Yıl: 2017 Cilt: 12 Sayı: 20 Sayfa Aralığı: 117 - 136 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

YARGILAMADA ŞAHİTLİK VE AHLÂK

Öz:
İslâm yargılama hukukunda ilk devirlerden bu yana şahitlik bir ispat vasıtası olarak daima önemini korumuştur. Bunu Kur'ân-ı Kerîm'de yer alan konu etrafındaki bazı âyetler yanında Hz. Peygamber'in (sav)bazı uygulamaları şekillendirmiştir. Şahitliğin İslâm hukukunda fıkıh ilminin çeşitli mevzularında olduğu gibi dini ve vicdani bir tarafının da varlığı dikkatleri üzerine çekmektedir. Buna göre insanlar tarafından şahitliğin yerine getirilmesinde gönüllü denetim sistemi ile orijinal bir özelliğe sahip olduğu görülür. Ayrıca şahitlerin taşımaları gereken bazı evsafın bulunup bulunmadığının tesbiti yöntemleri ve bu konunun ele alınışı kaynaklarda tarihi bir gelişmenin varlığına işaret etmektedir. İslâm hukukçularının çoğunluğun kabulüne göre şahitlerin iyi hal sahibi oldukları tespit edilmelidir. Bu işleme, ta'dîl veyahut tezkiye adı da verilmektedir. Tanık beyanı sonrasında, şahitte adalet sıfatının tesbitine ilişkin bir soruşturma işlemi yapması, şahit hakkında zann-ı gâlib hasıl etmesi ve kararını ancak bundan sonra vermesi hâkimin kendisinden beklenmektedir. Bu yöndeki uygulamaların ilk zamanlardan itibaren gelişme kaydederek Hz. Ömer'in (ra)uygulamalarında ve daha sonra Hanefî imamlarından İmam Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed'in fetvalarında iyice teşekkül ettiği ve bu konuda kaynaklarda serpiştirilmiş vaziyette zengin bir bilginin bulunduğu gözlemlenir. Şahitlerin güvenilirliği hakkında başvurulan araştırma ve tezkiye usulünün Hanefî mezhebi, Şâfiî mezhebi, Hanbelî mezhebi ve Mâlikî mezhebi kaynaklarında tafsilatlı şekilde işlendiği ve zamanla da apayrı bir önem kazandığı görülür. Hanefîler genel mânada fetvaya şahitlerin hallerinin araştırılması yönündeki imâmeynin/Ebû Yûsuf ile İmam Muhammed'in sözü edilen görüşünü kabul edip buna göre amel ettikleri ve yargıda işlettikleri gözlemlenir. Nihayet bunun Mecelle'de kanun haline getirildiği de bilinmektedir. Medeni Kanunun kabulü ile Türk hukukunda şahitlere yemin verdirilmesi usulü ile yetinilmiş ve şahit soruşturulması usulü ilga olunmuştur. Burada kanun önünde herkesin tanık sıfatını haiz olduğu ön kabulünden yola çıkılmış tezkiye usulü askıya alınmıştır. Buna sebep olarak belli zorluk ve sıkıntılar gerekçe olarak gösterilmiştir. Buna mukabil günümüzde şahitlerin soruşturulmasının gereği ve bundan olumlu neticeler alınabileceği gerçeği basit bir bakışla öngörülebilmektedir. Mahkemelerde yalancı şahitliklere dayalı kararlar verilmesinden böylece işin başında iken sakınmak mümkün gözükebilmektedir. İslâm hukukunda öz olarak denenmiş ve belli esaslara bağlanmış olan şahit soruşturulması usulü mevcuttur. Bilgisayar, internet ve yargı ağları gibi teknik iletişim araçlarından da yardım almak suretiyle mahkemelerin ve hâkimlerin görevleri muhakeme usulü açısından daha verimli hale getirilebilir. Bu konunun genel adaletin tahakkuk ettirilmesinde, mahkeme kararlarının doğru çıkmasında, yargı hatalarının asgariye indirilmesinde, kamu düzeninin tesisinde ve de toplumdaki bireyler arasında iyi ahlâkın hâkim olmasındaki katkılarından söz edilmektedir. Bireylerde vicdani kontrol ve ayrıca kamu denetimi sayesinde suç, ceza ve kabahat oranlarında istatistiksel açıdan düşüş de bu usulden beklenen katkılar arasında sayılmaktadır. Çünkü Müslümanlıkta din, inanç, ibadet, hukuk, yargı, ahlâk, fıkıh ve sosyal hayat bütünleşmiş şekilde vazife görürler.
Anahtar Kelime:

BEING WITNESS AND MORALITY IN JUDGMENT

Öz:
Since the earliest times in Islamic jurisprudence, witness has always maintained its importance as a means of proof. In addition to some verses around the subject in the Qur'an, it was shaped by some practices of the Prophet Muhammad (Peace be upon him). As in various positions of Islamic law, the existence of a religious and conscientious side of witnesses attracts attention. According to this, it is seen that the fulfillment of the witness by people has an original characteristic with the voluntary control system. Besides the determining methods of the presence of certain possessions that witnesses must cary and the handling of this issue in the sources points out an existence of historical developments. According to the acceptance of the majority of Islamic lawyers, witnesses should be found to have good morals. This process is also referred to as amendment or attestation. After the witness declaration, the judge himself is expected to make an inquiry regarding the determination of the title of justice, to produce prevailing presumption about the witness and make his decision only after that. The practices in this direction have progressed from the earliest times, in the practice of Second Chaliph Omar and later in the fatwas of Imam Abû Yûsuf and Imam Muhammad from Hanafî school of thought, and it is observed that there is a wealth of information scattered in the sources. It is seen that the investigation and attestation about the credibility of the witnesses is defended more detailed in the sources of Hanafî, Shâfiî, Hanbalî school of thoughts and Mâlikî sect and has gained a distinct importance in time. In general, the Hanafi's have observed the view of two imams/Abû Yûsuf and Imam Muhammad, and accept their mentioned view and operate it in the judiciary, when giving fatwa in the process of investigating the state of the witnesses. Finally this is also known by everybody that it is made law in Majallah. With the adoption of the Civil Code, Turkish law was satisfied with the oath of witnesses and the procedure of witness investigation was dismissed. Here by pre-acceptance idea that in front of the law everyone has the title of being witnesses, the way of attestation was suspended. As a reason, certain difficulties and complaints are cited as justifications. Wheras, the fact that the requirement of the investigation of witnesses today and the fact that positive results can be obtained can simply be predicted. It is therefore seen possible in courts to avoid making decisions based on false witness statements unknowingly and unintentionally and thus being cautious at the beginning of the work. There is a procedure of witness investigation which is tried out in Islamic law and is connected to certain principles. With the help of technical communication tools such as computer, internet and judicial networks, the tasks of courts and judges can be made more efficient in terms of reasoning. In Islam, religion, faith, worship, law, morality and human factor perform an integrated task. The role of this issue is great in attestation, in the realization of general justice, in the correctness of court decisions, in the reduction of judicial mistakes, in the establishment of public order, and in the well-being of good morals among individuals in society. A statistical decline occur willingly or unwillingly in the crime, punishment and misdemeanor rates in the society as a result of religious, moral and conscientious autocontrol in individual sense, and, as a result of fear of an investigation by the judge one day, in the public sense.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Ahmed Naim. (2009). Hadis Usulü, İstanbul: Ravza Yayınları.
  • Ahmed Naim-Kâmil Miras. (1979-1983). Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi, I-XII, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
  • Akgündüz, Ahmed. (2005). Osmanlı Devletinde Belediye Teşkilâtı ve Belediye Kanunları, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
  • Akgündüz, Ahmed. (1990-2015). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri, I-X, İstanbul: Fey Vakfı-Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
  • Ali el-Müttakî, Alaaddin Ali b. Husamuddîn el-Hindî. (1985). Kenzü’l-ummâl fî süneni’l-akvâl ve’lef’âl, Beyrut.
  • Ali Haydar Efendi. (1330). Dürerü’l-hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, I-IV, İstanbul.
  • Apaydın, H. Yunus. (2010). “Şahit”, DİA, XXXVIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ss. 278-283.
  • Atar, Fahrettin. (1997). “Şahit”, İslâm’da İnanç, İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi, IV, ed. İbrahim Kâfi Dönmez, İstanbul:Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, ss. 180-183.
  • Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa el-Hanefî. (1980). el-Binâye fî şerhi’lHidâye, Beyrut: Dâru’l-fikr.
  • Berki, Ali Himmet. (1925). İslâm Şeriatin’de Kaza, Ankara.
  • Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. (1989). es-Sünenü’s-sagir, I-IV, thk. Abdülmu‘ti Emin Kal‘aci, Karaçi: Câmiatü’d-Dirasati’l-İslâmiyye.
  • Bilmen, Ömer Nasuhi. (1991). Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kâmusu, I-VIII, İstanbul: Bilmen Yayınevi.
  • Buhârî, Ebû Abdillah, Muhammed b. İsmail. (1990). el-Câmiu‘s-sahih, I-VI, nşr. Mustafa Dîb elBuğâ, Dımaşk-Beyrut: Dâru İbn-i Kesîr.
  • Desûkî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Arafe. (t.y). Haşiyetü’d-Desûkî ale’şşerhi’l-kebîr, y.y: Dârü’l-Fikr.
  • Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî el-Ezdî. (1988). es-Sünen, I-II, nşr. Kemal Yûsuf elHût, Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-sekâfiyye.
  • Ebü’l-Hasen, Muhammed b. Yahya b. Sürâka el-Âmirî el-Basrî eş-Şâfiî. (2007). Edebü’ş-şühûd, thk. Muhyiddin Hilâl es-Serhan, Kahire: Dâru’l-Âfâki’l-Arabiyye.
  • Hâkim, en-Nîsâbûrî. (1990). el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, I-IV, thk. Mustafa Abdülkadir Atâ, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
  • Heyet. (1310). el-Fetâva’l-Hindiyye, Bulak: Matbaatü’l-Emiriyye.
  • Heyet. (1992). el-Mevsûatü’l-fıkhiyye, Küveyt.
  • Heyet. (2015). Hadislerle İslâm: Hadislerin Hadislerle Yorumu, I-VII, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
  • Heyet. (2007). Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Husarî, Ahmed. (1987). İlmü’l-kadâ Edilletü’l-isbât fi’l-fıkhi’l-İslâmî, I-II, Beyrut: Dâru’l-kütübi’lArabî.
  • İbn Abidin, Muhammed Emin b. Ömer. (1984). Hâşiyetü Reddi’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr Şerhu Tenvîri’l-ebsâr, I-VIII, İstanbul: Kahraman Yayınları.
  • İbn Abidinzade, Alaeddin Muhammed b. Muhammed Emin b. Ömer Dımaşki. (1985). Hâşiyetü Kurretu uyûni’l-ahyâr tekmileti Reddi’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr şerhi Tenvîri’l-ebsâr, İstanbul.
  • İbn Ebi’d-Dem, el-Hamevî eş-Şâfiî Şihâbüddin Ebû İshak İbrahim b. Abdullah. (1982). Kitabu Edebi’l-kaza, thk. Muhammed Mustafa ez-Zühaylî, Dımaşk: Dâru’l-fikr.
  • İbn Hacer, el-Heytemî Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed. (ty.). el-Fetâva’l-kübra’l-fıkhiyye, Kahire.
  • İbn Hanbel, Ahmed. (1995). Müsnedü’l-İmam Ahmed b. Hanbel, I-XXV, thk. Şuayb el-Arnavut, Âdil Mürşid, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
  • İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddin. (1968). el-Muğnî, Kahire: Mektebetü’l-Kâhire.
  • İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin. (1317). Şerhu Fethi’l-kadîr, Kahire.
  • İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin. (1995). Şerhu Fethi’l-kadîr, thk. Abdurrezzak Galib el-Mehdî, Beyrut.
  • İbnü’l-Kâss, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ahmed et-Taberî eş-Şâfiî. (2007). Edebü’l-kâdî, thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
  • Karaman, Hayreddin. (1988). “Adâlet [Fıkıh]”, DİA, I, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ss. 343-344.
  • Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. (ty.). Bedâi‘u’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi‘, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-İlmiyye.
  • Mergînânî, Burhaneddin. (1417). el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-mübtedî, İstanbul.
  • Molla Hüsrev. (1978). Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Gureri’l-ahkâm, İstanbul.
  • Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî. (1991). el-Câmi‘u’s-sahîh, IV, thk. Muhammmed Fuad Abdülbaki, Beyrut: Dârü ihyâi’t-türâsi’l-Arabî.
  • Sadrüşşehid, Ebû Muhammed Hüsameddin b. Mâze Ömer b. Abdülazîz. (1978). Şerhu edebi’l-kâdî li’l-Hassâf, I-IV, thk. Muhyî Hilâl es-Serhân, Birlikte: Edebü’l-kâdî/Ebû Bekr Hassâf Ahmed b. Ömer eş-Şeybânî Hassâf, Bağdat.
  • Semerkandî, Nâsıruddîn Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Yûsuf el-Hüseynî. (2000). el-Mültekat fi’lfetâva’l-Hanefiyye, thk. Mahmud Nassâr-es-Seyyid Yusuf Ahmed, Beyrut.
  • Serahsî, Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Ebû Sehl. (1993). Kitabu’l-Mebsût, I-XXX, Beyrut: Dâru’l-Marife.
  • Şa‘ban, Zekiyüddîn. (1996). İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıkh), trc. İbrahim Kâfi Dönmez, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Tarablusî, Ebü’l-Hasan Alaeddin Ali b. Halil. (1973). Muînü’l-hükkâm fima yetereddedu beyne’lhasmeyn mine’l-ahkâm, Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî.
  • Tûrî, Muhammed b. Hüseyin Ali. (1997). Tekmiletü’l-Bahri’r-Râik Şerhu Kenzi’d-dekâik, nşr. Zekeriya Umeyrat, Beyrut.
  • Tûsî, Ebû Câfer Muhammed b. Hasen. (1429). el-Hilâf fi’l-ahkâm, thk. es-Seyyid Ali el-Horâsânî, Kum.
  • Ukaylî, Ebû Cafer Muhammed b. Amr b. Musa b. Hammâd. (1984). ed-Duafaü’l-kebir, I-IV, thk. Abdülmu‘ti Emin Kal‘aci, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
  • Yıldız, Kemal. (2005). İslâm Yargılama Hukukunda Şahitlik, İstanbul: Hâcegân Akademi Kitaplığı.
  • Zeyla‘i, Cemaleddin Ebû Muhammed. (1997). Nasbu’r-râye li ehâdisi’l-Hidâye, I-IV, thk. Muhammed ‘Avvâme, Beyrut.
APA FİDAN Y (2017). YARGILAMADA ŞAHİTLİK VE AHLÂK. , 117 - 136.
Chicago FİDAN YILMAZ YARGILAMADA ŞAHİTLİK VE AHLÂK. (2017): 117 - 136.
MLA FİDAN YILMAZ YARGILAMADA ŞAHİTLİK VE AHLÂK. , 2017, ss.117 - 136.
AMA FİDAN Y YARGILAMADA ŞAHİTLİK VE AHLÂK. . 2017; 117 - 136.
Vancouver FİDAN Y YARGILAMADA ŞAHİTLİK VE AHLÂK. . 2017; 117 - 136.
IEEE FİDAN Y "YARGILAMADA ŞAHİTLİK VE AHLÂK." , ss.117 - 136, 2017.
ISNAD FİDAN, YILMAZ. "YARGILAMADA ŞAHİTLİK VE AHLÂK". (2017), 117-136.
APA FİDAN Y (2017). YARGILAMADA ŞAHİTLİK VE AHLÂK. Turkish Studies (Elektronik), 12(20), 117 - 136.
Chicago FİDAN YILMAZ YARGILAMADA ŞAHİTLİK VE AHLÂK. Turkish Studies (Elektronik) 12, no.20 (2017): 117 - 136.
MLA FİDAN YILMAZ YARGILAMADA ŞAHİTLİK VE AHLÂK. Turkish Studies (Elektronik), vol.12, no.20, 2017, ss.117 - 136.
AMA FİDAN Y YARGILAMADA ŞAHİTLİK VE AHLÂK. Turkish Studies (Elektronik). 2017; 12(20): 117 - 136.
Vancouver FİDAN Y YARGILAMADA ŞAHİTLİK VE AHLÂK. Turkish Studies (Elektronik). 2017; 12(20): 117 - 136.
IEEE FİDAN Y "YARGILAMADA ŞAHİTLİK VE AHLÂK." Turkish Studies (Elektronik), 12, ss.117 - 136, 2017.
ISNAD FİDAN, YILMAZ. "YARGILAMADA ŞAHİTLİK VE AHLÂK". Turkish Studies (Elektronik) 12/20 (2017), 117-136.