Kovancılar (Elazığ, Türkiye) Jeositi: Nummulites'li seviyeler ve Antiklinal

AKSOY, ERCAN; KAYĞILI, SİBEL

Kovancılar (Elazığ, Türkiye) Jeositi: Nummulites'li seviyeler ve Antiklinal

Sibel KAYĞILI, (Fırat Üniversitesi)

Ercan AKSOY (Bitlis Eren Üniversitesi)

Fırat Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi

7 0

Yıl: 2017 Cilt: 29 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 293 - 299 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Kovancılar (Elazığ, Türkiye) Jeositi: Nummulites'li seviyeler ve Antiklinal

Öz:

Jeosit; jeolojik koruma, jeoçeşitlilik, jeopark ve jeolojik miras olgularının temeli ve yapı taşıdır. Jeositler, ulusal ve uluslararası düzeyde önemli doğal olay ve süreçlerin temsilcileri olan belli bir jeolojik özelliğin kolayca anlaşılmasını sağlayan, ender, bilimsel özellik sunan ve belirgin bir tanımlaması yapılabilecek ölçekteki kayaç topluluğu, stratigrafik istif, fosil, mineral, yapı, karakteristik yer şekli vb. oluşuklardır. Çalışmaya konu olan jeosit, Elazığ'ın 56 km doğusunda, Kovancılar İlçesi yakınında yer almaktadır. Çalışma alanı yakın çevresinde; Geç Kretase yaşlı Elazığ Magmatitleri, Orta Eosen-Oligosen yaşlı Kırkgeçit Formasyonu, Geç Miyosen-Erken Pliyosen yaşlı Çaybağı Formasyonu ve Pliyo-Kuvaterner yaşlı Palu Formasyonu yüzeylenmektedir. Kovancılar Jeositi: Nummulites'li seviyeler, Neotetis'in güney kolunun çökeli olan Orta Eosen-Oligosen yaşlı Kırkgeçit Formasyonu içerisinde yer almaktadır. Formasyon; Elazığ çevresinde yaklaşık D-B doğrultusunda uzanan yüzeylemelere sahiptir. Yapılan çalışmalarda, inceleme alanında geniş yayılım gösteren Kırkgeçit Formasyonuna ait çökeller içerisinde iki adet bentik foraminifer zonu saptanmış olup bunlar: Orta Eosen'i (Bartoniyen) karakterize eden Nummulites perforatus ve Geç Eosen'i (Priaboniyen) karakterize eden Nummulites fabianii zonlarıdır. Aynı jeosit alanında fosil özelliklerinin yanı sıra D-B doğrultulu kıvrım eksenine sahip Kovancılar Antiklinali de önemli bir jeolojik güzellik olarak yer almaktadır. İri bentik foraminiferler olan Nummulites'li seviyeler bu antiklinalin güney kanadında bulunur. İnsanın atalarından kalma mirası alma ve kullanma hakkı bilinmektedir. Yerkürenin de evriminin anlaşılmasına yardım eden tipik lokalitelerin korunması ve onların da gelecek kuşaklara miras olarak aktarılması gerekir. Bu çalışmada, Paleojen peryodunun önemli temsilcileri olan Nummulites fosil seviyelerini içeren Kovancılar jeositi tanıtılmakta ve korunması önerilmektedir.

Anahtar Kelime:

Kovancılar (Elazığ, Turkey) Geosite: Levels Containing Nummulites and Anticlinal

Öz:

Geosit is the basis and integral part of geologic protection, geo-diversity, geo-park and geologic heritage. Geosits are representative samples of the important natural formations at national and international levels, such as rock units, stratigraphic sequence, fossil, mineral, geologic structure and characteristic landform formations which must have suitable size in scale and exceptional geologic character. The geosit examined in this study is located 56 km east of Elazığ, near to Kovancılar county. Just around the geosit area, Upper Cretaceous Elazığ Magmatics, Middle Eocene-Oligocene Kırkgeçit Formation, Upper MioceneLower Pliocene Çaybağı Formation and Plio-Quarternery Palu Formation crop out. The levels containing Nummulites of Kovancılar geosit take place in the Middle Eocene-Oligocene Kırkgeçit Formation that is a product of south branch of Neotethys. The formation has outcrops around Elazığ in east-west direction. In the works carried out, two benthic foraminifera zones which Nummulites perforatus zone characterizing Middle Eocene (Bartonian) and Nummulites fabianii zone characterizing Late Eocene (Priabonian) have been determined in the Kırkgeçit Formation deposits. In the same geosit area, also the Kovancılar anticlinal which east - west trending fold is another prominent geo-structure as geosite. The levels containing Nummulites as larger benthic foraminifers are located in the south limb of this fold. Just as people have a right to get and use the heritage from their ancestors, the earth also has the same right to include geosits that are the products of its own geologic past and to conserve these as a heritage. Geological heritage very important in understanding the evolution of the earth and for this reason must be leave to next generation. In this study the Kovancılar geosit which has Nummulitic levels representing Paleogene period has been introduced and suggested to be conserved.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

1. Kayğılı, S., Aksoy, E., (2015). Kovancılar (Elazığ) ve Pertek (Tunceli) yörelerinde jeosit örnekleri. 68. Türkiye Jeoloji Kurultayı (6-10 Nisan 2015) Bildirileri, Ankara, 280-281.
2. Kayğılı, S., (2015). Paleontolojik Bir Jeosit Örneği: Kovancılar Nummulitleri. Uluslararası Katılımlı Doğu Anadolu Jeoloji Sempozyumu (7- 11 Eylül 2015) Bildirileri, Van, 212-213.
3. Turan, M., ve Bingöl, A.F., (1991). KovancılarBaskil (Elazığ) arası bölgenin tektono-stratigrafik özellikleri. Çukurova Üniversitesi Ahmet Acar Jeoloji Sempozyumu, Tebliğler, 213-227.
4. Çelik, H., (2012). The effects of linear coarsegrained slope channel bodies on the orientations of fold developments: a case study from the Middle Eocene-Lower Oligocene Kırkgeçit Formation, Elazığ, Eastern Turkey, 1, 21.
5. Mercan, N., (2009). Ankara kuzeyi ve batısındaki jeositler ve jeolojik miras unsurlarının araştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 123s.
6. Anonim, (2000). Web sitesi www.jemirko.org.tr. Erişim tarihi: 17/05/2016.
7. Kazancı, N., (2006). Jeoparklar ve nitelikleri: Geçmişten geleceğe yanık ülke. Kula sempozyumu, (1-3 Eylül 2006) bildiriler, Kula, 78-81.
8. Wimbledon, W. A. P., (1996). National site election, a stop on the road to a European geosite list, Geologica Balcanica, 26, 15-27.
9. ProGeo Group, (1998). A first attempt at a geosites framework for Europe an IUGS initiative to support recognition of world heritage and European geodiversity. Geologica Balcanica, 28, 5-32.
10. Kazancı, N., (2001). Jeolojik miras üzerine, Mavi Gezegen, 4, 4-9.
11. Wimbledon, W. A. P., Smith-Meyers, S., (2012). Geoheritage in Europe and its conservation ProGEO special publications, Oslo, Norway, 405s.
12. Kazancı, N., Şaroğlu, F. ve Suludere, Y., (2015). Jeolojik miras ve Türkiye jeositleri çatı listesi, 151, 263-272.
13. Kazancı, N., Şaroğlu, F., Kırman, E. ve Uysal, F., (2004). Doğal miras büyük tehdit altında. Mavi Gezegen, 10, 4-9.
14. Kazancı, N., (2010). Jeolojik koruma kavram ve terimler. Jeolojik mirası koruma derneği yayını, 60s.
15. Perinçek, D., (1979). The geology of HazroKorudağ-Çüngüş-Maden-Ergani-Hazar-Elazığ- Malatya area. Guide book, Türkiye Jeoloji Kurumu Yayını, 33s.
16. Naz, H., (1979). Elazığ-Palu Dolayının Jeolojisi. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, rapor no:1360.
17. A. F. Bingol, (1984). Geology of the Elazığ area in the Eastern Taurus Region, Proceedings of the International Symposium on the Geology of the Taurus Belt, 209-216.
18. Turan, M., (1984). Baskil-Aydınlar (Elazığ) yöresinin stratigrafisi ve tektoniği. Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 180s.
19. Özkul, M. ve Üşenmez, Ş., (1986). Elazığ kuzeydoğusunda derin deniz konglomeralarının sedimantolojik incelenmesi. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 1 (2), 53- 57.
20. Tatar, Y., (1987). Elazığ bölgesinin genel tektonik yapıları ve landsat fotoğrafları üzerinde yapılan bazı gözlemler. Yerbilimleri, 14, 295-308.
21. Özkul, M., (1988). Elazığ batısında Kırkgeçit Formasyonu üzerinde sedimantolojik incelemeler. Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 186s.
22. Aksoy, E. ve Tatar, Y., (1990). Van İli doğu kuzeydoğu yöresinin stratigrafisi ve tektoniği. TÜBİTAK Doğa, Mühendislik ve Çevre Bilimleri Dergisi, 14, 628-644.
23. Akgül, B., (1993). Piran Köyü (Keban) çevresindeki magmatik kayaçların petrografik ve petrolojik özellikleri. Doktora tezi, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 128s.
24. Türkmen, İ., İnceöz, M., Aksoy, E. ve Kaya, M., (2001). Elazığ yöresinin Eosen stratigrafisi ve paleocoğrafyası ile ilgili yeni bulgular. Haccettepe Üniversitesi Yerbilimleri Bülteni, 24, 81-95.
25. Koç Taşgın, C., Nazik, A., İslamoğlu, Y. ve Türkmen, İ., (2012). Alt Pliyosen Çaybağı Formasyonu'nun faunal içeriği ve çökelme ortamları ile ilişkisi, Elazığ Doğusu, Türkiye, Haccettepe Üniversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Bülteni, 33 (2), 99-130.
26. Cronin, B.T., Hartley, A.J., Çelik, H., Hurst, A., Türkmen, İ. And Kerey, İ.E., (2000). Equilibrum profile development in graded deep-water slopes: Eocene, Eastern Turkey. Journal of the Geological Society London, 157, 943-955.
27. Aksoy, E., Türkmen, İ. ve Turan, M., (2005). Tectonics and sedimentation in convergent margin basins: an example from the Tertiary Elazığ Basin, Eastern Turkey. Journal of Asian Earth Sciences, 25 (3), 459-472.
28. Cronin, B. T., Çelik, H., Hurst, A. and Türkmen, İ., (2005). Mud prone entrenched deep-water slope channel complexes from the Eocene of Eastern, submarine slope systems: processes and products, geological society, London, special publications, 244, 155-180.
29. Özkul, M., (1982). Güneyçayırı (Elazığ) bölgesinin sedimantolojisi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi, 38s.
30. Aksoy, E., Turan, M., Türkmen, İ ve Özkul, M., (1996). Elazığ Havzasının Tersiyer'deki evrimi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü 30. Yıl Sempozyumu (16- 20 Ekim 1996) Bildirileri, Trabzon, 293-310.
31. Özkul, M. ve Kerey, İ.E., (1996). Şelf, derin-deniz kompleksinde fasiyes analizleri: Kırkgeçit Formasyonu (Orta Eosen-Oligosen), Baskil, Elazığ. TÜBİTAK, Turkish Journal of Earth Science, 5, 57-70.
32. Türkmen, İ., İnceöz, M. ve Kerey, İ. E., (1999). Kırkgeçit Formasyonu (Orta Eosen-Oligosen) gelgit düzlüğü ve fırtınalı şelf kompleksine bir örnek (Elazığ KKB'sı). Yerbilimleri Bülteni, 21, 125-142.
33. Yazgan, E., (1984). Geodynamic evolution of the Eastern Taurus Region (Malatya-Elazığ area, Turkey). International Symposium on the Geology of the Taurus Belt, Proceedings, 199-208, Ankara.
34. Aksoy, E. ve Çelik, H., (1995). Kovancılar (Elazığ) yakın kuzey ve batısının jeolojik özellikleri. Selçuk Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 10 (1), 11-19.
35. Avşar, N., (1983). Elazığ yakın kuzeybatısında stratigrafik ve mikropaleontolojik araştırmalar. Doktora tezi, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 84s.
36. İbilioğlu, D., (2008). Elazığ havzası Paleojen istifinin mikropaleontolojik (Planktonik foraminifer ve ostrakodlarının) incelenmesi ve ortamsal yorumu. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 189s.
37. İbilioğlu, D., (2010). Bağlarca (Elazığ GB'sı) yöresindeki Eosen istifinin ostrakod içeriği ve ortamsal yorumu. Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 23, 59-70.
38. İbilioğlu, D., (2011). Yukarı Çakmak (Elazığ KB'sı) yöresindeki Eosen biriminin planktonik foraminifer içeriği ve ortamsal yorumu. Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 24, 59-70.
39. Cronin, B.T., Çelik, H., Hurst, A., Gül, M., Gürbüz, K., Mazzini, A. and Overstolz, M.,(2007). Slope-channel complex fill and overbank architecture tinker channel, Kırkgeçit Formation, Turkey. The American Association of Petroleum Geologists, DOI: 10.1306/1240977St563311.
40. Cronin, B.T., Çelik, H., Hurst, A. and Türkmen, İ., (2000). Superb exposure of a channel, levee and overbank complex in an ancient deep-water slope environment. Sedimentary Geology, 132, 205- 216.
41. İç, Z., (2004). Kırkgeçit Formasyonu'nun Kovancılar (D Elazığ) civarındaki yüzeylemelerinin mikropaleontolojisi. Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 70s.

APA	KAYĞILI S, AKSOY E (2017). Kovancılar (Elazığ, Türkiye) Jeositi: Nummulites'li seviyeler ve Antiklinal. , 293 - 299.
Chicago	KAYĞILI SİBEL,AKSOY ERCAN Kovancılar (Elazığ, Türkiye) Jeositi: Nummulites'li seviyeler ve Antiklinal. (2017): 293 - 299.
MLA	KAYĞILI SİBEL,AKSOY ERCAN Kovancılar (Elazığ, Türkiye) Jeositi: Nummulites'li seviyeler ve Antiklinal. , 2017, ss.293 - 299.
AMA	KAYĞILI S,AKSOY E Kovancılar (Elazığ, Türkiye) Jeositi: Nummulites'li seviyeler ve Antiklinal. . 2017; 293 - 299.
Vancouver	KAYĞILI S,AKSOY E Kovancılar (Elazığ, Türkiye) Jeositi: Nummulites'li seviyeler ve Antiklinal. . 2017; 293 - 299.
IEEE	KAYĞILI S,AKSOY E "Kovancılar (Elazığ, Türkiye) Jeositi: Nummulites'li seviyeler ve Antiklinal." , ss.293 - 299, 2017.
ISNAD	KAYĞILI, SİBEL - AKSOY, ERCAN. "Kovancılar (Elazığ, Türkiye) Jeositi: Nummulites'li seviyeler ve Antiklinal". (2017), 293-299.

APA	KAYĞILI S, AKSOY E (2017). Kovancılar (Elazığ, Türkiye) Jeositi: Nummulites'li seviyeler ve Antiklinal. Fırat Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 29(1), 293 - 299.
Chicago	KAYĞILI SİBEL,AKSOY ERCAN Kovancılar (Elazığ, Türkiye) Jeositi: Nummulites'li seviyeler ve Antiklinal. Fırat Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi 29, no.1 (2017): 293 - 299.
MLA	KAYĞILI SİBEL,AKSOY ERCAN Kovancılar (Elazığ, Türkiye) Jeositi: Nummulites'li seviyeler ve Antiklinal. Fırat Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, vol.29, no.1, 2017, ss.293 - 299.
AMA	KAYĞILI S,AKSOY E Kovancılar (Elazığ, Türkiye) Jeositi: Nummulites'li seviyeler ve Antiklinal. Fırat Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi. 2017; 29(1): 293 - 299.
Vancouver	KAYĞILI S,AKSOY E Kovancılar (Elazığ, Türkiye) Jeositi: Nummulites'li seviyeler ve Antiklinal. Fırat Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi. 2017; 29(1): 293 - 299.
IEEE	KAYĞILI S,AKSOY E "Kovancılar (Elazığ, Türkiye) Jeositi: Nummulites'li seviyeler ve Antiklinal." Fırat Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 29, ss.293 - 299, 2017.
ISNAD	KAYĞILI, SİBEL - AKSOY, ERCAN. "Kovancılar (Elazığ, Türkiye) Jeositi: Nummulites'li seviyeler ve Antiklinal". Fırat Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi 29/1 (2017), 293-299.