SULTAN, ULEMA VE HUKUK: ULEMANIN MÜSADERE UYGULAMASINA MUHALEFETİ

BAY, Abdullah

SULTAN, ULEMA VE HUKUK: ULEMANIN MÜSADERE UYGULAMASINA MUHALEFETİ

Abdullah BAY (Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi, Rize/Türkiye.)

Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi

8 0

Yıl: 2017 Cilt: 0 Sayı: 17 Sayfa Aralığı: 91701 - 91728 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

SULTAN, ULEMA VE HUKUK: ULEMANIN MÜSADERE UYGULAMASINA MUHALEFETİ

Öz:

Özel mülkiyetin bedel ödemeksizin devlet mülkiyetine geçirilmesi olarak tanımlanabile- cek müsadere, Osmanlı devletinde merkezî idareye kazandırdığı çeşitli avantajları sebe- biyle geniş şekilde uygulanmıştır. En başta gelen avantajı, merkez ve taşrada giderek güçlenen ailelerin ekonomik ve siyasî gücünü ya denetim altına alabilmeye ya da tama- men ortadan kaldırarak kontrolü sağlamaya imkân vermesiydi. Bu avantajından dolayı devlet müsadereye gittikçe daha çok başvurmaya başladı. Devletin yeni müsadere uygu- lamalarıyla İslam hukukunun sınırlarını zorlamaya başlaması, devlet adamları ve özellik- le ulema arasında hoşnutsuzluklara ve ardından güçlü olmasa da muhalefete yol açtı. Eskiden beri var olan bu cılız muhalif kesime XIX. yüzyılda yeni gerekçelerle hariciye bürokratları da katıldı. Bu araştırmada, müsadere uygulaması ve padişahın müsadereye yaklaşımı hakkında genel bilgi verildikten sonra ulema ve bürokratların gösterdikleri tepkiler, tepkilerin sebepleri ve gerekçeleri incelenecektir

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih

SULTAN, ULAMA AND LAW: ULAMA’S OPPOSITION AGAINST CONFISCATION

Öz:

Özel mülkiyetin bedel ödemeksizin devlet mülkiyetine geçirilmesi olarak tanımlanabile‐cek müsadere, Osmanlı devletinde merkezî idareye kazandırdığı çeşitli avantajları sebe‐biyle geniş şekilde uygulanmıştır. En başta gelen avantajı, merkez ve taşrada giderekgüçlenen ailelerin ekonomik ve siyasî gücünü ya denetim altına alabilmeye ya da tama‐men ortadan kaldırarak kontrolü sağlamaya imkân vermesiydi. Bu avantajından dolayıdevlet müsadereye gittikçe daha çok başvurmaya başladı. Devletin yeni müsadere uygu‐lamalarıyla İslam hukukunun sınırlarını zorlamaya başlaması, devlet adamları ve özellik‐le ulema arasında hoşnutsuzluklara ve ardından güçlü olmasa da muhalefete yol açtı.Eskiden beri var olan bu cılız muhalif kesime XIX. yüzyılda yeni gerekçelerle hariciyebürokratları da katıldı. Bu araştırmada, müsadere uygulaması ve padişahın müsadereyeyaklaşımı hakkında genel bilgi verildikten sonra ulema ve bürokratların gösterdikleritepkiler, tepkilerin sebepleri ve gerekçeleri incelenecektir

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

1‐Arşiv Kaynakları
a‐BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
‐A.AMD.(Bab‐ı Asafi Amedi Kalemi), 2/85.
‐A.DVN.MHM.(Bab‐ı Asafi Divan‐ı Hümayun Mühimme Kalemi), 9/30.1.
‐A.MKT.(Bab‐ı Asafi Mektubi Kalemi), 75/53; 233/4.
‐A.MKT.DV.(Sadaret Mektubi Kalemi Deavi Evrakı), 16/69.
‐A.MKT.MHM.(Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme Kalemi), 381/82.
‐A.MKT.MVL.(Sadaret Mektubi Kalemi Mecls‐i Vala Evrakı), 7/86.
‐AE.,SMHD.I.(Ali Emiri Mahmud I), 163/12344.
‐C.ADL.(Cevdet Adliye), 56/3355; 96/5776; 100/6030.
‐C.ML.(Cevdet Maliye), 17/785; 34/1558; 365/14956; 477/19445; 523/21363; 690/28299.
‐C.SM.(Cevdet Saray), 37/1880.
‐DH.MKT. (Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi), 1775/128.
‐HAT.(Hatt‐ı Hümâyûn), 103/4075; 103/4075‐A; 192/9414; 219/12106; 266/15418; 521/25460; 521/25460‐A; 521/25460‐B; 521/25460‐C; 521/25460‐D; 524/25595; 539/26580; 555/27463‐B; 636/31364; 636/31364‐A; 708/33934; 1138/45298; 1242/48294; 1253/48461; 1313/51166; 1387/55111; 1387/55151.
‐İE.DH.(İbnülemin Dahiliye), 3/208; 4/343.
‐İE.MHF.(İbnülemin Muhallefat), 1/57.
‐MV. (Meclis‐i Vükela Mazbataları), 12/87.
b‐Süreli Yayınlar
‐Takvim‐i Vekayi, Sayı.187.
‐Düstur, Tertip I, C.4, 1279, 1299.
c‐Kadı Sicilleri
TKS (Trabzon Kadı Sicili), 1951; 2099.
d‐Yazma Eserler
‐Ömer Faik Efendi, Nizâmu’l‐Atik fi Bahri’l‐Amik, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kü‐ tüphanesi, Yer No.001(560)”1299/1922”, No.10309.
‐Sunullah b. Ca‘fer Şeyhülislam, Fetâvâ‐yı Sunullah Efendi, İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hekimbaşı Musa Nazif Efendi Koleksiyonu, 34 Sü‐Na 20/2.
2‐Araştırma ve İnceleme Eserler ‐Abdurrahman Cezirî, Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı, 8, (Çev. Mehmet Keskin), Çağrı Yayınları, İstanbul 1993.
‐Ahmed Cevdet, Tarih, III, Matbaa‐i Osmaniye, İstanbul 1309.
‐Ahmed ibn Muhammed Tahtavî, Tercümetü’t Tahtavî, 4, (Çev. Abdülhamid el‐ Nakşibendî el‐Halidî el‐Ayıntabî), Buharizâde El‐Hac Salih Matbaası, İstanbul 1286.
‐Ahmed Lûtfî Efendi, Vak‘anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, II‐III, VI,VII,VIII, (Yazıya Akta‐ ran. Yücel Demirel, Tamer Erdoğan), YKY, İstanbul 1999.
‐Akyılmaz, Sevgi Gül, “Osmanlı Devleti’nde Yönetici Sınıf Açısından Müsadere Uygu‐ laması”, Gazi Üniverstesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XII/2008, s.389‐420.
‐Arık, Feda Şamil, “Türkiye Selçuklu Devleti’nde Müsâdere”, Beşinci Milletlerarası Türkolo‐ ji Kongresi (İstanbul, 23‐28 Eylül 1985), Tebliğler III. Türk Tarihi, 1(1985), Edebiyat Fa‐ kültesi Basımevi, İstanbul 1986, s.48‐51.
‐Baysun, Cavit, “Müsâdere”, İA, IX, MEB, İstanbul 1993, s.669‐673.
‐Belge, Murat, Osmanlı’da Kurumlar ve Kültür, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstan‐ bul 2008
Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde‐i Vekayiât, Tahlil ve Metin (1066‐1116/1656‐1704), (Haz. Abdülkadir Özcan), TTK, Ankara 1995.
‐Ebûbekir Ratib Efendi’nin Nemçe Sefâretnâmesi, (Haz. Abdullah Uçman), Kitabevi, İstanbul 1999.
‐Ersoy, Tolga, “Justinianus Döneminde Müsadere Uygulamaları”, Prof. Dr. Belgin Erdoğ‐ muş’a Armağan, (Der. M.Murat İnceoğlu), Der Yayınları, İstanbul 2011, s.93‐104.
‐Es‘ad Efendi, Üss‐i Zafer, (Haz. Mehmet Arslan), Kitabevi, İstanbul 2005.
‐Esen, Hüseyin, “İslam Hukuku Açısından Müsâdere”, DEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, XV/İzmir 2002, s.189‐223.
‐Fetâvâ‐yı Feyziye, (Haz. Süleyman Kaya), Klasik, İstanbul 2009.
‐Genç, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2000.
‐Göçek, Fatma Müge, Burjuvazinin Yükselişi İmparatorluğun Çöküşü, (Çev. İbrahim Yıldız), Ayraç, Ankara 1999.
‐Günay, Bekir, Mehmed Sadık Rıfat Paşa’nın Hayatı Eserleri ve Görüşleri, İstanbul Üniversite‐ si, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1992.
‐Herkmen, Dilek, “Nasihat İçerikli Metinlerde Öksüz ve Yetim Kavramları”, Savaş Çocuk‐ ları Öksüzler Yetimler, İstanbul 2003, s.331‐346.
‐III. Selim’e Sunulan Islahat Lâyihaları, (Haz. Ergin Çağman), Kitabevi, İstanbul 2010.
‐İbn‐i Abidin, Reddü’l‐Muhtar Ale’d‐Dürri’l‐Muhtar, 12, (Ter. Mehmet Savaş), Şamil Yayın‐ ları, İstanbul 1985.
‐İmam Gazâlî, İhyâ u Ulûmid’d‐Din Tercümesi, 2, (Çev. Ahmet Serdaroğlu), Bedir Yayınla‐ rı, İstanbul 1975.
‐İnalcık, Halil, Seyitdanlıoğlu, Mehmet, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2006.
‐Kadı Ebu Yusuf, Kitabü’l‐Haraç, (Çev. Ali Özek), İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1970.
‐Kalıpçı, Mahmud Esad, Klasik Dönem Osmanlı Hukukunda Müsadere Kurumu, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2013.
‐Karakuş, Sadık Emre, 270 No’lu Edirne Şer‘iye Sicili (H.1216‐1217‐M.1801‐1803), Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2011. ‐Kaya, Selim, “Selçuklu Devletlerinde Müsadere Uygulamaları”, KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2, (2)‐2005, s.53‐59.
‐Kılıç, Muharrem, “Tarsûsî, Necmeddin”, DİA, 40, İstanbul 2011.
‐Kuran, Ercüment, “Osmanlı İmparatorluğu’nda İnsan Hakları ve Sadık Rıfat Paşa”, VIII.
Türk Tarih Kongresi (Ankara 11‐15 Ekim 1976) Kongreye Sunulan Bildiriler, 77(1981), s.1449‐1453.
‐Lütfi Paşa, Âsafnâme, Matbaa‐i Amedi, İstanbul 1326.
‐Mehmed Neşri, Kitâb‐ı Cihan‐nümâ, II, (Yay. Faik Reşit Unat, Mehmet A. Köymen), TTK, Ankara 1995.
‐Menteşzâde Abdurrahim Efendi, Fetâvâ‐yı Abdurrahim Efendi, 1, Dâru’t‐Tıbâati’l‐ Ma‘mûre, İstanbul 1243.
‐Mumcu, Ahmet, Osmanlı Devleti’nde Siyaseten Katl, Sevinç Matbaası, Ankara 1985.
‐Mustafa Avcı, “Osmanlı Hukukunda Para Cezaları”, Türkler, 10, (Ed. H.Celal Güzel, Kemal Çiçek, S.Koca), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.91‐106.
‐Mustafa Naima, Tarih‐i Na‘imâ, IV, (Haz. Mehmet İpşirli), TTK, Ankara 2007.
‐Mustafa Nuri Paşa, Netâicü’l‐vukûat, I‐II, (Sad. Neşet Çağatay), TTK, Ankara 1979.
‐Nizâmü’l‐Mülk, Siyâset‐Nâme, (Haz. Mehmet Altay Köymen), TTK, Ankara 1999.
Orman, Sabri, “Kâtip Çelebi’de Sosyo‐Ekonomik Düşünce”, Kâtip Çelebi, (Ed. Bekir Karlığa, Mustafa Kaçar), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2012, s.335‐ 359.
‐Osmanlı Tarihine Âid Belgeler Telhîsler (1597‐2607), (Haz. Cengiz Orhonlu), TTK, İstan‐ bul 1970.
‐Öcün, Tuncay, “Osmanlı Devletinde Müsadere Uygulamaları”, Osmanlı, 6, (Ed. Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s.371‐383.
‐Öğün, Tuncay, “Müsadere”, DİA, 32, İstanbul 2006, s.67‐68.
‐Solak‐zâde Tarihi, I, (Haz. Vahid Çabuk), TTK, Ankara 1989.
‐Şeyhülislam Fetvaları, (haz. Süleyman Kaya ve diğerleri), Klasik, İstanbul 2014.
‐Tabakoğlu, Ahmet, Osmanlı Mâlî Tarihi, Dergâh, İstanbul 2016.
‐Tatarcık Abdullah Efendi, “Sultan Selim‐i Sâlis Devrinde Nizâm‐ı Devlet Hakkında Mütâlaat”, TOEM, 43, 1333, s.15‐35.
‐Telci, Cahit, “Osmanlı Devletinde 18. Yüzyılda Muhallefat ve Müsadere Süreci”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C.XXVI, 2/Aralık 2007, s.145‐166.
‐Tomar, Cengiz, “Müsadere”, DİA, 32, İstanbul 2006, s.65‐66.
‐Türek, Ahmet, Derin, F. Çetin, “Feyzullah Efendinin Kendi Kaleminden Hal Tercümesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 23, 1969, s.204‐218.
‐Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, I, TTK, Ankara 1984.
‐Ünal, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yayıncılık, İstanbul 2011.
‐‐‐‐‐‐‐‐, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Müsadere”, Türk Dünyası Araştırmaları, 49, Ağustos 1987, s.95‐112.
‐Wittek, Paul, “Devshirme and Sharia”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 17, 2 (1955), s.271‐278.
‐Yılmaz, Fehmi, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Gökkubbe, İstanbul 2010.
‐Yüksel, Hasan, “Vakıf‐Müsadere İlişkisi”, Osmanlı Araştırmaları, XII, İstanbul 1992, s.399‐ 424.

APA	BAY A (2017). SULTAN, ULEMA VE HUKUK: ULEMANIN MÜSADERE UYGULAMASINA MUHALEFETİ. , 91701 - 91728.
Chicago	BAY Abdullah SULTAN, ULEMA VE HUKUK: ULEMANIN MÜSADERE UYGULAMASINA MUHALEFETİ. (2017): 91701 - 91728.
MLA	BAY Abdullah SULTAN, ULEMA VE HUKUK: ULEMANIN MÜSADERE UYGULAMASINA MUHALEFETİ. , 2017, ss.91701 - 91728.
AMA	BAY A SULTAN, ULEMA VE HUKUK: ULEMANIN MÜSADERE UYGULAMASINA MUHALEFETİ. . 2017; 91701 - 91728.
Vancouver	BAY A SULTAN, ULEMA VE HUKUK: ULEMANIN MÜSADERE UYGULAMASINA MUHALEFETİ. . 2017; 91701 - 91728.
IEEE	BAY A "SULTAN, ULEMA VE HUKUK: ULEMANIN MÜSADERE UYGULAMASINA MUHALEFETİ." , ss.91701 - 91728, 2017.
ISNAD	BAY, Abdullah. "SULTAN, ULEMA VE HUKUK: ULEMANIN MÜSADERE UYGULAMASINA MUHALEFETİ". (2017), 91701-91728.

APA	BAY A (2017). SULTAN, ULEMA VE HUKUK: ULEMANIN MÜSADERE UYGULAMASINA MUHALEFETİ. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 0(17), 91701 - 91728.
Chicago	BAY Abdullah SULTAN, ULEMA VE HUKUK: ULEMANIN MÜSADERE UYGULAMASINA MUHALEFETİ. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 0, no.17 (2017): 91701 - 91728.
MLA	BAY Abdullah SULTAN, ULEMA VE HUKUK: ULEMANIN MÜSADERE UYGULAMASINA MUHALEFETİ. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, vol.0, no.17, 2017, ss.91701 - 91728.
AMA	BAY A SULTAN, ULEMA VE HUKUK: ULEMANIN MÜSADERE UYGULAMASINA MUHALEFETİ. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2017; 0(17): 91701 - 91728.
Vancouver	BAY A SULTAN, ULEMA VE HUKUK: ULEMANIN MÜSADERE UYGULAMASINA MUHALEFETİ. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2017; 0(17): 91701 - 91728.
IEEE	BAY A "SULTAN, ULEMA VE HUKUK: ULEMANIN MÜSADERE UYGULAMASINA MUHALEFETİ." Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 0, ss.91701 - 91728, 2017.
ISNAD	BAY, Abdullah. "SULTAN, ULEMA VE HUKUK: ULEMANIN MÜSADERE UYGULAMASINA MUHALEFETİ". Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 17 (2017), 91701-91728.