Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Nu˘mân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l- Âlemîn” Başlıklı Mesnevisi
Yıl: 2017 Cilt: 0 Sayı: 18 Sayfa Aralığı: 333 - 402 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Nu˘mân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l- Âlemîn” Başlıklı Mesnevisi
Öz: Türk İslam edebiyatındaki dinî-edebî türlerin genellikle Hz. Muhammed üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu türlerden biri de manzum hicretnâmelerdir. Bu türdeki eserler, çoğunlukla Hz. Muhammed'in miladî 622 yılında Mekke'den Medîne'ye göçünü anlatan manzum metinlerdir. Türk İslam edebiyatındaki müstakil manzum hicretnâmelerin bilinen tek örneği Süleymân Nahîfî'ye aittir. Ancak, edebiyatımızın farklı dönemlerinde bu konuda yazılmış pek çok şiir ve manzume bulunmaktadır. Hatta, bazı klasik şairlerimiz divan ya da mesnevilerinin bir bölümünü bu olayı anlatmaya tahsis etmişlerdir. Bu çalışma giriş ve onu izleyen üç bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın giriş kısmında hicret kavramının tanımı yapılmış ve Hz. Muhammed'in hicret olayı özetlenmiştir. Çalışmanın birinci bölümünde, hicret konusunun edebiyatımızın farklı dönemlerinde nasıl ele alındığından bahsedilmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde, manzum hicretnâmelerin müstakil veya bölüm hâlindeki örnekleri tanıtılmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümünde ise türün önemli örneklerinde biri olan Hicret-i Habîb-i Rabbü'l-Âlemîn adlı mesnevinin tahlili ve metin neşrine yer verilmiştir. Bu çalışmayla edebiyat tarihi kaynaklarımızda adı geçen fakat bir bütün hâlinde daha önce değerlendirilmeyen manzum hicretnâmeler üzerinde durulmuş, çalışmanın dinîedebî türler hakkında mesai harcayan araştırmacılara ve Hz. Muhammed'in hicretini manzum olarak bir kez daha hatırlamak isteyen okuyuculara katkı sunması amaçlanmıştır
Anahtar Kelime: In Verse Migrationbooks in Turkish Islamic Literature and Mesnevi Named “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l-Âlemîn” of Mustafâ Fevzî b. Nu˘mân
Öz: It is seen that religious-literary genres in Turkish Islamicliterature, generally, are concentrated on Hz. Muhammed.One of these genres is the in verse migrationbooks.Mostly, this kind of works are verse texts describing theHz. Muhammad’s migration from Mecca to Medina in622. The only known example of detached in verse migrationbooksbelongs to Süleyman Nahîfî. However, there aremany poems written in this subject in different periods ofour literature. Even, some of our classical poets have allocatedthe a part of one’s own divan or mesnevi to tell thisevent.This study consists of introduction and three partsfollowing it. It the introduction of the study, the concept ofmigration has been defined and Hz. Muhammad’s emigrationhas been summarized. In the first part of the study, ithas been mentioned how the subject of emigration has beenused in different periods of our literature. In the secondpart of the study, the individual or departmental examplesof in verse migrationbooks have been introduced. The thirdpart of the study contains the analysis and text publicationof mesnevi named Hicret-i Habîb-i Rabbü’l-Âlemîn whichis the one of the most important examples of the genre.This study focuses on the in verse migrationbooks whichis mentioned in our literary history sources but which isnot evaluated before in a whole. The aim of the study is tocontribute to the researchers who spending hours on religious-literarygenres and to the readers who want toremember once again as a verse the migration of Hz.Muhammed.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Aclûnî, İsmâil b. Muhammed (1351), Keşfü’l-Hafâ ve Muzîlü’l-İlbâs ‘Amme’ş- Tehara Mine’l-Ehâdîs ‘Alâ Elsineti’n-Nâs, Kâhire.
- Akdoğan, Yaşar (trhz.) (Haz.), Ahmedî Dîvânı, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü 3141, Kültür Eserleri 424, www.kulturturizm.gov.tr.
- Algül, Hüseyin (1994), “Ebû Eyyûb el-Ensârî”, DİA, X, 123-125, İstanbul: TDV Yay.
- ________, (2002), “Kubâ”, DİA, XXVI, 298-299, İstanbul: TDV Yay.
- Âşık Molla Rahim (1985), Âşık Molla Rahim’in Eşsiz ve Coşkun Şiirleri, Konya: Ocak Matbaası.
- Bilkan, Ali Fuat (2011) (Haz.), Nabi Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
- Bozkurt, Nebi ve Mustafa Sabri Küçükaşcı (2003a), “Mekke”, DİA, XXVIII, 555-563, İstanbul: TDV Yay.
- ________, (2003b), “Medine”, DİA, XXVIII, 305-311, İstanbul: TDV Yay. Bursalı İsmâil Hakkı (1252), Ferâhü’r-Rûh (Muhammediyye Şerhi), I, Bulak.
- Çelebioğlu, Âmil (1998), Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: MEB Yay.
- ________, (1996), Muhammediye II, İstanbul: MEB Yay.
- Çetişli, İsmail (2012), Türk Şiirinde Hz. Peygamber (1860-2011), Ankara: Akçağ Yay.
- Çorak, Reyhan (2010a), “Klasik Türk Edebiyatı’nda Siyer ve Siyer Konulu Edebî Türler”, Siyer Edebiyat İlişkisi, 83-95, İstanbul: Meridyen Kitaplığı.
- ________, (2010b), Münîrî’nin (öl. 1521?) Manzum Siyer-i Nebî’si Cilt 2-3 (İnceleme-Metin), Marmara Üni. TAE., İstanbul: Yayınlanmamış Dokdora Tezi.
- Demircan, Adnan (2009), “Sevr Mağarası”, DİA, XXXVII, 5-6, İstanbul: TDV Yay.
- Egüz, Esra (2013), Erzurumlu Mustafa Darîr'in Sîretü'n-Nebî'sindeki Türkçe Manzumeler (İnceleme-Metin), İstanbul Üni. SBE., İstanbul: Yayınlanmamış Doktora Tezi.
- Erdoğan, Kenan (2008) (Haz.), Niyâzî-i Mısrî Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.
- Erzurumlu Mustafa Darîr (trhz.), İslâm Tarihi Ansiklopedisi/Kitâb-ı Siyer-i Nebî, (Haz. Mehmet Faruk Gürtunca), III-IV, İstanbul: Sağlam Yay.
- Fığlalı, Ethem Ruhi (1993), “Dârünnedve”, DİA, VIII, 555-556, İstanbul: TDV Yay.
- Güneş, Mustafa (2008) (Haz.), Erzurumlu İbrahim Hakkı Dîvânı, İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
- Güzel, Abdurrahman (2006), Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Ankara: Akçağ Yay.
- Hüseyin Râci Efendi (trhz.), Zağra Müftüsünün Hatıraları/Târihçe-i Vak’a-i Zağra, (Haz. M. Ertuğrul Düzdağ), İstanbul: Tercüman Yay.
- Hüseyin Vassâf (1999), Sefine-i Evliyâ, (Haz. Ali Yılmaz ve Mehmet Akkuş), II, İstanbul: Kitabevi Yay.
- İbnü’l-emin Mahmud Kemâl İnal (1999), Son Asır Türk Şâirleri, (Haz. Müjgan Cunbur), I, Ankara: AKMB Yay.
- K. Arpaguş, Hatice (2015), Osmanlı Halkının Geleneksel İslâm Anlayışı ve Kaynakları, İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yay.
- Keleş, Reyhan (2016), “İslamî Türk Edebiyatı’nda Hicret ve Hicretle İlgili Kavramlar”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, XI/VII, 225-246.
- Kısakürek, Necip Fazıl (2015), Esselâm, İstanbul: Büyük Doğu Yay.
- Köksal, Mustafa Âsım (1978), Peygamberimiz, Ankara: Akçağ Yay.
- Mustafâ Fevzî b. Nu‘mân (2017), Hilye-i Sâdât, (Haz. Ferdi Kiremitçi), İstanbul: Kesit Yay.
- ________, (1324), İsbâtü’l-Mesâlik, İstanbul.
- ________, (2012), Mir’âtü’ş-Şühûd, (Haz. Fatih Yıldız), Konya: Ensar Yay. ________, (trhz.), Risâle-i Ziyâiyye, Numan Erdem Nüshası.
- ________, (1331), Şümûsu’s-Safâ fî Evsâfi’l-Mustafâ, İstanbul.
- Okçu, Naci (trhz.) (Haz.), Şeyh Gâlib Dîvânı, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü 3146, Kültür Eserleri 429, www.kulturturizm.gov.tr.
- Okuyucu, Cihan (2010), Divan Edebiyatı Estetiği, İstanbul: Kapı Yay.
- Önkal, Ahmet (1998), “Hicret”, DİA, XVII, 458-462, İstanbul: TDV Yay.
- Özfırat, Bayram (2014), “Türk Edebiyatının Manzum İlk Siyeri: Velî’nin Sîretü’n-Nebî’si”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XII, 93-134.
- Öztoprak, Nihat (2010), “Türk Edebiyatında Manzum Siyerler”, Uluslararası Mevlid Sempozyumu, (Ed. Bilal Kemikli ve Osman Çetin), 51-70, Ankara: TDV Yay.
- Öztürk, Ali (2014), “Türk Edebiyatında Manzum Siyerler”, Hz. Muhammed (SAV) ve Mesajı (Ed. Mehmet Mahfuz Söylemez), 245-248, İstanbul: İslâmî Dergisi Yay.
- Pekolcay, Neclâ (1996), İslâmî Türk Edebiyatı I, İstanbul: Kitabevi Yay.
- Sandıkçı, Kemal (1991), “Âmir b. Füheyre”, DİA, III, 65-66, İstanbul: TDV Yay.
- Sarıçam, İbrahim (2016), “Hz. Peygamber Dönemi-Hicret”, İslâm Tarihi El Kitabı, (Ed. Eyüp Baş), 114-118, Ankara: Grafiker Yay.
- Seyyid Mustafa Râsim Efendi (2008), Tasavvuf Sözlüğü/Istılâhât-ı İnsân-ı Kâmil, (Haz. İhsan Kara), İstanbul: İnsan Yay.
- Sönmez, Mehmet Ali (1998), “Abdullah b. Ebû Bekir es-Sıddîk”, DİA, I, 95-96, İstanbul: TDV Yay.
- Süleyman Çelebi (1999), Mevlid, (Haz. Cemâl Kurnaz ve Mustafa Tatçı), Ankara: Akçağ Yay.
- ________, (2013),Vesiletü’n-Necât, (Haz. Mehmet Akkuş ve Uğur Derman), Ankara: DİB Yay.
- Şahin, Kâmil (1999), “Mustafa Âsım Köksal (18 Eylül 1913-28 Kasım 1998) Hayatı ve Eserleri”, Diyanet Üç Aylık İlmî Dergi, II/XXXV, 117-127.
- Şahin, Mehmet (2006), Mustafa Fevzi B. Numan’ın Hayatı, Eserleri ve Dinî Edebiyatla İlgili Şiirleri, Ankara Üni. SBE., Ankara: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Tatçı, Mustafa (2016), Eşrefoğlu Rûmî Dîvân-ı İlâhiyât, İstanbul: H Yay.
- ________, (2005), Yûnus Emre Dîvânı ve Risâletü’n-Nushiyye, İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
- Tatçı, Mustafa ve Musa Yıldız (2017), Azîz Mahmûd Hüdâyî Dîvânı, İstanbul: H Yay.
- Topaloğlu, Bekir (1995), “Esmâ-i Hüsnâ”, DİA, XI, 404-418, İstanbul: TDV Yay.
- Uludağ, Süleyman (2005), Tasavvuf Sözlüğü, İstanbul:Kabalcı Yay.
- Uzun, Mustafa (1995), “Fevzi Efendi-Kâtib”, DİA, XII, 509-510, İstanbul: TDV Yay.
- ________, (2013), “Yâr-ı Gâr”, DİA, XLIII, 324, İstanbul: TDV Yay.
- Ünal, Yavuz (2010), “Sürâka b. Mâlik”, DİA, XXXVIII, 161, İstanbul: TDV Yay.
- Velî (939), Siretü’n-Nebî, İ.B.B. Atatürk Nadir Eserler Kütüphanesi, Nu. MCYz-O.000053, 494 v.
- Yavuz , Salih Sabri (2005), “Mi’râc”, DİA, XXX, 132-135, İstanbul: TDV Yay.
- Yavuz, Yusuf Şevki ve Zeki Ünal (1993), “Cebrâil”, DİA, VII, 202-204, İstanbul: TDV Yay.
- Yenikale, Ahmet (trhz.) (Haz.), Sünbül-zâde Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü 3374, Kültür Eserleri 514, www.kulturturizm.gov.tr.
- Yeniterzi, Emine (1993), Divan Şiirinde Na’t, Ankara: TDV Yay.
- Yılmaz, Ali (2012) (Ed.), Türk İslâm Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yay
| APA | KİREMİTÇİ F (2017). Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Nu˘mân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l- Âlemîn” Başlıklı Mesnevisi. , 333 - 402. |
| Chicago | KİREMİTÇİ FERDİ Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Nu˘mân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l- Âlemîn” Başlıklı Mesnevisi. (2017): 333 - 402. |
| MLA | KİREMİTÇİ FERDİ Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Nu˘mân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l- Âlemîn” Başlıklı Mesnevisi. , 2017, ss.333 - 402. |
| AMA | KİREMİTÇİ F Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Nu˘mân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l- Âlemîn” Başlıklı Mesnevisi. . 2017; 333 - 402. |
| Vancouver | KİREMİTÇİ F Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Nu˘mân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l- Âlemîn” Başlıklı Mesnevisi. . 2017; 333 - 402. |
| IEEE | KİREMİTÇİ F "Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Nu˘mân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l- Âlemîn” Başlıklı Mesnevisi." , ss.333 - 402, 2017. |
| ISNAD | KİREMİTÇİ, FERDİ. "Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Nu˘mân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l- Âlemîn” Başlıklı Mesnevisi". (2017), 333-402. |
| APA | KİREMİTÇİ F (2017). Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Nu˘mân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l- Âlemîn” Başlıklı Mesnevisi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 0(18), 333 - 402. |
| Chicago | KİREMİTÇİ FERDİ Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Nu˘mân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l- Âlemîn” Başlıklı Mesnevisi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 0, no.18 (2017): 333 - 402. |
| MLA | KİREMİTÇİ FERDİ Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Nu˘mân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l- Âlemîn” Başlıklı Mesnevisi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, vol.0, no.18, 2017, ss.333 - 402. |
| AMA | KİREMİTÇİ F Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Nu˘mân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l- Âlemîn” Başlıklı Mesnevisi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 2017; 0(18): 333 - 402. |
| Vancouver | KİREMİTÇİ F Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Nu˘mân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l- Âlemîn” Başlıklı Mesnevisi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 2017; 0(18): 333 - 402. |
| IEEE | KİREMİTÇİ F "Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Nu˘mân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l- Âlemîn” Başlıklı Mesnevisi." Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 0, ss.333 - 402, 2017. |
| ISNAD | KİREMİTÇİ, FERDİ. "Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Nu˘mân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l- Âlemîn” Başlıklı Mesnevisi". Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 18 (2017), 333-402. |
