FITRAT HADİSİ’NİN OSMANLI'NIN DEVŞİRME SİSTEMİNDE

Mustafa IŞIK (Yrd. Doç. Dr. Kafkas ün. ilahiyat fak., Temel islam bilimleri-hadi)
Turkish Studies (Elektronik)
12 0
Yıl: 2013 Cilt: 8 Sayı: 6 Sayfa Aralığı: 309 - 332 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

FITRAT HADİSİ’NİN OSMANLI'NIN DEVŞİRME SİSTEMİNDE

Öz:
'Her çocuk, fıtrat üzere doğar; sonra onu ana-babası Yahudileştirir, Hıristiyanlaştırır veya Mecusîleştirir' hadisi, temel İslam bilimlerinde 'fıtrat hadisi' olarak bilinir. İslami literatürde, geçmişten günümüze, bu hadis hakkında çeşitli görüşler ortaya konmuştur. Fıtrat hadisinin, klasik hadis literatüründeki kaynakları ve hadis imamlarının bu hadise bakışları açısından daha çok 'Çocuğun ölmesi halinde dinî ve hukukî durumunun ne olacağı?' sorusu üzerinde durulmuştur. Ancak hadis bilginleri ve bazı interdisipliner İslam âlimleri, fıtrat'ın 'insanlığın ortak dinî temeli' olduğuna inanmaktadırlar. Bu görüşe bağlı olarak biz, fıtrat hadisi'nin Osmanlı'daki 'devşirme' hadisesiyle örtüştüğünü düşünüyoruz. Devşirme sisteminin, tarihi bir olgu olarak, Osmanlı'da gerçekleşen halini ele almak istiyoruz. Bu haliyle Osmanlı Devleti bu olguyu sistemleştirip kanun, tüzük ve yönetmeliği olan bir sistem haline koymadan önce dini yönünü hesaba kattığını; bu hadisteki 'fıtrat gerçeği'nden hareket etmiş olabileceğini; güçlü kaslar ve çalışkan beyinler sayesinde özelde devletine genelde insanlığa hizmet ettiğini var sayıyoruz. O günün dünya devleti olan Osmanlı'dan bugünün dünya devleti ABD'ye baktığımızda, işleyiş ve yöntem farklı olsa da, birtakım paralellikler görmekteyiz. Farklı asırlarda, değişik coğrafyalarda, birbirine benzemeyen iki büyük medeniyetin ortaya koyduğu uygulamadaki benzerlik ve ulaştığı ortak nokta, eğitimin, başat belirleyici olduğu gerçeğidir. Bu makalenin amacı, sadece tarihî bir fenomeni dile getirmek değil; fıtratın anlamını, geçerliliğini bu tarihî olgudan hareketle yinelemektir. Makalemizde bu konuyu fıtrat yani insanın değişmeyen varlık yapısı ve eğitim-kültürün bu yapıya etkisini 'devşirme' olgusuyla birlikte ele aldık
Anahtar Kelime:

‘THE HADITH OF FITRAH’ AND HOW IT IS REFLECTED ON LIFE OTTOMAN’S DEVSHIRME SYSTEM

Öz:
The hadith, ‘Every child is born to Fitrah; then parents convert his/her to Judaism, Christianity or Zoroastrianism’, is in basic Islamic science called ‘The hadith of Fitrah’. In Islamic literature, it has been revealed a lot of opinion about this hadith from past to present. The point of view about the ‘The hadith of Fitrah’ in the classic sources of hadith literature and hadith imams are more emphasized on the following question ‘When the dead child what will happen the religious and judicial position of his/her’. But, hadith scientists and some interdisciplinary Islam scientists believe that Fitrah is ‘common basic religious foundation of mankind’. Depending on this opinion; we think that ‘The hadith of Fitrah’ is coinciding with devshirme enforcement in Ottoman Empire. In this research, we want to evaluate the devshirme system as a historic event practiced in Ottoman Empire. We hypothesize that, Ottoman Empire take into consideration of religious aspects of this event before put it on a system based on law, bylaw and regulations; they may be moved based on fact of Fitrah, owing to the strong muscles and hardworking brain of devshirme persons. This practice specifically served for governance, and served mankind in general. We showed that, although there is a procedure differences, there are some parallelism between Ottoman Empire, which is a world state in the past, and USA, which is a world state in today's conditions. The similarity in practice and reaching common point between two big civilizations, they took place different centuries, different geographies and there is no resemblance to each other, the truth is that the education is main determiner. The aim of this article is not only to mention a historic phenomenon but also meaning of Fitrah and its’ validity to repeat based on this historic event. In this article, we discussed Fitrah expression, namely regarding to the unchanging nature of human beings, and the effect of education-culture on this event with together ‘Devshirme’
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Abdurezzâk b. Hemmam, el-Musannef, thk. H. Rahman Azamî, I-XI, Meclisu‟l-İlmî, 1972.
  • Ahmed b. Hanbel, el Müsned, Çağrı Yayınları, I-VI, İstanbul, 1992.
  • AKÇAY, Mustafa, “İnsanlığın Ortak Dinî Temeli: Fıtrat”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: VIII, sayı: 23, 2011/1.
  • AKINCI, Tunç, 1560-Cerbe Deniz Savaşı‟nın Türk ve İspanyol Tarihindeki Yeri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2008.
  • Ali el-Karî, Şerhu Müsned-i Ebî Hanife, Daru‟l Kütübi‟l İlmiyye, Beyrut, 1985.
  • AYCIN, Hasan, Kırk Hadis Kırk Çizgi, Edam, İstanbul, 2008.
  • BAYHAN, Pınar-Artan, İsmihan, Çocuk Gelişimi ve Eğitimi, İstanbul, 2004.
  • Beyhakî, Ahmed b. el Hüseyin, Sünenu Kübra, I-X, Beyrut, 1355.
  • Buhârî, Muhammed b. İsmail, es-Sahih, Çağrı, I-VIII, İstanbul, 1992.
  • ÇAKAN, İ. Lutfi, Hadis Edebiyatı, İstanbul, 1985.
  • Komisyon, Derleme Sözlüğü, DTK, Ankara, I-XII, 1982.
  • Ebû Davûd, Süleyman b. Eş‟as es-Sicistanî, es-Sünen, Çağrı, I-V, İstanbul, 1992.
  • ERDEM, Gazi, “Osmanlı İmparatorluğu'nda Hıristiyanların Sosyal ve Dinî Hayatları (1856- 1876)”, (Doktora Tezi) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2005.
  • ERGÜN, Mustafa-ÖZSÜER, Suphi; “Vygotsky‟nin Yeniden Değerlendirilmesi”, Afyon Karahisar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2/2006.
  • ERTÜRK, Selahattin, Eğitimde Program Geliştirme, Ankara, 1972.
  • EVGİN, Abdulkadir, “Hadislerde Fıtrat Kavramı ve İslam Fıtratı Söyleminin Tenkidi”, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2003/1.
  • EVZÂÎ, Abdurrahman b. Amr, Sünenü‟l Evzâî, tsnf. Mervan M. eş-Şaar, Beyrut, 1993.
  • FİCHTER, Joseph, Sosyoloji Nedir? çev. N. Çelebi, Konya, 1990.
  • Gazâlî, Ebû Hamid, İhyau Ulûmi‟d-dîn, I-V, Dâru‟l-Kalem, Beyrut, ts.
  • GÖRMEZ, Mehmet, Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metedoloji Sorunu, TDV, Ankara, 2000.
  • GÜNAY, Ünver, “İslam Dünyasında Bir Din Sosyolojisi Öncüsü: İbn Haldun”, ERU Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2003/1.
  • GÜNAY, Ünver, “XV. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Sosyo-Kültürel Yapı, Din ve Değişme” , Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 14 Yıl: 2003/1.
  • Hâkim Nisaburî, el-Müstedrek, Mektebetu‟n Nasr el-Hadise, Riyad, ts.
  • HÖKELEKLİ, Hayati, DİA, “Fıtrat”, DİA. XIII, İst, 1996.
  • HÖKELEKLİ, Hayati, Din Psikolojisi, Ankara, 1993.
  • Humeydî, Abdullah b. Zübeyr, el-Müsned, thk. H. Azamî, I-II, Beyrut, 1988.
  • ITR, Nureddin, Menhecu‟n Nakdi‟l Hadis, Daru‟l-Fikr, Dımaşk, 1985.
  • İbn Abdülber, Kurtubî, et-Temhid Lima fi'l-Muvatta‟ mine'l-Meani ve'l-Esânid, thk. Mustafa b. Ahmed el-Alevi, Vizâretü‟l-Evkâf ve‟ş-Şuûni‟l-İslâmiyye, Tıtvan, I-XVIII, 1985.
  • İbn Arabî, Muhyiddin, el-Futûhâtu‟l-Mekkiyye, I-IV, Mektebetu‟s Sekafeti‟d Dîniyye, Mısır, ts.
  • İbn Hacer, el-Askalânî, Fethü'l-Bârî bi-Şerhi Sahîhi'l-Buhârî, Beyrut, 1379.
  • İbn Haldun, Mukaddime, çev., Z. K. Ugan, İstanbul, 1990.
  • İbnu Hibbân, Muhammed, Sahihu İbn-i Hibban el-Müsnedu‟s Sahîh ale‟t-Tekâsîm ve‟l-Enva‟, thk. M. Ali Sönmez-H. Aydemir, Daru İbn Hazm, I-VIII, Beyrut, 2012.
  • İbnu Hibbân, Sahihu İbn-i Hibbân bi-Tertibi İbni Belban, thk. ve thrc. Şuayb Arnavut, I-XVI, Müessesetu‟r Risale, Beyrut, 1993.
  • İbn Kesîr, İmaduddin İsmail, el-Baisü‟l-Hasis Şerhu İhtisari Ulûmi‟l-Hadis, Beyrut, 1983.
  • İbn Kesîr, Tefsiru‟l-Kurâni‟l-Azîm, I-VII, İstanbul, 1985.
  • İbn Kuteybe, Te‟vilu Muhtelifi‟l-Hadis, Daru‟l-Ciyl, Beyrut, 1973.
  • İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem, Lisânü‟l-Arab, Dâru Sâdır, I-XV, Beyrut 1968.
  • İbnü'l-Esîr, Ebü's-Saadat Mecdüddin, en-Nihâye fî Garîbi‟l Hadîs ve'l-Eser, thk. Tahir A. Zavi- Mahmud M. Tanahî, I-V, Beyrut, 1979.
  • KÂHYA, Esin, “On Beşinci Yüzyılda Osmanlılarda Bilimsel Faaliyetlerin Kısa Bir Değerlendirilmesi”, Ankara Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:14 Yıl: 2003/1.
  • KETTÂNÎ, Muhammed b. Cafer, Hadis Literatürü (er-Risaletü‟l Mustadrafe), çev., Y. Özbek, İz Yayıncılık, İstanbul, 1994.
  • KILIÇ, M. Erol, “İbn-İ Arabî‟yle Zaman'ın Ruhunu Okumak”, Tasavvuf, İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 10, sayı: 23, 2009.
  • KILIÇ, Sadık, Fıtratın Dirilişi, Nehir Yayınları, İstanbul, 1991.
  • KIRBAŞOĞLU, Hayri, İslam Düşüncesinde Sünnet, Fecr Yayınevi, Ankara, 1993.
  • Kitab-ı Mukaddes, Kitab-ı Mukaddes Şirketi, İstanbul, 2001.
  • KODAMAN, Bayram, “Osmanlı Devleti‟nin Yükseliş ve Çöküş Sebeplerine Genel Bakış”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:16, Aralık- 2007.
  • KÖKTAŞ, Yavuz, “İbn Haldun‟un Mukaddime Adlı Eserinde Hadîs İlimleri ve Hadîs Sosyoloji İlişkisi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: VII/1, Sivas, 2003.
  • KURT, Yaşar, “Kur‟ân‟da Fıtrat Kavramı”, Dinbilimleri Dergisi, V/2, 2005.
  • Kurtubî, Muhammed b. Ahmed, el-Camiu li Ahkâmi‟l-Kur‟ân, I-XX, Kahire, 1968.
  • KUZGUN Y., Deryakulu, D., Eğitimde Bireysel Farklılıklar, Ankara, 2004.
  • Mâlik b. Enes, el-Muvatta, Çağrı Yayınevi, I-II, İstanbul, 1992.
  • Meleyanî, Musa b. Muhammed, Mu‟cemu‟l Efâli‟lMüteaddiyeti bi-Harf, Daru‟l-İlm li‟l-Melayin, Beyrut, 1983.
  • Mu‟cemu‟l Vasit, Komisyon, I-II, Mısır,1961.
  • Mu‟ceu‟l Arabîyyi‟i Esasî, Komisyon, Alesco,1989.
  • Müslim, Müslim b. Haccac el-Kuşeyrî, es-Sahih, Çağrı, I-III, İstanbul, 1992.
  • NECATİ, M. Osman, Hadis ve Psikoloji, çev. M. Işık, Fecr Yayınevi, Ankara, 2000.
  • Nevevî, Ebû Zekeriya, Sahihu Müslim bi-Şerhi Nevevî, haz. M. Tevfik, Kahire, 1349.
  • ÖĞÜT, Salim, “Evzâî”, DİA, XI, İstanbul, 1995.
  • ÖZCAN, Abdulkadir, “Devşirme”, DİA, IX, İstanbul, 1994.
  • ÖZDEMİR, Serdar, Osmanlı Devletinde Devşirme Sistemi, İstanbul, 2008.
  • ÖZPINAR, Ömer, Hz. Peygamber ve Hadislerini Anlamak, Ensar, İstanbul, 2012.
  • ÖZTÜRK, Y. Nuri, Din ve Fıtrat, İstanbul, 1999.
  • PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-III, İstanbul, 1993.
  • Râgıb el İsfehanî, el-Müfredat fi Garibi‟l Kur‟ân, Daru‟l Marife, Beyrut, ts.
  • SENNETT, Rıchard, Ten ve Taş, çev. T. Birkan, Metis, İstanbul, 2011.
  • SEZGİN, M. Fuat, Buhârî‟nin Kaynakları, İstanbul, 1956.
  • Taberânî, Süleyman b. Ahmed, Mucemu‟l-Kebîr, thk. A. Abdulmecid es-Silefî, I-XII, Irak, 1978.
  • TAHAVÎ, Ahmed b. Muhammed, Şerhu Müşkili'l-Âsâr, thk. Ş. Arnavut, Müessesetü‟r -Risale, I- XV, Beyrut, 1987.
  • Tahir el-Cezairî, Tevcihu‟n-Nazar İlâ Usûli‟l-Eser, haz. A. Fettah Ebû Gudde, I-II, Halep, 1995.
  • Tirmizî, Muhammed b. İsa, es-Sünen, Çağrı, I-V, İstanbul, 1992.
  • UĞUR, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, TDV, Ankara, 1992.
  • ÜNAL, İsmail Hakkı, Hadis, M.E.B. 2003.
  • Wensınck, el-Mucemü‟l Müfehres Li Elfâzı‟l Hadis, (Concordance) I-VII, Brill, 1969
  • YAZIR, Hamdi, Hak Dini Kur‟ân Dili, Eser, I-VIII, İstanbul, ts.
  • Zebidî, Zeynuddin, Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrid-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi, (çev. K. Miras, A. Naim), I-XII, Ankara, 1976.
  • http://www.tdkterim.gov.tr/?kelime=e%F0itim&kategori=terim&hng=md, erişim tarihi: 14.05.2012.
  • http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/1504/, erişim tarihi: 27.05.2013=
  • Erdem, Gazi, “Osmanlı İmparatorluğu'nda Hıristiyanların Sosyal ve Dinî Hayatları (1856- 1876)”; Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2005.
APA IŞIK M (2013). FITRAT HADİSİ’NİN OSMANLI'NIN DEVŞİRME SİSTEMİNDE. , 309 - 332.
Chicago IŞIK MUSTAFA FITRAT HADİSİ’NİN OSMANLI'NIN DEVŞİRME SİSTEMİNDE. (2013): 309 - 332.
MLA IŞIK MUSTAFA FITRAT HADİSİ’NİN OSMANLI'NIN DEVŞİRME SİSTEMİNDE. , 2013, ss.309 - 332.
AMA IŞIK M FITRAT HADİSİ’NİN OSMANLI'NIN DEVŞİRME SİSTEMİNDE. . 2013; 309 - 332.
Vancouver IŞIK M FITRAT HADİSİ’NİN OSMANLI'NIN DEVŞİRME SİSTEMİNDE. . 2013; 309 - 332.
IEEE IŞIK M "FITRAT HADİSİ’NİN OSMANLI'NIN DEVŞİRME SİSTEMİNDE." , ss.309 - 332, 2013.
ISNAD IŞIK, MUSTAFA. "FITRAT HADİSİ’NİN OSMANLI'NIN DEVŞİRME SİSTEMİNDE". (2013), 309-332.
APA IŞIK M (2013). FITRAT HADİSİ’NİN OSMANLI'NIN DEVŞİRME SİSTEMİNDE. Turkish Studies (Elektronik), 8(6), 309 - 332.
Chicago IŞIK MUSTAFA FITRAT HADİSİ’NİN OSMANLI'NIN DEVŞİRME SİSTEMİNDE. Turkish Studies (Elektronik) 8, no.6 (2013): 309 - 332.
MLA IŞIK MUSTAFA FITRAT HADİSİ’NİN OSMANLI'NIN DEVŞİRME SİSTEMİNDE. Turkish Studies (Elektronik), vol.8, no.6, 2013, ss.309 - 332.
AMA IŞIK M FITRAT HADİSİ’NİN OSMANLI'NIN DEVŞİRME SİSTEMİNDE. Turkish Studies (Elektronik). 2013; 8(6): 309 - 332.
Vancouver IŞIK M FITRAT HADİSİ’NİN OSMANLI'NIN DEVŞİRME SİSTEMİNDE. Turkish Studies (Elektronik). 2013; 8(6): 309 - 332.
IEEE IŞIK M "FITRAT HADİSİ’NİN OSMANLI'NIN DEVŞİRME SİSTEMİNDE." Turkish Studies (Elektronik), 8, ss.309 - 332, 2013.
ISNAD IŞIK, MUSTAFA. "FITRAT HADİSİ’NİN OSMANLI'NIN DEVŞİRME SİSTEMİNDE". Turkish Studies (Elektronik) 8/6 (2013), 309-332.
Sayfa Oluşturulma Tarihi
23-04-2024 6:38

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları