DEVVÂNÎ’NİN AKÂİDU’L-ADUDÎYYE ŞERHİ VE KELÂMCILIĞI

AKMAN, MUSTAFA

DEVVÂNÎ’NİN AKÂİDU’L-ADUDÎYYE ŞERHİ VE KELÂMCILIĞI

Mustafa AKMAN (Kırklareli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Kelam Öğretim)

EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi

27 5

Yıl: 2017 Cilt: 10 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 471 - 530 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

DEVVÂNÎ’NİN AKÂİDU’L-ADUDÎYYE ŞERHİ VE KELÂMCILIĞI

Öz:

Çalışmamızda Şerhu'l-Akâid-i Adudîyye isimli şerhin tanıtımını yapıp Devvânî'nin buradaki kelâmcılığını ortaya koymaya çalışacağız. Devvânî Osmanlı kelâm düşüncesinin şekillenmesinde etkili kelâmcılardan biridir. Felsefe ile din arasında temelde bir uzlaşı kurma çabasında olduğu görülen Devvânî'nin en mühim hedefinin, felsefeye itibar kazandırmak olduğu anlaşılmaktadır. İşrâk ve vahdet-i vücûd felsefelerini benimseyen Devvânî, Meşşâî ve İşrâkî terminolojiyi birlikte kullanmış, hem Meşşâîlerinin hem de İşrâkîlerin bu yöndeki yaklaşımlarını birleştiren bir tutum sergilemiştir. Devvânî kelâmî konuların hemen tamamında Eş'arî söylemi esas almıştır. Eserlerini kelâmî, felsefî ve tasavvufî bir zemine oturtmaya çalışan ve kelâmdaki şerh ve hâşiye geleneğinin zirve ismi olan Devvânî şerhi asırlarca medreselerde okutulmuştur. Bu itibarla üzerinde çokça şerh ve hâşiye yazılmış bu metnin, düşünce biçimi ve öncelikleri; mahiyeti, sonrasındaki döneme etkisi ve seçtiği konular ile bu konuları ele alış biçimi önem arz etmektedir. Bu arada metnin felsefik boyutu ve müellifinin sûfî bir filozof kimliğe sahip olması ayrı bir önemi haizdir

Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi

Devvani's Exegesis of Akaidu'l-Adudiyye and His Theology

Öz:

In this study we have aimed to present the exegesis named "Şerhu'l-Akaid-i Adudiyye" and to elaborate on his theology. Davvânî is one of the important theologians who had effect upon the formation of the Ottoman thelogic thought. The most important goal of Devvani is to reconcile theology and philosphy. Devvani who carried the ideas of illuminationism and unity of existence used peripatetic and illuminative philosphy together and had a manner reconciling both approaches. Devvani had based on Esharite view in nearly all basic thelogical subjects. Devvani who tried to write subjects around theology, philosophy and sufism is the head figure in the tradition of explanation and annotation in theology. The text of Devvani was thought in Ottoman schools for centuries. So its style of thinking and priorities, the nature of the text, its effect on the next periods of thought, the chosen subjects in it and its writing style is upmostly important. And the philosophical perpective of the text and its author's being a sufi is also important

Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Abduh, Muhammed ve es-Seyyid Cemaleddin el-Hüseynî el-Afgânî. et-Ta'likât alâ Şerhi’d-Devvânî lil-Akâid’ıl-Adudîyye. nşr. Seyyid Hâdî Hüsrevşâh. Kahire: Mektebetu’ş-Şurûkı’d-Devlîyye, 2002/1423.
Abduh, Muhammed. Hâşiyetu Şerhi’l-Akâid el-Adudîyye. thk.-takdim: Süleyman Dünya. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabîyye, 1958.
Akbay, Cevdet. “Celaleddin ed-Devvânî ve Tefsir-u Kul ya Eyyuhel Kafirun (edisyon kritik)”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1987.
Akbulut, Ahmet. Nübüvvet Meselesi Üzerine. Ankara: Birleşik Dağı- tım Kitabevi, 1992.
Akbulut, Ahmet. Sahabe Devri Siyasi Hadiselerinin Kelami Problemlere Etkileri. İstanbul: Birleşik Yayınları, 1992.
Akman, Mustafa. Celâleddin ed-Devvânî’nin Kelâm Sistemi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
Akman, Mustafa. Celâleddin ed-Devvânî ahlâkî, siyâsî, felsefî, tasavvufî ve kelâmî görüşleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
Akman, Mustafa. “Kelâm Bağlamında Mûsâ Kâzım Efendi Ve “Zevra Ve Hevra” İsimli Esere Yaptığı Tercüme Ve Şerhin Sadeleştirilmesi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, (10/50, 2017): 863- 881.
Akman, Mustafa. “Kelâmî Perspektifle Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, (10/50, 2017): 833- 862.
Akman, Mustafa. “Bihiştî Ramazan Efendi el-Vizevî ve Kelâmdaki Yeri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, (10/51, 2017): 1181-1208.
Akman, Mustafa. İbn-i Arabi: Kelami Tartışmalar, Sorular, Şüpheler. İstanbul: Ekin Yayınları, 2017.
Akman, Mustafa. Hadis Sünnet İlişkisi ve Toplumun Algısı. İstanbul: Çıra Yayınları, 2011.
Aksu, Hüsam 520 Mustafa Akman Anay, Harun. “Devvânî”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 257- 262, İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Anay, Harun. Celaleddin Devvânî: Hayatı, Eserleri Ahlak Ve Siyaset Düşüncesi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1994.
Apak, Adem. Anahatlarıyla İslam Tarihi 2. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
Arslan, Mehmet Fatih. Celâleddîn Devvânî’nin Varlık Felsefesi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2015.
Arslan, Mehmet Fatih. “Sühreverdi’nin Heyâkülu’n-Nûr’u Nasıl Anlaşılmalı?: Devvânî ve Deştekî Şerhleri Bağlamında Bir İçerik Analizi”. Çorum: İslami İlimler Dergisi, (12/1, 2017): 239-258.
Aşık, Fahreddin. Celâleddini Devvânî ve Hudus Nazariyesi. Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 1974.
Atay, Hüseyin. Kur’an’da Bilgi Teorisi. İstanbul: Furkan Yayınları, 1982.
Atbaş, Suat. Adudiddin el-İci’nin Akâid Metni Üzerine Yapılan Şerh ve Hâşiyeler. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2007. Ateş, Ahmet. "Azud al-Din Abd al-Rahman al-İcî". İslam Ansiklopedisi. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, (5/2, 1967): 921- 923.
Avcı, Seyit. Sûfilerin Hadis Anlayışı: Bursevî Örneği. Konya: Ensar Yayınları, 2004.
Aydın, Hüseyin. “Osmanlılarda Felsefî Düşünce”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (4/4, 1992): 1-8.
el-Bağdâdî, Abdulkahir. Usûlu'd-Din. Beyrut: Dâru'l-Âfâki'l-Cedide, 1981.
el-Bâkıllânî, Ebu Bekr Muhammed. Kitab Temhîdu'l-Evâil ve Telhîsu'd-Delâil. thk. İ. Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetu'lKütübi's-Sekafiye, 1987.
Başer, Hacı Bayram. “Tasavvuf İlmi ve Keşf’in Bir Bilgi Yöntemi Olarak Değeri”. Entelektüel Bağımlılığı Aşmak: İlim Geleneğimiz Üzerine Araştırmalar içinde. Yedirenk, (2009): 219-227.
Bebek, Adil. “İmâm Mâtürîdî ve Kâdî Abdülcebbâr’a Göre Haber-i Vâhidin Epistemolojik Değeri”. Bursa: "Kelâmda Bilgi Problemi" Sempozyumu 15-17 Eylül 2000: Bildiriler içinde. (2003): 47-52.
Bebek, Adil. “Ceza”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 469-470, İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
e-makâlât Mezhep Araştırmaları 10, sy. 2 (Güz 2017) 521 Bekiryazıcı, Eyü 522 Mustafa Akman Çınar, Mahmut. “Mütekadimun Dönemi Kelam Alimlerine Göre Bilgi, Kaynakları ve Bunlar Arasındaki İrtibatın Keyfiyyeti”. Bilimname: Düşünce Platformu, 21, (2011/2): 7-32.
Çınar, Mahmut. “Peygamberi Diğer İnsanlardan Ayıran Üç Özellik: Vahiy, Mucize ve İsmet”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Din Eğitimi Araştırma Dergisi, 21, (2011): 95-127.
Çınar, Mahmut. “İslami Literatürdeki Nur-i Muhammedi Anlayışının Nübüvvet Açısından Değerlendirilmesi”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2006.
Çiftçi, Şaban. Günümüz Alevî-Bektâşî Kültüründe Hadis. Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2005.
Değmiş, Zeki. Osmanlılarda İtikadi Mezhepler. Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2006.
Demir, Ahmet İshak. “Mütekaddimin Devri Kelamcılarına Göre Bilgi Kaynağı Olarak Keşf ve İlham”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1993.
Demir, Ahmet İshak, “İbnü’l-Mutahhar el-Hillî’ye Göre İmâmet”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 46/1, (2005): 85-102.
Demirci, Osman. Osmanlı Medreselerinde Kelam Öğretimi (İznik, Bursa, Edirne, İstanbul). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2012. Demirci, Osman. “Medrese Geleneğinde Akâid ve Kelâm İlmi”. Kelam Araştırmaları Dergisi, 11/1, (2013): 253-269.
Demirci, Osman. “Osmanlı Medrese Öğretiminde Eş‘arî Kelâm Kitaplarının Yeri ve Önemi”. Uluslararası İmam Eş’arî ve Eş’arîlik Sempozyumu Bildirileri 21-23 Eylül 2014 (Siirt Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi). Beyan Yayınları, 1, (2015): 607-636.
Demirci, Osman. “Medrese Geleneğinde Kelâm İlminin Meşrûiyeti Sorunu”. Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3/2, (2016): 7-38.
Devvânî, Celâleddin. Celâl Şerhu el-Akâid el-Adudîyye. İstanbul: Matbaa-ı el-Hac Muharrem Efendi el-Bosnevî, yy., 1290.
Devvânî, Celâleddin. Şerhu el-Akâid el-Adudîyye. Gelenbevî ale’lCelâl kitabının içinde. [hamişinde üst tarafta Mercânî, alt tarafında ise Halhâlî’nin hâşiyesi mevcûttur.] Tabi' ve Naşir: Lofçalı Raşid. Eserin iki cildi birlikte ciltlenmiş: 1. cilt: İstanbul: Matbaa-ı Ahmed İhsan, 2. cilt: Dersaadet: İkdam Matbaası, 1323, 1326.
e-makâlât Mezhep Araştırmaları 10, sy. 2 (Güz 2017) 523 Devvânî, Celâleddîn. Ahlâk-ı Celâlî Arapça Çevirisi. Yazma. Mütercim: belirsiz. Hattat: Muhammed Necib el-Eyyubî el-Maruf bi Suyulcizâde. Yazım tarihi: 1220. Nuruosmaniye Kütüphanesi, Eski Kayıt: 2325, Yeni Kayıt: 1909.
Devvânî, Celâleddîn. Unmûzecu’l-Ulûm. thk. S.A. Tuysirkânî. Selâsu Resâil içinde. Meşhed, (1411): 263-340.
Devvânî, Celâleddîn. Şevâkil el-Hûr fi Şerh Heyâkil en-Nûr. thk. S.A. Tuysirkânî. Selâsu Resâil içinde. Meşhed, (1411): 99-261.
Devvânî, Celâleddîn. Şerhu Hutbeti’z-Zevrâ. thk. S. A. Tuysirkânî. Seb'u Resâil içinde. Tahran: Mîrâs-ı Mektûb, (2002/1381): 187-197. (İsmail Hacuî İsfehânî’nin eseriyle beraber basılmış). Devvânî, Celâleddîn. Şerhu Risâleti’z-Zevrâ. thk. S. A. Tuysirkânî. Seb'u Resâil içinde. Tahran: Mîrâs-ı Mektûb, (2002/1381): 201-225. (İsmail Hacuî İsfehânî’nin eseriyle beraber basılmış). Devvânî, Celâleddîn. Tefsir Sûret el-Kâfirûn. thk. S. A. Tuysirkânî. Selâsu Resâil içinde. Meşhed, (1411): 35-74.
Devvânî, Celâleddîn. Tehlîliyye Şerhu Lâ İlâhe İllallah. tsh. ve Şerh: Ferişte Ferîdûnî Furûzende. Tahrân: İntişarat-ı Müessese-i Keyhân, 1373.
Devvânî, Celâleddîn. Risâle İsbâtu’l-Vâcibi’l-Cedîde. thk. S. A. Tuysirkânî. Seb'u Resâil içinde. Tahran: Mîrâs-ı Mektûb, (2002/1381): 117-170 (İsmail Hacuî İsfehânî’nin eseriyle beraber basılmış). Devvânî, Celâleddîn. Risâle-i Sayhâ ve Sadâ. Yazma. Nuruosmaniye Kütüphanesi, No: 4989, vrk. 56/a-59/b.
Devvânî, Celâleddîn. Tefsiru’l-Fatiha. Yazma. Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah blm., no: 02074, vrk. 1/a-2/b.
Devvânî, Celâleddîn. Levâmi el-İşrâk fi Mekârim el-Ahlâk/ Ahlâk-ı Celâlî. (1334) Leknev/Luknow: Matbaa-i Münşi Nevl-i Kişver, 1316/1898.
Devvânî, Celâleddîn. Risâle fî İ'râbi Lâ İlâhe İllallâh. thk. Ahmet Gemi. EKEV, 18/58, (2014): 723-737.
Dünya, Süleyman. “Mukaddime” eş-Şeyh Muhammed Abduh Beyne el-Felâsife ve el-Kelâmiyyîn. (Hâşiyetu Şerhi’l-Akâid elAdudîyye) içinde. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabîyye, (1958): 3-64.
Erdemci, Cemalettin. “Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat’ın Kimliği ve Misyonu Üzerine”. Van: Bilge Adamlar Dergisi, 21-22, (2009): 60- 66.
524 Mustafa Akman Erdemci, Cemalettin. “Eş’ariliğin Selçuklu Siyasetinin Sistemleşmesindeki Rolü”. Çorum: İslami İlimler Dergisi, 7/2, (2012): 7-32.
Erdemci, Cemalettin. “Kelam İlminde Haberin Epistemolojik Değeri”. Din Bilimleri Araştırma Dergisi, 6/1, (2006): 153-176.
Erdemci, Cemalettin. “Kelam İlminde Akıl ve Naklin Etkinliği Problemi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi "Kelam İlmi'nin Yeniden İnşasında Geleneğin Yeri" Sempozyumu (13-15 Eylül 2004), (Elazığ 2004): 329-344.
Ergin, Osman Nuri. Türkiye Maarif Tarihi. İstanbul: Eser Neşriyat, 1977.
Esen, Muammer. “Tekfir Söyleminin Dinî ve İdeolojik Boyutları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52/2, (2011): 97-110.
Esen, Muammer. İman, İmanla İlişkili Kavramlar ve Temel İnanç Esasları. Ankara: İlâhiyat Yayınları, 2006.
Fatiş, Emrullah. “İtikadi Fırka Tasniflari Üzerine”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14, (2012): 21-37.
Fazlıoğlu, İhsan. “Osmanlı Düşünce Geleneğinde “Siyasi Metin” Olarak Kelâm Kitapları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1/2 [Türk Siyaset Tarihi (Tanzimat’a Kadar) Sayısı], (2003): 379-398.
Gazzâlî, Ebu Hamid. İhyâu Ulumi'd-Din. çev. Ahmed Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınları, 1974.
Gelenbevî, Ebu'l-Feth İsmail b. Mustafa. Hâşiye ala Şerhi’l-Celâl. İstanbul: Tabi' ve Naşir: Lofçalı Raşid, 1326. (Eserin iki cildi birlikte ciltlenmiş: 1. cilt: Matbaa-ı Ahmed İhsan-1323; 2. cilt: Dersaadet, İkdam Matbaası-1326. Sayfanın iç kısmı çizgi ile iki kısma ayrılmış üst tarafı Devvânî'nin, el-Îcî'nin Akâid'ine yapmış olduğu şerhdir. Alt tarafı ise Gelenbevî'nin bu şerhe yapmış olduğu hâşiyedir. Eserin hâmişinde de Mercânî ve Halhâlî hâşiyeleri mevcûttur.)
Gölcük, Şerafeddin. Kelâm Tarihi- Kişiler Görüşler Eserler. 2. bsk., Konya: Esra Yayınları, 1998.
Görgün, Tahsin. “Adudüddin el-Îcî”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 410-414, İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Güneş, Mehmet. M. A. Câbirî’nin Arap Aklını Tenkidi ve Arap-İslâm Geleneğini Okuma Biçimi. Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2006.
e-makâlât Mezhep Araştırmaları 10, sy. 2 (Güz 2017) 525 Hanefî, Hasan. “Ehl-i Sünnet Kurtuluşa Eren Fırka mıdır?”. Tarihte ve Günümüzde Ehl-i Sünnet içinde. İstanbul: Ensar Neşriyat, (2006): 359-373.
Hansu, Hüseyin. Mutezile ve Hadis. Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2004.
Hansu, Hüseyin. “Mu’tezile Araştırmalarında Kaynak Problemi”. Konya: Marife: Bilimsel Birikim, 3/3, (2003): 5-71.
Hansu, Hüseyin. Mütevatir Haber -Bilgi Değeri ve İslam Düşüncesindeki Yeri. Van: Bilge Adamlar Yayınları, 2008.
Harman, Vezir. “Osmanlı Dönemi Eş'arî Mezhebinin Güçlü Olması- nın Muhtemel Sebepleri”. KADER, 13/1, (2015): 167-189.
Hatiboğlu, Mehmed Said. İslam’da ilk Siyasi Kavmiyetçilik: Hilafetin Kureyşlilği. Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2005.
İbn-i Arabî, Muhyiddin. el-Fütûhâtu’l-Mekkiyye. thk. Osman Yahyâ. Kahire: el-Mektebetu'l-Arabîyye, 1985.
İbn-i Arabî, Muhyiddin. Fusûsu'l-Hikem ve't-Ta'likât Aleyh. i'dâd: Ebu'l-A'la el-Afîfî. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-Arabîyye, t.y. İbn-i Aşûr, M. Tahir. İslam İnsan ve Toplum Felsefesi. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2000.
İbn-i Fûrek, Ebubekir. Mucerredu Makâlâti’l-Eşarî. thk. Daniel Gimaret. Beyrut: Dar el-Machreq, 1987.
İbn-i Haldûn. Mukaddime. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 1983.
İbn-i Haldûn. Şifâu's-Sâil li-Tehzîbi'l-Mesâil. thk. Muhammed b. Tawit et-Tancî. İstanbul: Anakara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1957.
Şık, İsmail. “Eş’ari’nin Mutezile’den Ayrılmasının Nedenleri Üzerine Bir Deneme”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/1, (2004): 283-310.
Kahraman, Hüseyin. “Kelâmdaki Bilgi Teorisinin Hadis İlmi Üzerindeki Etkileri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14/1, (2005): 89-110.
Kahraman, Hüseyin. “Kelâmcı Bakış Açısının Hadisçilerin Sünnet Anlayışının Şekillenmesine Etkisi”. Günümüzde Sünnetin Anlaşılması [Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri 29-30 Mayıs 2004] içinde. Bursa: Kurav Yayınları, (2005): 199-205.
Kara, Mustafa. “Hazreti Peygamber'in Tasavvufi Düşüncedeki Yeri”. Diyanet İlmi Dergi, 25/4, Özel Sayı, (1989): 221-237.
526 Mustafa Akman Karadaş, Cağfer. “Hadisciler, Kelâmcılar ve Sufilerin Hadis Anlayış- larına İki Örnek”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6/6, (1994): 261-266.
Karadaş, Cağfer. Ana Hatlarıyla Kelam Tarihi. 4. bsk., İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
Karadaş, Cağfer. “Kelâmcıların İbn Arabî Düşüncesine Etkisi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11/2, (2002): 87-96.
Karadaş, Cağfer. “Muhyiddin İbn Arabî’nin İtikâdı”. Tasavvuf İlmi Araştırmalar Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-1), 9/21, (2008): 67-94.
Karadaş, Cağfer. İbn Arabî’nin İtikâdî Görüşleri. İstanbul: Beyan Yayınları, 1997.
Karadaş, Cağfer. “Muhyiddin İbnü'l-Arabî (İtikadî Görüşleri)”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 516-520, İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Karlığa, Bekir. “Osmanlı Düşüncesinin Oluşumu”. Osmanlı (Dü- şünce) içinde. ed. Güler Eren. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 7, (1999): 28-37.
Kasımî, Cemaleddin. Ka vâidu't-Tahdis min Funûni Mustalahi'l-Hadis. thk. M. Behcet Baytar. Beyrut: Dâru'n-Nefâis, 1993.
Kâtib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşf ez-Zünûn an Esami'l-Kütüb ve'l-Fünun. tsh. M. Ş. Yaltkaya. Kilisli R. Bilge. Ankara: M. Eğitim Bakanlığı, 1941.
Keleş, Ahmet. “73 Fırka Hadisi Üzerine Bir İnceleme”. Konya: Marife- Bilimsel Birikim, 5/3, (2005): 25-45.
Keleş, Ahmet. “Apokaliptik Hadis Edebiyatı ve Problemleri- “Hilafet Benden Sonra Otuz Senedir” Hadisi Örneği”. İSTEM: İslâm San’at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi, 4/7, (2006): 37-54.
Kılavuz, Ahmet Saim. “Akaid”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 212-216, İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
Kılıç, Mahmud Erol. “Muhyiddin İbnü’l-Arabî”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 493-516, İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Kırbaşoğlu, M. Hayri. “Hadis İlminde Metodoloji Sorunu”. Sünnetin Dindeki Yeri içinde. İstanbul: Ensar Neşriyat, (1995): 395-461.
Koçkuzu, Ali Osman. Rivâyet İlimlerinde Haber-i Vâhitlerin İtikât ve Teşri Yönlerinden Değeri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1988.
e-makâlât Mezhep Araştırmaları 10, sy. 2 (Güz 2017) 527 Koçyiğit, Talat, Hadisçilerle Kelamcılar Arasındaki Münakaşalar, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
Köse, Mehmet. Şihâbüddîn el-Mercânî’nin İ'tikâdî Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2009.
Kutlu, Sönmez. “Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmam Mâturîdî- Giriş”. İmam Mâturîdî ve Maturidilik / Tarihî Arka Plan, Hayatı, Eserleri, Fikirleri ve Maturidilik Mezhebi içinde. 2. bsk., Ankara: Kitâbiyât Yayınları, (2007): 17-55.
Kutluer, İlhan. “Üç Perspektif: Kelâm, Felsefe, Tasavvuf”. İslâm Felsefesinin Sorunları içinde. Ankara: Elis Yayınları, (2003): 19-36.
Mar'aşî, Allâme Kadı Nurullah Şüşterî (et-Tüsterî). Kitab-ı Müstetâb-ı Mecâlis el-Mü'minin. Tahran, 1365.
Mercânî, Şihabuddin. Hâşiye ale'l-Celâl (el-Azbu’l-Furât ve’l-Mâu’zZülâlu’n-Nâfi’ li-Ğılleti Revâmmi’l-İbrâz li-Esrâri Şerhi’l-Celâl). [Devvânî'nin, el-Îcî'nin Akâid'ine yapmış olduğu şerhin hâşiyesidir]. Gelenbevî ale’l-Celâl kitabının hamişinde [hamişin üst tarafında Mercânî, alt tarafında ise Halhâlî’nin hâşiyesi mevcûttur.] Tabi' ve Naşir: Lofçalı Raşid. Eserin iki cildi birlikte ciltlenmiş: 1. cilt: İstanbul: Matbaa-ı Ahmed İhsan, 2. cilt: Dersaadet: İkdam Matbaası, 1323, 1326.
Mert, Muhit. “Giriş”. Devvânî, “İnsanın Hakikati” içinde. (notlar ekleyerek çeviren) Dinî Araştırmalar, 1/2, (1998): 199-211.
Naim, Ahmet - Kamil Miras, Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi, 7. bsk., Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1983.
Nesefi, Ebu’l-Muîn Meymun b. Muhammed. Tebsiretü’l-Edille fi Usuli’d-Din. thk. Hüseyin Atay. Şa'ban Ali Düzgün, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
Okuyan, Mehmet. Kur'an-ı Kerim'e Göre Kabir Kavramı ve KıyametAhiret Süreci. İstanbul: Düşün Yayınları, 2013.
Öngören, Reşat. “Bir Bilgi Kaynağı Olarak Tasavvufta Keşfin Değeri”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5, (2002): 85-96.
Öz, Mehmet. “Klasik Dönem Osmanlı Siyasi Düşüncesi: Tarihi Temeller ve Ana İlkeler”. Ankara: İslami Araştırmalar Dergisi, 12/1 (1999): 27-33.
Pattabanoğlu, Fatma Zehra. “16. Yüzyıl Osmanlı Düşüncesinde Felsefe-Kelâm İlişkisi”. Dört Öge, 3, 5/Mayıs. (2014): 89-113.
528 Mustafa Akman er-Râzî, Fahreddin. el-Metâlibu'l-Aliyye mine'l-İlmi'l-İlâhî. thk. Ahmed Hicâzî es-Sekka. Beyrut: Dâru'l-Kitâbi'l-Arabi, 1987.
er-Râzî, Fahreddin. Kelâm’a Giriş (el-Muhassal). çev. Hüseyin Atay. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1978.
Rosenthal, Erwın I.J. Ortaçağda İslâm Siyaset Düşüncesi. çev. Ali Çaksu. İstanbul: İz Yayınları, 1996.
es-Sâbûnî, Nûreddin. Mâtürîdiyye Akaidi. çev. Bekir Topaloğlu. (gözden geçirilmiş) 9. bsk., İstanbul: İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
Sarıoğlu, Hüseyin. “Osmanlı’da Felsefe-Kelâm-Tasavvuf İlişkileri”. Osmanlı: bilim içinde. ed. Güler Eren. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 8, (1999): 220-221.
Serbestzâde, Ahmed Hamdi. İlm-i Kelâmdan Akâid-i Adudîyye Şerhi Celâl Tercümesi. Trabzon: Serasi Matbaası, 1311.
Sülemî, Ebu Abdurrahman. Mes'eletu Derecati's-Sâlıkîn/ Tasavvufun Ana İlkeleri Sülemî'nin Risâleleri. trc. Süleyman Ateş. Ankara: 1981.
Şâfiî, Hasan Mahmûd. Kelâm’a Giriş. çev. Süleyman Akkuş. İstanbul: Değişim Yayınları, 2009.
Taşköprülüzâde, Ebu'l-Hayr İsamüddin Ahmed Efendi. Miftahu'sSaade ve Misbahu's-Siyade fî Mevzuati'l-Ulum. thk. K. Kamil Bekri, A. Ebü’n-Nur. Kahire: Dâru’l-Kütübi'l-Hadise, 1968. Taylan, Necip. “Bilgi”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6: 157- 161, İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Teftâzânî, Sadeddin Mesud b. Ömer b. Abdullah. Şerhu’l-Akâid/ Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi. haz. Süleyman Uludağ. 7. bsk., İstanbul: Dergah Yayınları, 2015. (Arapça metin kitabın sonunda, sayfa 308’den sonra verilmiştir) Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
Topaloğlu, Bekir. “Kıyamet”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 516-522, Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Topaloğlu, Bekir. “Fırka”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13: 35, İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
Topaloğlu, Bekir. Kelâm İlmi Giriş. İstanbul: Damla Yayınları, 2014. Topaloğlu, Bekir. “Mezhep (Mezheplere Ayrılmanın Dinî Hükmü)”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 532-534, Ankara: TDV Yayınları, 2004.
e-makâlât Mezhep Araştırmaları 10, sy. 2 (Güz 2017) 529 Turgut, Ali Kürşat. “Devvânî ve Enmûzecu’l-Ulȗm Adlı Eseri”. EKEV, 18/59, (Bahar), (2014): 443-455.
Tûsî, Nasirüddin. Tecrîdu'l-İ'tikâd. çev. Ayşe Betül Tekin. Tusi’nin Tecridü’l-İtikad’ı ve Şerhlerinde Varlık Ve Mahiyet içinde. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2013.
Uludağ, Süleyman. “Giriş”. Teftâzânî, Şerhu’l-Akâid (Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi) içinde. 7. bsk., İstanbul: Dergâh Yayınları. (2015): 11-76.
Uludağ, Süleyman. “Mârifet”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28: 54-56, Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Uludağ, Süleyman. “Havas”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 517, İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Ünver, Ahmet Süheyl. İstanbul Üniversitesi Tarihine Başlangıç Fatih Külliyesi ve Zamanı İlim Hayatı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1946.
Üzüm, İlyas. Celaleddin ed-Devvânî ve er-Risâle fi Mes'eleti Halkı'lA’mâl Adlı Eseri (Edisyon Kritik). Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1985.
Üzüm, İlyas. “Mezhep (Giriş, Kelâm)”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 526-532, Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Vural, Resul. Celaleddin ed-Devvânî ve “Tarifli İlmi’l-Kelam” Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2000.
Yavuz, Salih Sabri. “Fahreddin er-Râzî’ye Göre Epistemolojik ve İtikadi Açıdan Ahad Haber ve Kritiği”. İslâmî Araştırmalar, 17/3, (2004): 149-161.
Yavuz, Yunus Vehbi. “Kelâm Kitaplarındaki İnanç Konuları ve Kullanılan Zayıf Hadîsler”. Kur’an Mesajı: İlmi Araştırmalar Dergisi, 1/7, (1998): 23-36.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Halku’l-Kur’ân”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15: 371-375, İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Yavuz, Yusuf Şevki. “el-Akâidu’l-Adudîyye”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 216, İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Kelâm”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 196-203, Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Kıyamet Alâmetleri”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 522-525, Ankara: TDV Yayınları, 2002. 530 Mustafa Akman
Yazıcıoğlu, Mustafa Said. “XV. ve 16. Yüzyıllarda Osmanlı Medreselerinde İlm-i Kelâm Öğretimi ve Genel Eğitim İçindeki Yeri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4, (1980): 273-283.
Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur'an Dili: yeni mealli Türkçe tefsir. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
Yıldırım, Yasin. Osmanlı Kelâmcılarından İsmail Gelenbevî'nin Ulûhiyyet Anlayışı ve Mâturîdî Akaidi Açısından Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Sütçü İmam Üniversitesi, 2013.
Yurdagür, Metin. Bibliyografik Bir Kelâm Tarihi Denemesi. İstanbul: Er-Tu Matbaası, 1989.

APA	AKMAN M (2017). DEVVÂNÎ’NİN AKÂİDU’L-ADUDÎYYE ŞERHİ VE KELÂMCILIĞI. , 471 - 530.
Chicago	AKMAN MUSTAFA DEVVÂNÎ’NİN AKÂİDU’L-ADUDÎYYE ŞERHİ VE KELÂMCILIĞI. (2017): 471 - 530.
MLA	AKMAN MUSTAFA DEVVÂNÎ’NİN AKÂİDU’L-ADUDÎYYE ŞERHİ VE KELÂMCILIĞI. , 2017, ss.471 - 530.
AMA	AKMAN M DEVVÂNÎ’NİN AKÂİDU’L-ADUDÎYYE ŞERHİ VE KELÂMCILIĞI. . 2017; 471 - 530.
Vancouver	AKMAN M DEVVÂNÎ’NİN AKÂİDU’L-ADUDÎYYE ŞERHİ VE KELÂMCILIĞI. . 2017; 471 - 530.
IEEE	AKMAN M "DEVVÂNÎ’NİN AKÂİDU’L-ADUDÎYYE ŞERHİ VE KELÂMCILIĞI." , ss.471 - 530, 2017.
ISNAD	AKMAN, MUSTAFA. "DEVVÂNÎ’NİN AKÂİDU’L-ADUDÎYYE ŞERHİ VE KELÂMCILIĞI". (2017), 471-530.

APA	AKMAN M (2017). DEVVÂNÎ’NİN AKÂİDU’L-ADUDÎYYE ŞERHİ VE KELÂMCILIĞI. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 10(2), 471 - 530.
Chicago	AKMAN MUSTAFA DEVVÂNÎ’NİN AKÂİDU’L-ADUDÎYYE ŞERHİ VE KELÂMCILIĞI. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 10, no.2 (2017): 471 - 530.
MLA	AKMAN MUSTAFA DEVVÂNÎ’NİN AKÂİDU’L-ADUDÎYYE ŞERHİ VE KELÂMCILIĞI. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, vol.10, no.2, 2017, ss.471 - 530.
AMA	AKMAN M DEVVÂNÎ’NİN AKÂİDU’L-ADUDÎYYE ŞERHİ VE KELÂMCILIĞI. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi. 2017; 10(2): 471 - 530.
Vancouver	AKMAN M DEVVÂNÎ’NİN AKÂİDU’L-ADUDÎYYE ŞERHİ VE KELÂMCILIĞI. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi. 2017; 10(2): 471 - 530.
IEEE	AKMAN M "DEVVÂNÎ’NİN AKÂİDU’L-ADUDÎYYE ŞERHİ VE KELÂMCILIĞI." EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 10, ss.471 - 530, 2017.
ISNAD	AKMAN, MUSTAFA. "DEVVÂNÎ’NİN AKÂİDU’L-ADUDÎYYE ŞERHİ VE KELÂMCILIĞI". EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 10/2 (2017), 471-530.