Sürücü Davranışları, Becerileri, Bazı Kişilik Özellikleri ve Psikolojik Belirtilerin Trafik Kazalarındaki Rolleri

SÜMER, Nebi; Özkan, Türker

Sürücü Davranışları, Becerileri, Bazı Kişilik Özellikleri ve Psikolojik Belirtilerin Trafik Kazalarındaki Rolleri

Nebi SÜMER, (Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Psikoloji Bölümü, Ankara, Türkiye)

Türker ÖZKAN (Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Psikoloji Bölümü, Ankara, Türkiye)

Türk Psikoloji Dergisi

82 0

Yıl: 2002 Cilt: 17 Sayı: 50 Sayfa Aralığı: 1 - 22 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Sürücü Davranışları, Becerileri, Bazı Kişilik Özellikleri ve Psikolojik Belirtilerin Trafik Kazalarındaki Rolleri

Öz:

Trafik kazaları Türkiye'de başta gelen ölüm nedenleri arasındadır. Trafik psikolojisi kapsamında yürütülen çalışmalar insan faktörünün kazalarda temel etken olduğunu ve başta sürücü davranışları, becerileri, bazı kişilik özellikleri ve psikolojik belirtilerin bu kapsamda ele alınması gerektiğini göstermektedir. Bu çalışmada trafik kazalarını ve olumsuz sürücü davranışlarını kestirmede sürücü davranışları, becerileri ve bazı kişilik özellikleri ve psikolojik belirtilerinin rolleri farklı sürücü grupları üzerinde incelenmiştir. Araştırmaya Ankara'da çalışan beş sürücü grubundan 41'i amatör 280'i profesyonel olmak üzere toplam 321 erkek sürücü katılmıştır. Sürücülere demografik özellikleri ve kaza tarihçelerine ilişkin sorularla birlikte sürücülük davranışları (trafik ihlalleri ve hataları), becerileri (araç kullanma ve güvenli sürücülük becerileri) ve bazı kişilik özelliklerini (saldırganlık, heyecan arama) ve psikolojik semptomları ölçmeye yönelik ölçekler uygulanmıştır. Beş sürücü grubunu karşılaştırmak için yapılan analizler, güvenli sürücülük becerisi ve heyecan arama dışında profesyonel sürücü grupları arasında temel farklılıkların olmadığını göstermiştir. Kaza sayısı temelinde yapılan analizlerde ise iki ve daha fazla kaza yapan sürücülerin hiç kaz yapmayanlardan daha fazla trafik ihlal ve hataları yaptıkları, güvenli sürücülük becerilerinin düşük düzeyde olduğu ve görece yüksek düzeylerde heyecan arama eğilimi, psikolojik semptomlar ve saldırganlık gösterdikleri bulunmuştur. Aşamalı regresyon analizleri yılda gidilen km ve yaşın etkisi kontrol edildikten sonra bile ihlallerin kaza sayısını yordadığını göstermiştir, ihlalleri yordayan en güçlü değişken ise psikolojik semptomlar olmuştur. Bulguların tartışılmasında geçmişte yapılan kaza sayısı, ihlaller, güvenli sürücülük becerisi ve uyaran arama gibi bazı kişilik özelliklerinin sürücülerin değerlendirilmesinde ve kazaların azaltılmasında dikkat edilmesi gereken kritik faktörler olduğu vurgulanmıştır.

Anahtar Kelime: sürücü becerileri sürücü davranışı trafik ihlalleri trafik kazaları psikolojik belirtiler heyecan arama

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik

Arnett, J. (1994). Sensation Seeking: A new conceptualizationand a new scale. Personality and Individual Differences,16,289-296.
Arnett, J. J., Offer, D., & Fine, M. A. (1997). Reckless driving inadolescence: “State” and “Trait” factors. AccidentAnalysis and Prevention, 29,57-63.
Beirness, D., & Simpson, H. M. (1988). Life style correlates ofrisky driving and accident involvement among youth.Alcohol, Drugs and Driving, 4, 193-204.
Beirness, D. J. (1993). Do we really drive as we live? The role ofpersonality factors in road crashes. Alcohol, Drugs andDriving, 9,129-143.
Booysen. A. E., & Erasmus, J. A. K. (1989). The relationshipbetween some personality factors and accident risk.South African Journal of Psychology, 19, 144-152.Aktaran Lawton, R., & Parker, D. (1998). Individual dif-ferences in accident liability: A review and integrativeapproach .Human Factors and Ergonomics Society,40(4),655-672.
Buss, A. H., & Perry, M. (1992). The Aggression Ouestionnaire.Journal of Personality and Social Psychology, 63, 452-459.
Clement, R., & Jonah, B. A. (1984). Field dependence, sensationseeking and driving behavior. Personality and IndividualDifferences, 5,87-93.
Coflkuno¤lu, A. (1991). Trafik kazalar›nda rol faktörü veal›nmas› gereken tedbirler. Trafik fiuras›, T. C. ‹çiflleriBakanl›¤› Emniyet Genel Müdürlü¤ü., Trafik DaireBaflkanl›¤›, s. 201-206, Ankara.
Derogatis, L. R. (1992). The Brief Symptom Inventory (BSI),Administration, Scoring and Procedures Manual = II.Clinical Psychometric Research Inc.
Donovan, D. M., Marlatt, G. A., & Salzberg, P. M. (1983).Drinking behavior, personality factors and high risk dri-ving. Journal of Studies on Alcohol, 44,395-428.
Elander, J., West, R., & French, D. (1993). Behavioral correlatesof individual differences in road traffic crash risk: Anexamination of methods and findings. PsychologicalBulletin, 113,269-294.
Evans, L. (1991). Traffic safety and the driver.New York: VanNostrand Reinhold.
Finch, J. R., & Smith, J. P. Psychiatric and legal aspects of auto-mobile fatalities. Springfield, IL: Charles C. Thomas;1970. Aktaran Evans, L. (1991). Traffic safety and thedriver.New York: Van Nostrand Reinhold
French, D., West, R., Elander, J., & Wilding, J. (1993). Decisionmaking style, driving style and self-reported involve-ment in road traffic accidents. Ergonomics, 36,627-644.
Greenwood, M., & Woods, H. M. (1919). The incidence of indus-trial accidents upon individuals with special reference tomultiple accidents. Report Industrial Research Board, 4.
Horvarth, P., & Zuckerman, M. (1993). Sensation seeking, riskappraisal, and risky behavior. Personality and IndividualDifferences, 14,41-52.
Johnson, V., & White, H. R. (1989). An investigation of factorsrelated to intoxicated driving behaviors among youth.Journal of Studies on Alcohol, 50,320-330.
Jonah, B. A. (1997). Sensation seeking and risky driving: Areview and synthesis of the literature. Accident Analysisand Prevention, 29, 651-665.
Jonah, B.A., Thiessen, R., & Au-Yeung, E. (2001). Sensationseeking, risky driving and behavioral adaptation.Accident Analysis and Prevention, 33,679-684.
Lajunen, T. (1999). The role of personality characteristics in indi-vidual differences in traffic accident liability. TürkPsikoloji Yaz›lar›, 2, 83-95.
Lajunen, T., Sümer, N., & Özkan, T. (2001). Do personality traitspredict a professional driver’s involvement in trafficaccidents? Journal of Traffic Medicine, 29(1-2),32-35.
Lajunen, T., & Parker, D. (2001). Are aggressive people aggres-sive drivers? A study of the relationship between self-reported general aggressiveness, driver anger andaggressive driving. Accident Analysis and Prevention,33,243-255.
Lajunen, T., & Summala, H. (1995). Driving experience, person-ality, and skill and safetymotive dimensions in drivers’self-assessments. Personality and Individual Differences,3,307-318.
Lawton, R., & Parker, D. (1998). Individual differences in acci-dent liability: A review and integrative approach .Human Factors and Ergonomics Society, 40 (4),655-672.
Lester, J. (1991). Individual differences in accident liability: Areview of the literature.(No 306). Crowthorne, England:Transport and Road Research Laboratory.
Lewin, I. (1982) Driver training: A perceptual-motor skillapproach. Ergonomics, 25,917-924.
MASTER (Managing Speeds of Traffic on European Roads).Contract No: RO-96-SC-202. December, 1998. VTT,Finland.
McGuire, F. L. (1976). Personality factors in highway accidents.Human Factors, 18,433-442
McKenna, F. P., & Horswill, M. S. (1998). Differential influenceson driving risk taking behavior. In Grayson, G. B. (Ed.).Behavioral research in road safety VIII.Crowthorne,UK: Transport Research Laboratory.
McKenna, F. P. Araç kullanmada tehlike alg›s›. I. ODTÜ SürücüDavran›fllar› ve Trafik Güvenli¤i Sempozyumu. 31May›s-2Haziran 2001, Ankara.
Meadows, M. L. (1994). Psychological correlates of road crashtypes.Unpublished doctoral dissertation, University ofManchester, UK. Melamed.
Nicholson, A., & Wong, Y-D. (1993). Are accidents Poisson dis-tributed? A statistical test. Accident Analysis &Prevention, 25(1), 91-97.
Parker, D., Lajunen, T., & Stradling, S.G. (1998). Attitudinal pre-dictors of interpersonally aggressive violations on theroad. Transportation Research Part F, 11-24.
Quimby, A. R., Maycock, G., Carter, I. D., Dixon, R., & Wall, J.G. (1986). Perceptual Abilities of Accident InvolvedDrivers.Transport and Road Research Laboratory.Crowthorne, Berkshire.
Reason, J., Manstead, A., Stradling, S., Baxter, J., & Campbell,K. (1990). Errors and violations on the roads.Ergonomics, 33, 1315-1332.
Signori, E. I., & Bowman, R. G. (1974). On the study of person-ality factors in research ondriving behavior. Personalityand Motor Skills, 38,1067-1076.
Sivak, M. (1997). Recent psychological literature on drivingbehavior: What, where, and by whom? AppliedPsychology: An International Review, 46,303-310.
Stasson, M., & Fishbein, M. (1990). The relation between per-ceived risk and preventive action: A within-subjectanalysis of perceived driving risk and intensions to wearseatbelts. Journal of Applied Social Psychology, 20,1541-1557.
Sümer, N. (1997). Trafik kazalar›nda kiflilik faktörleri. TürkPsikoloji Bülteni, 3 (7), 61-66.
Sümer, N. (2000). Kazaya Yatk›n Sürücü Davran›fllar›nda KiflilikÖzelliklerinin Rolü. XI. Ulusal Psikoloji Kongresi, Eylül2000, ‹zmir.
Sümer, N. (2001a). Trafik kazalar›n› kestirmede sürücülükbecerileri, hata ve ihlallerin rolü, I. Trafik Ve YolGüvenli¤i Kongresi, Nisan 2001, Ankara
Sümer, N. (2001b).Yollarda fiiddet: Sald›rgan Sürücülük ve YolÖfkesi. DostCa, 3 (9), 30-32.
fiahin, N. H., & Durak, A. (1994). K›sa Semptom Envanteri. TürkGençleri için uyarlanmas›. Türk Psikoloji Dergisi, 9,44-56.
Tillman, W. A., & Hobbs, G. E. (1949). The Accident-proneAutomobile Driver. The American Journal of Psychiatry,Nov, 321-331.Trafik Güvenli¤i Projesi. Ulusal Karayolu
Trafik GüvenlikProjesi. Taslak Nihai Rapor. Ankara, 2001.Trafik ‹statistik Y›ll›¤›. (1999). T.C. ‹çiflleri Bakanl›¤› EmniyetGenel Müdürlü¤ü Trafik Hizmetleri Baflkanl›¤›, Ankara.
Trimpop, R., & Kirkcaldy, B. (1997). Notes and shorter commu-nications: Personality predictors of driving accidents.Personality and Individual Differences, 23, 147-152.
Tsuang, M. T., Boor, & Fleming, A. A. (1985). American Journalof Psychiatry, 142, 538-546. Aktaran Evans, L. (1991).Traffic safety and the driver.New York: Van NostrandReinhold.
Underwood, G., Chapman, P., Wright, S., & Crundall, D. (1999).Anger while driving. Transportation Research Part F:Traffic Psychology and Behavior, 2,55-68.
West, R., Elander, J., & French, D. (1992). Decision making, per-sonality and driving style as correlates of individual crashrisk(Contractor’s Report No. 309). Crowthorne,England: Transport and Research Laboratory.
West, R., & Hall, J. (1997). The role of personality and attitudesin traffic accident risk. Applied Psychology: An interna-tional review, 46(3), 253-264.
Yu, J., & Williford, W. R. (1993). Alcohol and risk / sensationseeking: specifying a causal model on high-risk driving.Journal of Addictive Diseases, 12, 79-96.
Zuckerman, M. (1994). Behavioral Expressions and Biosocialbases of Sensation Seeking.University of CambridgePress, Cambridge.

APA	SÜMER N, Özkan T (2002). Sürücü Davranışları, Becerileri, Bazı Kişilik Özellikleri ve Psikolojik Belirtilerin Trafik Kazalarındaki Rolleri. , 1 - 22.
Chicago	SÜMER Nebi,Özkan Türker Sürücü Davranışları, Becerileri, Bazı Kişilik Özellikleri ve Psikolojik Belirtilerin Trafik Kazalarındaki Rolleri. (2002): 1 - 22.
MLA	SÜMER Nebi,Özkan Türker Sürücü Davranışları, Becerileri, Bazı Kişilik Özellikleri ve Psikolojik Belirtilerin Trafik Kazalarındaki Rolleri. , 2002, ss.1 - 22.
AMA	SÜMER N,Özkan T Sürücü Davranışları, Becerileri, Bazı Kişilik Özellikleri ve Psikolojik Belirtilerin Trafik Kazalarındaki Rolleri. . 2002; 1 - 22.
Vancouver	SÜMER N,Özkan T Sürücü Davranışları, Becerileri, Bazı Kişilik Özellikleri ve Psikolojik Belirtilerin Trafik Kazalarındaki Rolleri. . 2002; 1 - 22.
IEEE	SÜMER N,Özkan T "Sürücü Davranışları, Becerileri, Bazı Kişilik Özellikleri ve Psikolojik Belirtilerin Trafik Kazalarındaki Rolleri." , ss.1 - 22, 2002.
ISNAD	SÜMER, Nebi - Özkan, Türker. "Sürücü Davranışları, Becerileri, Bazı Kişilik Özellikleri ve Psikolojik Belirtilerin Trafik Kazalarındaki Rolleri". (2002), 1-22.

APA	SÜMER N, Özkan T (2002). Sürücü Davranışları, Becerileri, Bazı Kişilik Özellikleri ve Psikolojik Belirtilerin Trafik Kazalarındaki Rolleri. Türk Psikoloji Dergisi, 17(50), 1 - 22.
Chicago	SÜMER Nebi,Özkan Türker Sürücü Davranışları, Becerileri, Bazı Kişilik Özellikleri ve Psikolojik Belirtilerin Trafik Kazalarındaki Rolleri. Türk Psikoloji Dergisi 17, no.50 (2002): 1 - 22.
MLA	SÜMER Nebi,Özkan Türker Sürücü Davranışları, Becerileri, Bazı Kişilik Özellikleri ve Psikolojik Belirtilerin Trafik Kazalarındaki Rolleri. Türk Psikoloji Dergisi, vol.17, no.50, 2002, ss.1 - 22.
AMA	SÜMER N,Özkan T Sürücü Davranışları, Becerileri, Bazı Kişilik Özellikleri ve Psikolojik Belirtilerin Trafik Kazalarındaki Rolleri. Türk Psikoloji Dergisi. 2002; 17(50): 1 - 22.
Vancouver	SÜMER N,Özkan T Sürücü Davranışları, Becerileri, Bazı Kişilik Özellikleri ve Psikolojik Belirtilerin Trafik Kazalarındaki Rolleri. Türk Psikoloji Dergisi. 2002; 17(50): 1 - 22.
IEEE	SÜMER N,Özkan T "Sürücü Davranışları, Becerileri, Bazı Kişilik Özellikleri ve Psikolojik Belirtilerin Trafik Kazalarındaki Rolleri." Türk Psikoloji Dergisi, 17, ss.1 - 22, 2002.
ISNAD	SÜMER, Nebi - Özkan, Türker. "Sürücü Davranışları, Becerileri, Bazı Kişilik Özellikleri ve Psikolojik Belirtilerin Trafik Kazalarındaki Rolleri". Türk Psikoloji Dergisi 17/50 (2002), 1-22.