-ve-kullan-.html adresinden erişildi.
- Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu. (2005). 702 nolu İlke Kararı (kentsel arkeolojik sit alanları koruma ve kullanma koşullarına ilişkin). 22 Nisan 2016 tarihinde http://teftis.kulturturizm.gov.tr/ TR,14344/702-nolu-ilke-karari-kentsel-arkeolojik-sit-alanlari-ko-.html adresinden erişildi.
- Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu. (2012). 37 nolu İlke Kararı (yerleşim alanlarında; mevcut arkeolojik sitlerin veya daha önceden varlığı bilinmeyen ancak yeni yapılanma, alt yapı çalışmaları ya da doğal afetler sonucu ortaya çıkan-çıkarılan kültür varlıklarının korunması ve değerlendirilmesine ilişkin). 18 Ocak 2016 tarihinde http://teftis.kulturturizm. gov.tr/TR,45471/37-nolu-ilke-karari-yerlesim-alanlarinda-mevcut-arkeolo-.html adresinden erişildi.
- Özyiğit, Ö. (1992). XIV. Kazı sonuçları toplantısı (II.). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
- Özyiğit, Ö. (1996). XVIII. Kazı sonuçları toplantısı (II.). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
- Özyiğit, Ö. (1997). XIX. Kazı sonuçları toplantısı (I.). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
- Özyiğit, Ö. (2003). Phokaia'da Akurgal'ın kazıları ışığında son dönem çalışmaları. Anadolu/ Anatolia, 25, 97-107.
- Özyiğit, Ö. (2012). Phokaia'da son dönem kazıları. Çilingiroğlu, A., Mercangöz, Z., Polat, G. (Der.), Ege Üniversitesi Arkeoloji Kazıları içinde (ss. 295-307). İzmir: Arka- daş Matbaacılık.
- Pausanias, (1918). Description of Greece, Books I-II, (W. H. S. Jones, Çev.). Cambrid- ge, Massachusetts: Harvard University Press.
- Sarfatij, H. ve Melli, P. (1999). Archaeology and the town. Report on the situation of urban archaeology in Europe, Avrupa Konseyi Yayınları, 13-29.
- Sartiaux, F. (1952). Eski Foça. İzmir: Ege Turizm Cemiyeti Yayınları.
- Serçe, E. (1998). Aydın vilayeti salname ve istatistiklerinde Foçateyn Kazası. Foça üzerine yazılar. 13-22.
- Strabon (1987). Coğrafya Anadolu (A. Pekman, Çev.). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
- T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü (2011). Foça özel çevre koruma bölgesi yönetim planı raporu. Ankara.
- Taşcı, B. (2015). Çok katmanlı yerleşimlerin koruma sorunlarının Foça örneği üzerinden irdelenmesi. (Yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
- Titus Livius, (1912). History of Rome. (Rev. Canon Roberts, Çev.). New York: E. P. Dutton and Co.
- Tuna, N. (1999). The urban archaeology in Turkey. Report on the situation of urban archaeology in Europe, edi. R. Leech. Avrupa Konseyi Yayınları (Strasbourg), 217.
- Tuna, N. (2000). Kentsel arkeoloji üzerine. İdol, 7, 7-13.
- Tuna, N. (2003). İstanbul Suriçi'nde kentsel arkeolojik kültür mirası. İstanbul Dergisi, 46 , 88-93.
- Tuna, N., Belge, B. (2013). The baseline studies and assessment for urban archaeolo- gical resources of the historic city of Antakya, Mersin in History Colloquium 4, Me- diterranean Cities: Antiquity as future? (Mersin), 14-35.
- Turan, Ş. (1990). Türkiye-İtalya ilişkileri I: Selçuklular'dan Bizans'ın sona erişine. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Umar, B. (1993). Türkiye'deki tarihsel adlar. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
- Umar, N. (2010). Adana Tepebağ - Kayalıbağ kentsel ve arkeolojik sit alanı koruma projesi. (Yüksek lisans tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul. Yandex. (2015). Foça'nın uydu görüntüsü. 20 Mart 2015 tarihinde
- https://harita.yandex.com.tr/?from=morda_new&text=Fo%C3%A7a%2C%20%C4
- %B0zmir%2C%20T%C3%BCrkiye&sll=27.124327%2C38.414494&sspn=0.217323
- adresinden erişildi.
- Yıldırım, T. (2010). Kentsel ve arkeolojik sit alanında Adana/Tepebağ höyüğü ve plan- lama sürecinde kentsel arkeoloji, kentsel dönüşüm, rehabilitasyon ile arkeopark kav- ramı. (Yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
| APA | TAŞCI B, AKYÜZ LEVİ E (2016). Kent İçi Arkeolojik Alanlarda Kalıntıların Sunumuna İlişkin Yaklaşımlar: Foça Örneği. , 588 - 627. |
| Chicago | TAŞCI Burcu,AKYÜZ LEVİ ESTER ETİ Kent İçi Arkeolojik Alanlarda Kalıntıların Sunumuna İlişkin Yaklaşımlar: Foça Örneği. (2016): 588 - 627. |
| MLA | TAŞCI Burcu,AKYÜZ LEVİ ESTER ETİ Kent İçi Arkeolojik Alanlarda Kalıntıların Sunumuna İlişkin Yaklaşımlar: Foça Örneği. , 2016, ss.588 - 627. |
| AMA | TAŞCI B,AKYÜZ LEVİ E Kent İçi Arkeolojik Alanlarda Kalıntıların Sunumuna İlişkin Yaklaşımlar: Foça Örneği. . 2016; 588 - 627. |
| Vancouver | TAŞCI B,AKYÜZ LEVİ E Kent İçi Arkeolojik Alanlarda Kalıntıların Sunumuna İlişkin Yaklaşımlar: Foça Örneği. . 2016; 588 - 627. |
| IEEE | TAŞCI B,AKYÜZ LEVİ E "Kent İçi Arkeolojik Alanlarda Kalıntıların Sunumuna İlişkin Yaklaşımlar: Foça Örneği." , ss.588 - 627, 2016. |
| ISNAD | TAŞCI, Burcu - AKYÜZ LEVİ, ESTER ETİ. "Kent İçi Arkeolojik Alanlarda Kalıntıların Sunumuna İlişkin Yaklaşımlar: Foça Örneği". (2016), 588-627. |
| APA | TAŞCI B, AKYÜZ LEVİ E (2016). Kent İçi Arkeolojik Alanlarda Kalıntıların Sunumuna İlişkin Yaklaşımlar: Foça Örneği. İdealkent, 7(19), 588 - 627. |
| Chicago | TAŞCI Burcu,AKYÜZ LEVİ ESTER ETİ Kent İçi Arkeolojik Alanlarda Kalıntıların Sunumuna İlişkin Yaklaşımlar: Foça Örneği. İdealkent 7, no.19 (2016): 588 - 627. |
| MLA | TAŞCI Burcu,AKYÜZ LEVİ ESTER ETİ Kent İçi Arkeolojik Alanlarda Kalıntıların Sunumuna İlişkin Yaklaşımlar: Foça Örneği. İdealkent, vol.7, no.19, 2016, ss.588 - 627. |
| AMA | TAŞCI B,AKYÜZ LEVİ E Kent İçi Arkeolojik Alanlarda Kalıntıların Sunumuna İlişkin Yaklaşımlar: Foça Örneği. İdealkent. 2016; 7(19): 588 - 627. |
| Vancouver | TAŞCI B,AKYÜZ LEVİ E Kent İçi Arkeolojik Alanlarda Kalıntıların Sunumuna İlişkin Yaklaşımlar: Foça Örneği. İdealkent. 2016; 7(19): 588 - 627. |
| IEEE | TAŞCI B,AKYÜZ LEVİ E "Kent İçi Arkeolojik Alanlarda Kalıntıların Sunumuna İlişkin Yaklaşımlar: Foça Örneği." İdealkent, 7, ss.588 - 627, 2016. |
| ISNAD | TAŞCI, Burcu - AKYÜZ LEVİ, ESTER ETİ. "Kent İçi Arkeolojik Alanlarda Kalıntıların Sunumuna İlişkin Yaklaşımlar: Foça Örneği". İdealkent 7/19 (2016), 588-627. |
