Seyyid Haydar Âmülî ve Câmi'u'l-esrâr ve Menba'u'l-envâr Adlı Eserinde Tasavvuf-Şiîlik İlişkisi

GÖKBULUT, Süleyman

Seyyid Haydar Âmülî ve Câmi'u'l-esrâr ve Menba'u'l-envâr Adlı Eserinde Tasavvuf-Şiîlik İlişkisi

Süleyman GÖKBULUT (Dokuz Eylül Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Tasavvuf Anabilim Dalı, İzmir, Türkiye)

Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi

14 0

Yıl: 2016 Cilt: 1 Sayı: 37 Sayfa Aralığı: 45 - 71 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Seyyid Haydar Âmülî ve Câmi'u'l-esrâr ve Menba'u'l-envâr Adlı Eserinde Tasavvuf-Şiîlik İlişkisi

Öz:

Seyyid Haydar Âmülî (ö. 787/1385'ten sonra), İsnâaşeriyye mezhebine mensup önemli âlim ve âriflerden biridir. Tasavvufun tarîkatlar yoluyla hızla yayıldığı ve Şiîliğin de nispeten güç kazandığı bir dönemde yaşamıştır. Gençlik yıllarında ilim tahsiliyle uğraşan Âmülî, olgunluk döneminde yirminin üzerinde eser yazmıştır. Eserlerinde Şiîliğin zâhir ve bâtın bütünlüğü içinde anlaşılması gerektiğini savunmuştur. Çünkü o, kelâm ve fıkıh alanında uzmanlaşmış olan ulemânın Şiîliği eksik öğrendiğini ve öğrettiğini, dolayısıyla halkı yanlış yönlendirdiğini iddia etmiştir. Sadece zâhiri hesaba katan bu düşüncenin Şiîliğin esası olan velâyeti ve esrârı ihmal ettiğini belirtmiştir. Ona göre Şiîliğin bâtınî veya derûnî cephesiyle ilgilenen kişiler sûfîlerdir. Zira onlar, mâsum imamlardan intikal eden velâyetin ve sırların taşıyıcılarıdır. Zannedildiği gibi tasavvuf ile teşeyyu' arasında bir ihtilaf yoktur. Kavga ve ihtilaf, nâkıs düşünceli ulemâ ile hakîkî olmayan sûfîler arasındadır. Câmi'u'l-esrâr ve menba'u'l-envâr adlı kitabını bu gayeyle kaleme alan Âmülî, kendi metodolojisi açısından problemi çözmüştür. Fakat tarihî süreç onun istediği şekilde devam etmemiştir. Bu makalede öncelikle Seyyid Haydar Âmülî'nin hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiş, daha sonra da onun tasavvuf ile teşeyyu' arasında kurmaya çalıştığı yakınlaşma çabasının amacı ve yöntemi üzerinde durulmuştur

Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi

Sayyid Haydar ?mul? and S?f?sm-Shi'ism Relationship in His J?mi' al-asr?r va Manba' al-anv?r

Öz:

Sayyid Haydar Amuli and Sufism-Shi'ism Relationship in His Jami' al-asrar va Manba' al-anvarSayyid Haydar Amuli is one of the most important scholars and sufis raised by the Twelver Shi'ism. He has lived in a period which sufism was quickly spreading through the sufi orders and Shi'ism was relatively gaining strong. He has dealt with education in his youth and written more than twenty works in his maturity period. In these works he always argued that Shi'ism should be understood in the integrity of the exoteric/zahir and the esoteric/batin aspects Bacause he has claimed that professional scholars in the field of theology and canon law has been missing learned and taught the Shi'ism and so have misled the public. He has stated that this consideration taking into account only the exoteric/zahir aspect of Shi'ism has neglected the sanctity/val?yat and the secrets/esrar which are the essence of Shi'ism. According to him, the people interested in the esoteric aspect of Shi'ism are s?f?s. Because they are the carriers of the sanctity and the secrets transferred from the innocent im?ms. Then as it supposed, there is no conflict between s?f?sm and Shi'ism. Fighting and conflict are among the imperfect scholars and the false s?f?s. ?mul? has written his work named J?mi' al-asr?r ve Manba' al-Anv?r for this purpose and has solved the problem in terms of his methodology. But the historical process did not continue as he wanted. In this article at first it has been given information about the life and works of Sayyid Haydar ?mul?, then focused on the aim and the method of rapprochement efforts established by him between s?f?sm and Shi'ism.

Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Âmülî, Seyyid Haydar, Câmi'u'l-esrâr ve menba'u'l-envâr, haz. Henry Corbin-Osman İs- mail Yahya, Tahran: Encümen-i İrânşinâsî-yi Fransa ve Şirket-i İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî, 1368.
Âmülî, Seyyid Haydar, el-Muhîtu'l-a'zam ve't-tavdü'l-eşem fî te'vîli kitâbillâhi'l-azîzi'l- muhkem, haz. Muhsin Mûsevî et-Tebrîzî, Kum: Müessese-i Ferheng ve Neşr-i Nûr Alâ Nûr, 2001.
Âmülî, Seyyid Haydar, el-Mukaddimât min kitâbi nassi'n-nusûs fî şerhi fusûsi'l-hikem, haz. Henry Corbin-Osman İsmail Yahya, Tahran: İntişârât-ı Tûs, 1367.
Âmülî, Seyyid Haydar, Esrâru'ş-şerîa ve atvâru't-tarîka ve envâru'l-hakîka, haz. Muhammed Hâcevî, Tahran: Müessese-i Mütâlaât ve Tahkîkât-ı Ferhengî, 1362.
Bilge, Mustafa L., "Âmül", DİA, III, 99.
Cebecioğlu, Ethem, "Haydar el-Âmülî", DİA, XVII, 26-27.
Corbin, Henry, "Seyyid Haydar Âmülî: Müteellih-i Şîî-yi Âlem-i Tasavvuf", İrfân-ı Şîî içinde, haz. Muhammed Kerîmî Zencânî-asl, Tahran: İntişârât-ı Ittılâât, 1386.
Corbin, Henry, İslâm Felsefesi Tarihi, trc. Ahmet Arslan, İstanbul: İletişim Yay., 2002.
Çift, Salih, Hakîm Tirmizî ve Tasavvuf Anlayışı, İstanbul: İnsan Yay., 2008.
Dâye, Necmuddîn-i, Mirsâdü'l-ibâd (Sûfîlerin Seyri), trc. Hakkı Uygur, İstanbul: İlk Harf Yay., 2013.
Emîn, Muhsin, A'yânü'ş-şîa, tahk. Hasan el-Emîn, Beyrut: Dârü't-Teâruf li'l-Matbuat, 1983.
Hâcevî, Muhammed, "Der Âmedî ber Esrâru'ş-Şerîa ve Fürû'-ı Se Gâne-i Ân", İrfân-ı Şîî için- de, haz. Muhammed Kerîmî Zencânî-asl, Tahran: İntişârât-ı Ittılâât, 1386.
Hâcevî, Muhammed, "Şahsiyyethâ-yı Üsveî-yi Seyyid Haydar ve Teslîsât ve Nazariyyâteş", Rîşehâ-yı Hüviyyetî-yi Teşeyyu' ve İrfân içinde, haz. Meryem Bânû Berdbâr, Tahran: İntişârât-ı Gâm-ı Nov, 1389.
Hânsârî, Muhammed Bâkır Ravzâtü'l-cennât fî ahvâli'l-ulemâ ve's-sâdât, tahk. Esedullah İsmâiliyyân, Kum: Mektebetü İsmâiliyyân, 1390.
Hucvirî, Keşfü'l-mahcûb, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yay., 1996.
Isfahânî, Mirzâ Abdullah Efendi, Riyâzü'l-ulemâ ve hiyâzü'l-fuzalâ, tahk. Seyyid Ahmed el- Hüseynî-Seyyid Mahmud el-Mar'aşî, Kum: Mektebetü Âyetullah el-Mar'aşî, 1403.
Kummî, Abbâs el-Fevâidü'r-razaviyye fî ahvâli ulemâi'l-mezhebi'l-ca'feriyye, tahk. Nâsır Bâkırî Bîdehendî, Kum: Müessese-i Bûstân-ı Kitâb, 1385.
Kübrâ, Necmeddin, Tasavvufta On Esas (Usûlü'l-Aşere Şerhleri), haz. Süleyman Gökbulut, İstanbul: İnsan Yay., 2010.
Meclisî, Allâme Muhammed Takî, Teşvîkü's-sâlikîn, Şemseddîn Pervîzî, Tezkiretü'l-evliyâ ile birlikte, Tebriz: Çâphâne-i Rızâî, 1332.
Okuyan, Mehmet, Necmuddin Dâye ve Tasavvufî Tefsiri, İstanbul: Rağbet Yay., 2001.
Pâzûkî, Şehrâm, "Câmi'u'l-Esrâr-ı Seyyid Haydar Âmülî: Câmi'-i Tasavvuf ve Teşeyyu'", İrfân-ı Şîî içinde, haz. Muhammed Kerîmî Zencânî-asl, Tahran: İntişârât-ı Ittılâât, 1386.
Purcevâdî, Nasrullah, "On İki İmam Şiiliğinde Tasavvufa Muhalefet", trc. Abdullah Kartal, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XI, sayı: 1, 2002, s. 233-242.
Sülemî, Ebu Abdurrahman, Tabakatu's-sûfiyye, nşr. Nureddin Şerîbe, Kahire: Mektebetü'l- Hanci, 1969.
Şahin, Hanifi, İlhanlılar Döneminde Şiilik, İstanbul: Ötüken Yay., 2010.
Şeybî, Kâmil Mustafa, es-Sıla beyne't-tasavvuf ve't-teşeyyu' (en-Nezeâtü's-sûfiyye fi't- teşeyyu'), Beyrut: Dârü'l-Endelüs, 1982.
Şîrâzî, Mâsum Ali Şah, Tarâyiku'l-hakâyık, haz. Muhammed Cafer Mahcûb, Kitâbhâne-i Senâî, yy., ts.
Şüşterî, Seyyid Şerîf Nurullah, Mecâlisü'l-mü'minîn, Tahran: Kitâbfürûşî-yi İslâmiyye, 1365.
Tebrîzî, Muhammed Ali Müderris, Reyhânetü'l-edeb, Tahran: İntişârât-ı Hayyâm, 1374.
Tehrani, Morteza Agha, Sayyid Haydar Amuli (719-787/1319-1385): An Overview of his Doctrines, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), McGill University Institute of Isla- mic Studies, Montreal 1995.
Tenhâyî, Hüseyin Ebu'l-Hasan, "Nazariyye-i Şeyh Seyyid Haydar Âmülî Der Menzilet-i Tasavvuf ve Sûfî", İrfân-ı Şîî içinde, haz. Muhammed Kerîmî Zencânî-asl, Tahran: İntişârât-ı Ittılâât, 1386.
Wisnovsky, Robert, "Şiî Kelâmda Ekberî Dönüşümün Bir Yönü", trc. Ercan Alkan, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, sayı: 26, 2010/2, s. 237-252.
Yesribî, Seyyid Yahyâ, İrfan Felsefesi, trc. Kenan Çamurcu, İstanbul: İnsan Yay., 2010.
Zencânî-asl, Muhammed Kerîmî, "Envâ'-ı Ma'rifet ve Sencehâ-yı Taksîmbendî-yi Ulûm Der Câmi'u'l-Esrâr-ı Âmülî", İrfân-ı Şîî içinde, haz. Muhammed Kerîmî Zencânî-asl, Tah- ran: İntişârât-ı Ittılâât, 1386.

APA	GÖKBULUT S (2016). Seyyid Haydar Âmülî ve Câmi'u'l-esrâr ve Menba'u'l-envâr Adlı Eserinde Tasavvuf-Şiîlik İlişkisi. , 45 - 71.
Chicago	GÖKBULUT Süleyman Seyyid Haydar Âmülî ve Câmi'u'l-esrâr ve Menba'u'l-envâr Adlı Eserinde Tasavvuf-Şiîlik İlişkisi. (2016): 45 - 71.
MLA	GÖKBULUT Süleyman Seyyid Haydar Âmülî ve Câmi'u'l-esrâr ve Menba'u'l-envâr Adlı Eserinde Tasavvuf-Şiîlik İlişkisi. , 2016, ss.45 - 71.
AMA	GÖKBULUT S Seyyid Haydar Âmülî ve Câmi'u'l-esrâr ve Menba'u'l-envâr Adlı Eserinde Tasavvuf-Şiîlik İlişkisi. . 2016; 45 - 71.
Vancouver	GÖKBULUT S Seyyid Haydar Âmülî ve Câmi'u'l-esrâr ve Menba'u'l-envâr Adlı Eserinde Tasavvuf-Şiîlik İlişkisi. . 2016; 45 - 71.
IEEE	GÖKBULUT S "Seyyid Haydar Âmülî ve Câmi'u'l-esrâr ve Menba'u'l-envâr Adlı Eserinde Tasavvuf-Şiîlik İlişkisi." , ss.45 - 71, 2016.
ISNAD	GÖKBULUT, Süleyman. "Seyyid Haydar Âmülî ve Câmi'u'l-esrâr ve Menba'u'l-envâr Adlı Eserinde Tasavvuf-Şiîlik İlişkisi". (2016), 45-71.

APA	GÖKBULUT S (2016). Seyyid Haydar Âmülî ve Câmi'u'l-esrâr ve Menba'u'l-envâr Adlı Eserinde Tasavvuf-Şiîlik İlişkisi. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, 1(37), 45 - 71.
Chicago	GÖKBULUT Süleyman Seyyid Haydar Âmülî ve Câmi'u'l-esrâr ve Menba'u'l-envâr Adlı Eserinde Tasavvuf-Şiîlik İlişkisi. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 1, no.37 (2016): 45 - 71.
MLA	GÖKBULUT Süleyman Seyyid Haydar Âmülî ve Câmi'u'l-esrâr ve Menba'u'l-envâr Adlı Eserinde Tasavvuf-Şiîlik İlişkisi. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, vol.1, no.37, 2016, ss.45 - 71.
AMA	GÖKBULUT S Seyyid Haydar Âmülî ve Câmi'u'l-esrâr ve Menba'u'l-envâr Adlı Eserinde Tasavvuf-Şiîlik İlişkisi. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi. 2016; 1(37): 45 - 71.
Vancouver	GÖKBULUT S Seyyid Haydar Âmülî ve Câmi'u'l-esrâr ve Menba'u'l-envâr Adlı Eserinde Tasavvuf-Şiîlik İlişkisi. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi. 2016; 1(37): 45 - 71.
IEEE	GÖKBULUT S "Seyyid Haydar Âmülî ve Câmi'u'l-esrâr ve Menba'u'l-envâr Adlı Eserinde Tasavvuf-Şiîlik İlişkisi." Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, 1, ss.45 - 71, 2016.
ISNAD	GÖKBULUT, Süleyman. "Seyyid Haydar Âmülî ve Câmi'u'l-esrâr ve Menba'u'l-envâr Adlı Eserinde Tasavvuf-Şiîlik İlişkisi". Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 1/37 (2016), 45-71.