Mutabakat, Tazammun ve İltizam Delâletlerinin Kökeni ve Fıkıh Usûlüne Girişi

Yıl: 2016 Cilt: 0 Sayı: 26 Sayfa Aralığı: 101 - 136 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Mutabakat, Tazammun ve İltizam Delâletlerinin Kökeni ve Fıkıh Usûlüne Girişi

Öz:
Bu makalenin konusu mutabakat, tazammun ve iltizam delâletleridir. Delâleti bu şekilde üç kısma ayıran İbn Sina'dır. Tanım konusuyla ilgili olarak ortaya konan bu kavramlardan biri olan mutabakat, lafzın vaz' edildiği manânın tamamına birebir delâletini ifade ederken; tazammun, lafzın vaz' edildiği anlamın bir parçasına karşılık gelir. İltizam ise lafzın anlamının dışında fakat onunla ilişkili bir manâya delâletidir. Bunların usûl-i fıkha girişi yine tanım bağlamında Gazâlî'nin el-Mustasfâ'da yazdığı mantık mukaddimesiyle olmuştur. Gazâlî mantıktaki tanım ilkelerinin şer'î terimlerin tarifinde kullanılması gerektiğini düşündüğünden dolayı tanım nazariyesinin bir parçası olan bu delâletlere yer vermiştir. Râzî, bu kavramları lafızların delâletine uyarlamakla konuya farklı bir boyut kazandırmıştır. Râzî, mantukun kapsamında yer alan emir, nehy, zâhir, nas ve mücmel gibi konuların tamamını mutabikî delâlet çerçevesinde ele almış; mefhumun delâleti kapsamındaki iktiza, mefhum-ı muvafakat, mefhum-ı muhalefet gibi delâlet türlerini iltizamî delâlet bağlamında değerlendirmiştir. Tazammunî delâlete ise lafızlar bağlamında yer vermemiştir. Biz bu makalede konuyu üç müellif bağlamında fıkıh usûlü açısından ele alacağız.
Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi

The Origin of Dalalat al-Mutaabaqah, al-Tadammun and al-Iltizaam and Their Entry to Methodology of Islamic Law

Öz:
The subjects focused on in this article are dalalat (indication) of almutaabaqah (conformity), al-tadammun (inclusion) and al-iltizaam (commitment). The scholar who divided the dalalat concepts into three categories in this manner was Ibn Sina. Mutaqabah, which is one of the concepts that manifested in relation to the issue of definition, stands for the exact dalalat of the whole meaning in which lafz (the word) is indicated; while tadammun corresponds to a part of the meaning in which lafz is indicated. As for iltizam, it is out of the meaning of lafz but is a dalalat that is in relation to its meaning. The entry of these concepts into Usûl al Fiqh (which literally means the roots of the law) occurred, again in the context of definition, with the introduction of logic written by Ghazali in alMustasfa. Since Ghazali considered the necessity of using the principles of definition in mantiq (logic) to describe religious terms, he allowed forsuch dalalat that are a part of the theory of definition. However, Razî added a different dimension to this matter by adapting these concepts into the dalalat of the words. Razî dealt with all of the issues within the context of mantuq (the mentioned) such as order, prohibition, apparent (dhahir), explit text (nass) and concise within the frame of dalalat al-mutaabaqah and he evaluated dalalat types such as iktiza (need), mafhum al- muwafaqah (congruent meaning), mafhum al-mukhalafa (divergent meaning) that are in the frame of the sign of mafhum in the context of dalalat aliltizaam (committed dalalat). He did not give place to dalalat al-tadammun (included sign) within the context of lafz. In this article, we will deal with this issue within the framework of the three authors in terms of fiqh methodology (Usûl al Fiqh).
Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Abdulcelîl Mankûr,'İlmü'd-delâle, Dimaşk: İttihadü'l-Kitâbi'l-Arabî, 2001.
  • Âmidî, Ali b. Muhammed, el-İhkâm fî usûli'l-ahkâm, nşr. Abdurrezzak Afîfî, Riyad: Dâru's-Sumey'î, 1424/2003.
  • 'Attâr, Hasen b. Muhammed b. Mahmûd, Hâşiyetü'l-'Attâr 'alâ Şerhi'l-Celâl el-Mahallî 'alâ cem'i'l-cevâmi', Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, t.y.
  • Ayık, Hasan, İslam Mantık Geleneği ve Doğuluların Mantığı, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
  • Bennânî, Addurrahman b. Câdellah, Hâşiyetü'l-Bennânî 'alâ şerhi'l-Celâl 'alâ metni Cem'i'l-Cevâmi', Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1402/1982.
  • Cüftecî, Hüseyin Ali, Turuku delâleti'l-elfâz 'ala'l-ahkâm el-müttefak aleyhâ, master tezi, Câmiatü Ümmi'l-Kurâ, 1401/1981.
  • Ebu'l-Berekât el-Bağdâdî, el-Kitâbü'l-mu'teber fî'l-hikme, Haydarâbâd, Dekkan: İdâretu Cem'iyyeti'l-Maârif el-Usmâniyye, 1358.
  • Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Mustasfâ min 'ilmi'l-usûl, (Fevatihu'r-Rahamût ile birlikte) Beyrut: Dâru'l-Erkam, t.y.
  • ......, el-Munkız mine'd-dalâl, Kâhire: el-Matbaatü'l-İ'lâmiyye, 1303.
  • ......, Mihakku'n-nazar, Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1994.
  • ......., Mi'yâru'l-ilm, Mısır: Dâru'l-Meârif, 1961.
  • ......., Tehâfütü'l-felâsife, Mısır: Dâru'l-Meârif, ts.
  • Güneş, Sezai, Anlatım Bilgisi, İzmir: 1998.
  • 'Iclî, Ebû Abdullah Muhammed b. Mahmud el-Isfehânî İbn Abbâd, el-Kâşif ani'lMahsûl fî İlmi'l-Usûl, thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Alî Muhammed Muavvaz, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1419/1997.
  • İbn Emîri'l-Hâc, et-Takrîr ve't-tahbîr, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1403/1983.
  • İbn Sina, eş-Şifâ, Kumm: İntişârâtu Zevî'l-Kurbâ, 1430.
  • ......., el-İşârât ve't-Tenbîhât, thk. Süleyman Dünya, Kâhire: Dâru'l-Meârif, 1983.
  • ......., Mantıku'l-meşrikıyyîn, Kâhire, 1328/1910.
  • ......., Dânişnâme-i Alâî-Alâî Hikmet Kitabı, çev. Murat Demirkol, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
  • ........., "er-Risâle fî'l-hudûd", Resâil fî'l-hikme ve tabî'iyyât, Kostantiniyye: Matbaatü'lCevâib, 1298.
  • ........., İhlâs Sûresi Tefsiri, Çev. Ahmed Hamdi Akseki, İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
  • İbnu'l-Arabî, Ebû Bekir, Kânunu't-te'vîl, Cidde: Dâru'l-Kıble/ Beyrut: Müessetü Ulûmi'l-Kur'ân, 1406/1986.
  • Îcî, Adudiddîn Abdurrahman, Şerhu Muhtasari'l-Müntehâ'l-Usûlî, Beyrut: Dâru'lKütübi'l-İlmiyye, 1424/2004.
  • İltaş, Davut, Fıkıh Usûlünde Mütekellimîn Yönteminin Delâlet Anlayışı, İstanbul: İSAM Yayınları, 2011
  • Kara, İsmail, Bir Felsefe Dili Kurmak, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005.
  • Karâfî, Şihabüddin Ahmed b. İdrîs, Şerhu Tenkîhi'l-Fusûl, Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1424/2004.
  • ......, Nefâisü'l-usûl fî şerhi'l-Mahsûl, Beyut: el-Mektebetü'l-Asriyye,1425/2005.
  • Kazvînî, Necmüddin Ömer b. Ali, er-Risaletü'ş-Şemsiyye fi'l-kavâ'idi'l-mantıkiyye Dersaadet: Matbaa-i Ahmed Kâmil, 1327.
  • Muhasseb, Muhyiddîn, 'İlmu'd-delâle inde'l-Arab - Fahruddîn er-Râzî nemûzecen -, Fransa: Dâru'l-Kitabi'l-Cedîd, 2008.
  • Nemle, Abdulkerim Ali b. Muhammed, el-Mühezzeb fî ilmi usûli'l-fıkhi'l-mukâran, Riyad: Mektebetü'r-Rüşd, 1420/1999.
  • Özdemir, İbrahim, İslâm Düşüncesinde Dil ve Varlık-Vaz' İlminin Temel Meseleleri, İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
  • Pala, Ali İhsan, İslam Hukuk Metodolojisinde Emir ve Yasakların Yorumu, Ankara: Fecr Yayınları, 2009.
  • Palmer, F.R., Semantik-Yeni Bir Anlambilim Projesi, çev. Ramazan Ertürk, Ankara: Kitâbiyât, 2001.
  • Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer, el-Mahsûl fî ilmi usûli'l-fıkh, thk. Tâhâ Câbir Feyyâz el-'Alvânî, Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1418/1997.
  • ......., el-Meâlim fî 'ilmi usûli'l-fıkh, thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Alî Muhammed Muavvaz, Kâhire: Müessesetü Muhtâr, 1414/1994.
  • Râzî, Kutbeddîn Muhamme b. Muhammed, Levâmi'u'l-esrâr, Kumm: Menşûrâtu Kütübi'n-Necefî, ts.
  • Rifat, Mehmet, Göstergebilimin ABC'si, İstanbul: Say Yayınları, 2009.
  • Seydişehrî, Mahmud Es'ad, Telhîs-i Usûl-i Fıkıh, İzmir: 1313.
  • Şirvânî, 'Abdulhamîd, Hâşiye alâ Tuhfeti'l-Muhtâc, (Havâşî Tuhfeti'l-Muhtâc başlığıyla), Kâhire el-Mektebetü't-Ticâriyyeti'l-Kübrâ, 1357/1938.
  • Taftazânî, Saduddîn, Şerhu't-telvîh ala't-Tavdîh, Beyrut: el-Mektebetü'l-Asriyye, 1462/2005.
  • Tahânevî, Muhammed Alî b. Alî, Keşşâfu ıstılâhâti'l-funûn, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l- İlmiyye, 1418/1998.
  • Türker, Ömer, Seyyid Şerif Cürcani'nin Tevil Anlayışı: Yorumun Metafizik, Mantıki Ve Dilbilimsel Temelleri, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
  • Uğur, Nizamettin, Anlambilim, İstanbul: Doruk Yayımcılık, 2007.
  • Urmevî, Siraceddîn Mahmud b. Ebî Bekr, et-Tahsîl mine'l-Mahsûl, thk. Abdulahamid Alî Ebû Zenîd, Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1408/1988.
  • Yıldırım, İlyas, Fıkıh Usûlü Mantık İlişkisi - Molla Fenârî Örneği-, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
  • Yûbî, Muhammed Sa'd b. Ahmed b. Mes'ûd, Makâsıdü'ş-Şerî'ati'l-İslâmiyye ve 'alâkatühâ bi'l-edilleti'ş-Şer'iyye, Riyâd: Dâru'l-Hicre, 1418/1998.
  • Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Abdullah Bahâdır, el-Bahru'l-muhît, fî usûli'l-fıkh, thk: Muhammed M. Tâmir, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlimiyye, 1428/2007.
APA YILMAZ F (2016). Mutabakat, Tazammun ve İltizam Delâletlerinin Kökeni ve Fıkıh Usûlüne Girişi. , 101 - 136.
Chicago YILMAZ FETULLAH Mutabakat, Tazammun ve İltizam Delâletlerinin Kökeni ve Fıkıh Usûlüne Girişi. (2016): 101 - 136.
MLA YILMAZ FETULLAH Mutabakat, Tazammun ve İltizam Delâletlerinin Kökeni ve Fıkıh Usûlüne Girişi. , 2016, ss.101 - 136.
AMA YILMAZ F Mutabakat, Tazammun ve İltizam Delâletlerinin Kökeni ve Fıkıh Usûlüne Girişi. . 2016; 101 - 136.
Vancouver YILMAZ F Mutabakat, Tazammun ve İltizam Delâletlerinin Kökeni ve Fıkıh Usûlüne Girişi. . 2016; 101 - 136.
IEEE YILMAZ F "Mutabakat, Tazammun ve İltizam Delâletlerinin Kökeni ve Fıkıh Usûlüne Girişi." , ss.101 - 136, 2016.
ISNAD YILMAZ, FETULLAH. "Mutabakat, Tazammun ve İltizam Delâletlerinin Kökeni ve Fıkıh Usûlüne Girişi". (2016), 101-136.
APA YILMAZ F (2016). Mutabakat, Tazammun ve İltizam Delâletlerinin Kökeni ve Fıkıh Usûlüne Girişi. Usul İslam Araştırmaları, 0(26), 101 - 136.
Chicago YILMAZ FETULLAH Mutabakat, Tazammun ve İltizam Delâletlerinin Kökeni ve Fıkıh Usûlüne Girişi. Usul İslam Araştırmaları 0, no.26 (2016): 101 - 136.
MLA YILMAZ FETULLAH Mutabakat, Tazammun ve İltizam Delâletlerinin Kökeni ve Fıkıh Usûlüne Girişi. Usul İslam Araştırmaları, vol.0, no.26, 2016, ss.101 - 136.
AMA YILMAZ F Mutabakat, Tazammun ve İltizam Delâletlerinin Kökeni ve Fıkıh Usûlüne Girişi. Usul İslam Araştırmaları. 2016; 0(26): 101 - 136.
Vancouver YILMAZ F Mutabakat, Tazammun ve İltizam Delâletlerinin Kökeni ve Fıkıh Usûlüne Girişi. Usul İslam Araştırmaları. 2016; 0(26): 101 - 136.
IEEE YILMAZ F "Mutabakat, Tazammun ve İltizam Delâletlerinin Kökeni ve Fıkıh Usûlüne Girişi." Usul İslam Araştırmaları, 0, ss.101 - 136, 2016.
ISNAD YILMAZ, FETULLAH. "Mutabakat, Tazammun ve İltizam Delâletlerinin Kökeni ve Fıkıh Usûlüne Girişi". Usul İslam Araştırmaları 26 (2016), 101-136.