KELENDERİS HALKININ DİŞ VE ÇENE PALEOPATOLOJİLERİ

ÇIRAK, MUSTAFA TOLGA; ERKMAN, AHMET CEM; ÇIRAK, Asuman

KELENDERİS HALKININ DİŞ VE ÇENE PALEOPATOLOJİLERİ

Ahmet Cem ERKMAN, (Yrd. Doç. Dr. Ahmet Cem Erkman, Ahi Evran Üniversitesi,Antropoloji Bölümü, Kırşehir. E.posta:)

Mustafa Tolga ÇIRAK, (Yrd. Doç. Dr. Mustafa Tolga Çırak, Hitit Üniversitesi Antropoloji Bölümü, Çorum)

Asuman ÇIRAK (Yrd. Doç. Dr. Asuman Çırak, Karabük Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü, Karabük)

OLBA

2 0

Yıl: 2013 Cilt: 0 Sayı: 21 Sayfa Aralığı: 1 - 25 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

KELENDERİS HALKININ DİŞ VE ÇENE PALEOPATOLOJİLERİ

Öz:

Besin üretimi, tüketimi ve ekonomisi Kelenderis'te yaşamın en temel dinamiklerinden birisi olmuştur. Bireyin yaşam kalitesini ve rahatını direkt olarak etkileyen önemli faktörlerinden biri olan ağız ve diş sağlığının Kelenderis halkı üzerinde çok etkili sonuçları ortaya çıkmıştır. Kelenderis popülasyonuna ait 113 bireyin toplam 717 adet daimi dişi incelenmiştir. Topluluğun maruz kaldığı en yaygın rahatsızlık periodontal hastalıklar olmuştur. Bu lezyona, bireylerin % 78,94'ünde rastlanılmıştır. Sırasıyla dişlerin % 37,94'ünde ölüm öncesi diş kaybı, % 25,66 oranında hypoplasia, % 21,89 oranında diş taşı, % 10,32 oranında diş çürüğü ve % 3,37 oranında apse gözlenmiştir. Oranlar Kelenderis toplumunun beslenme alışkanlığı ve genel sağlık yapısına ilişkin önemli bilgiler verirken, diş aşınmaları bireyin yaşı, beslenme biçimi ve kültürel alışkanlıkları hakkında detaylı sonuçlar ortaya koymuştur. Kelenderis'de tahıl ağırlıklı bir beslenme söz konusudur ve yaşam süresince çene ve diş hastalıklarının Kelenderis halkı arasında en büyük sağlık problemlerinden birisi olduğu şüphesizdir

Anahtar Kelime:

Konular: Arkeoloji

Paleopathological Analysis of Teeth and Jaws Obtained from Kelenderis Excavations

Öz:

As teeth and surrounding tissues have a different biological structure and anatomy, there is no doubt that they are more reliable and available than other parts of a skeleton. Teeth are the easiest caries and wearing organisms although they are more resistant than other parts of the body. Pathological situations as dental caries, tooth wear, abscess, tartar and periodontal diseases deliver more information such as the eating habits and the general health status of the population than other parts of the skeleton. There is no doubt that there is rich material dealing with the odontological findings in the Mediterranean region because of the fact that the sites here hosted many civilizations throughout history. Kelenderis is one of these ancient sites. Food production, consumption and the economy in Kelenderis give us information on the dental health which is one of the major factors, directly affecting the quality of life and welfare of the individual. 719 Permanent teeth of 113 individual pieces were examined in Kelenderis. Periodontal diseases have been the most common exposured ones of the community. This lesion is observed in 78.94% of the individuals. 37.94% ante mortem teeth lose, 25.66% hypoplasia, 21.89% tartar, 10.32% dental caries and 3.37% apse are observed respectively. These rates show us the high amout of health problems among the people of Kelenderis. In addition, eating habits and lifestyle of the population were different from the ones of other ancient Anatolian people. While rates indicate significant information including the nutrition habits and the general health situation of the society, tooth wears reveal the comprehensive results regarding the individual’s age, diet and cultural habits. Oral and dental health is one of the indicators of a good diet. The probability of occurrence of dental caries is highly due to poor nutrition at communities having poor socioeconomic status. The political and economic fluctuations in the Mediterranean region adversely affected eating habits and lifestyles of the Kelenderis population. Moreover, physiological stress, unbalanced and irregular eating, fever, and epidemic diseases had rather adverse effects on children and infants in Kelenderis. In this case, it appears that hypoplasia rates are indicators of systematic and traumatic diseases. It is certain that jaw and tooth diseases among the people of Kelenderis have been one of the biggest health problems.

Anahtar Kelime:

Konular: Arkeoloji

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik

Açıkkol 2000 Açıkkol, A., Küçük Höyük Eski Tunç Çağı İnsanlarının Paleoantropolojik Açıdan İncelenmesi, (Ankara Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
Atamtürk – Duyar 2008 Atamtürk, D. – İ. Duyar, “Adramytteion (Örentepe) İskeletlerinde Ağız ve Diş Sağlığı”, Gaziantep Üniversitesi EFD 25:1, 1-15.
Atamtürk – Duyar 2010 Atamtürk, D. – İ. Duyar, “Resuloğlu Erken Tunç Çağı Topluluğunda Ağız ve Diş Sağlığı” Hacettepe Üniversitesi EFD/JEL 27:1, 33-52.
Bass 1987 Bass, W.M., Human Osteology, A Laboratary and Field mannual. Third Edition, Special Publication No:2 of the Missouri Archaeological Society, Columnbia.
Bouville v.d. 1983 Bouville, C. – T.S. Constandse Westermann – R.R. Newell, “Les restes humains mesolithiques de l’abri Corneillie l stres (Bouches-du Rhone)”, Bull. Mem.soc.d’Anthro.de Paris 10, Serie 13, 89-110.
Brothwell 1981 Brothwell, D.R., Digging up Bones, Third Edition. London and British Museum, Oxford.
Buikstra – Ubelaker 1994 Buikstra, J.E. – D.H. Ubelaker, Standards: For Data Collection From Human Skeletal Remains,ArkansasArcheological Survey Research Series, No:44. 1-172, Arizona.
Burns 1999 Burns, K.R., Forensic Anthropology Training Manual, 1-282. New Jersey.
Çırak 2009 Çırak, A., Kelenderis İskeletlerinin Paleoantropolojik Analizi ve Anadolu Toplumları Arasındaki Yeri (Ankara Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
Çırak 2010 Çırak, M.T., “Eski Anadolu Toplumunda Eser Element Analiziyle Beslenmenin Belirlenmesi”, ZfWT Vol. 2:1, 191-197.
Çırak – Çırak 2010 Çırak, A. – M.T. Çırak, “Kelenderis/Tiyatro Alanında Yapılan Kazılarda Bulunan İskeletlerin Paleodemografik Analizi”, ZfWT 2:1, 265-281.
Erdal 1986 Erdal, Y.S., İznik Geç Bizans Dönemi İnsanlarının Çene ve Dişlerinin Antropolojik Açıdan İncelenmesi (Hacettepe Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
Erdal 2000 Erdal, Y.S., “Antandros İnsanlarında Ağız ve Diş Sağlığı”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 1, 45-55.
Erdal 2003 Erdal, Y.S., “Büyük Saray-Eski Cezaevi Kazılarında Gün Işığına Çıkarılan İnsan İskelet Kalıntılarının Antropolojik Analizi”, AST 19, 15-30, Ankara.
Erdal 2005 Erdal, Y., “Tasmasor Yakınçağ Nekropolü ve İskeletlerinin Antropolojik Açıdan Değerlendirilmesi”, Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi Arkeolojik Kurtarma Kazıları (Ed: S.Y. Şenyurt), Gazi Üniversitesi Yay.4, 255-325.
Erkman v.d. 2008 Erkman, A.C. – N. Şimşek – A. Çırak – S. Arıhan Karagöz, “Karagündüz Erken Demir Çağ Toplumunda Ağız ve Diş Sağlığı”, AST 23, 141-156.
Erkman 2008 Erkman, A.C., Van Dilkaya Erken Demir Çağı ve Orta Çağ toplumunda Ağız ve Diş Sağlığı (Ankara Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
Eroğlu 1998 Eroğlu, S., Sardis Roma-Bizans Toplumlarında Diş Hastalıkları ve Ağız Sağlığı (Ankara Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
Gözlük v.d. 2003 Gözlük, P. – H. Yılmaz – A. Yiğit – A. Açıkkol – A. Sevim, “Hakkari Erken Demir Çağı İskeletlerinin Paleoantropolojik Açıdan İncelenmesi”, AST 18, 31-40.
Gözlük 2004 Gözlük, P., Van-Karagündüz Populasyonunun Dişlerinin ve Çenelerinin Paleopatolojik Açıdan İncelenmesi (Ankara Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
Gözlük v.d. 2004 Gözlük, P. – A. Yiğit – A.C. Erkman, “Van Kalesi ve Eski Van Şehri İnsanlarında Sağlık Sorunu”, AST 19, 51-62
Gözlük Kırmızıoğlu v.d. 2008
Gözlük Kırmızıoğlu, P. – F. Yaşar – A. Yiğit – A. Sevim Erol, “Kyzikos İskeletlerinin Dental Analizi”, AST 24, 139-162.
Güleç 1986 Güleç, E., “Klazomenai iskeletlerinin Antropolojik ve Demografik İncelenmesi”, AST 1, 131-137.
Güleç 1989 Güleç, E., “Panaztepe iskeletlerinin Paleodemografik ve Paleopatolojik İncelenmesi”, TAD 28, 73-95. Güleç – Duyar 1998 Güleç, E. – İ. Duyar, “Panaztepe M.Ö. İkinci Bin ve Roma
Dönemi İskeletlerinin Antropolojik Analizi (1985-1990)”, Antropoloji Dergisi 13, 179-206.
Güleç v.d. 1998 Güleç, E. – A. Sevim – İ. Özer – M. Sağır, “Klazomenai’de Yaşamış İnsanların Sağlık Sorunları”, AST 13, 133-159.
Goodman – Rose 1990 Goodman, A.H. – C. Rose, Assestment of Systemic Physiological Perturbations from Dental Enemal Hypoplasiaa and Assosciated Histological Structures”, Yearbook of Physical Anthropology 33, 59-110.
Hillson 1996 Hillson, S., Teeth, New York. İ şcan 1989 İşcan, M.Y., “The Emergence of Dental Anthropology”, AJPA 78, 1 1-2
Korkmaz 1993 Korkmaz, D., Elazığ/Norşuntepe Demirçağı İskeletlerinde Diş Yapısı ve Hastalıkları (Ankara Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Yüksek Tezi), Ankara.
Lukacs 1989 Lukacs, J.R., “Dental paleopathology:methods for reconstructing dietary patterns”, M.Y. Iscan – K.A.R. Kennedy (eds.), Reconstructing of Life From The Skeleton. New York, Alan Liss. 261-286
Littletion – Frohlieh 1993 Littletion, J. – B. Frohlieh, “Fish-eaters and farmers. dental pathology in the Arabian Gulf”, AJPA 92, 427-447.
Matshes v.d. 2005 Matshes, E. – W.B. Juurlink – B. Sher – A. Mohamed – B. Juurlink, “Human Osteology and Skeletal Radiology: An Atlas and Guide: Books”, University of Saskatchewan, Saskatoon, Florida.
Ortner – Putschar 1985 Ortner, DJ. – WGJ. Putschar, Identification of Pathological Conditions in Human Skeletal Remains, Washington.
Özbek 1984 Özbek, M., “Etude Anthropologique des Restes Humanies de Hayaz Höyük”, Anatolica 11, 155-168.
Özbek 1997 Özbek, M., “Çayönü Tarım Toplumunda Diş Sağlığı”, TAD 16, 181-216.
Özbek 1998 Özbek, M., “Human Skeletel Remains From Aşıklı, A Neolitik Village Near Aksaray,Turkey”, Light on Top of the Black Hill-Studies Presented to Halet Çambel , (ed: G. Arsebük – M.J. Mellink – W. Schirmer), 567-579, İstanbul.
Özbek 2000 Özbek, M., Dünden Bugüne İnsan, Ankara.
Özbek 2007 Özbek, M., Dişlerle Zamanda Yolculuk, Ankara.
Schultz 1989 Schultz, M., “Der Gesundheitszustand der frühmittelalterlicen Bevölkerung von İkiztepe: I Kinderskelette”, AST 4, 114-117.
Sevim 1993 Sevim, A., Elazığ/Tepecik Ortaçağ İskeletlerinin Paleodemografik Açıdan Değerlendirilmesi (Ankara Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
Sevim 2005 Sevim, A., “Yüceören İskeletlerinin Paleoantropolojik 260-290 Açıdan Değerlendirilmesi” Yüceören Doğu Kilikya’da Bir Helenistik-Roma Nekropolü. Ed: Y. Şenyurt – A. Akçay – Y. Kamış, Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi Arkeolojik Kurtarma Kazıları Yayınları:1, 260-290 Ankara.
Sevim v.d. 2007 Sevim, A. – A. Yiğit – P. Gözlük Kırmızıoğlu – Ö. Durgunlu – S. Özdemir, “Erzurum/Tetikom Demir Çağı İskeletlerinin Paleoantropolojik Açıdan Değerlendirilmesi”, AST 2, 177-192.
Uzel – Alpagut 1987 Uzel, I. – B. Alpagut, “Arslantepe Geç Roma Dönemi İskeletlerinde Diş Çürüğü, Diş aşınmaları ve Periodontal Hastalıklar”, AST 2, 31-53.
Yaşar v.d. 2008 Yaşar, Z.F. – A. Yiğit – P. Kırmızıoğlu Gözlük – A. Erol Sevim, “Smyrna Agorası İnsanlarının Ağız ve Diş Sağlığı”, AST 23, 127-140.
Yaşar 2007 Yaşar, Z.F., Adli Dental Antropoloji Açıdan Minnetpınarı ve Güllüdere Toplumlarının Dişlerinin Karşılaştırmalı Analizi (Ankara Üniversitesi SBE. Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
Yiğit v.d. 2005 Yiğit, A. – P. Gözlük – A.C. Erkman – A. Çırak – N. Şimşek, “Altıntepe Urartu İskeletlerinin Paleoantropolojik Açıdan Değerlendirilmesi”, AST 20, 79- 20.
Zoroğlu 1994 Zoroğlu, L., Kelenderis I. Kaynaklar, Kalıntılar, Buluntular. Ankara.
White 2000 White, T.D., Human Osteology, University of California, Berkeley, California.

APA	ERKMAN A, ÇIRAK M, ÇIRAK A (2013). KELENDERİS HALKININ DİŞ VE ÇENE PALEOPATOLOJİLERİ. , 1 - 25.
Chicago	ERKMAN AHMET CEM,ÇIRAK MUSTAFA TOLGA,ÇIRAK Asuman KELENDERİS HALKININ DİŞ VE ÇENE PALEOPATOLOJİLERİ. (2013): 1 - 25.
MLA	ERKMAN AHMET CEM,ÇIRAK MUSTAFA TOLGA,ÇIRAK Asuman KELENDERİS HALKININ DİŞ VE ÇENE PALEOPATOLOJİLERİ. , 2013, ss.1 - 25.
AMA	ERKMAN A,ÇIRAK M,ÇIRAK A KELENDERİS HALKININ DİŞ VE ÇENE PALEOPATOLOJİLERİ. . 2013; 1 - 25.
Vancouver	ERKMAN A,ÇIRAK M,ÇIRAK A KELENDERİS HALKININ DİŞ VE ÇENE PALEOPATOLOJİLERİ. . 2013; 1 - 25.
IEEE	ERKMAN A,ÇIRAK M,ÇIRAK A "KELENDERİS HALKININ DİŞ VE ÇENE PALEOPATOLOJİLERİ." , ss.1 - 25, 2013.
ISNAD	ERKMAN, AHMET CEM vd. "KELENDERİS HALKININ DİŞ VE ÇENE PALEOPATOLOJİLERİ". (2013), 1-25.

APA	ERKMAN A, ÇIRAK M, ÇIRAK A (2013). KELENDERİS HALKININ DİŞ VE ÇENE PALEOPATOLOJİLERİ. OLBA, 0(21), 1 - 25.
Chicago	ERKMAN AHMET CEM,ÇIRAK MUSTAFA TOLGA,ÇIRAK Asuman KELENDERİS HALKININ DİŞ VE ÇENE PALEOPATOLOJİLERİ. OLBA 0, no.21 (2013): 1 - 25.
MLA	ERKMAN AHMET CEM,ÇIRAK MUSTAFA TOLGA,ÇIRAK Asuman KELENDERİS HALKININ DİŞ VE ÇENE PALEOPATOLOJİLERİ. OLBA, vol.0, no.21, 2013, ss.1 - 25.
AMA	ERKMAN A,ÇIRAK M,ÇIRAK A KELENDERİS HALKININ DİŞ VE ÇENE PALEOPATOLOJİLERİ. OLBA. 2013; 0(21): 1 - 25.
Vancouver	ERKMAN A,ÇIRAK M,ÇIRAK A KELENDERİS HALKININ DİŞ VE ÇENE PALEOPATOLOJİLERİ. OLBA. 2013; 0(21): 1 - 25.
IEEE	ERKMAN A,ÇIRAK M,ÇIRAK A "KELENDERİS HALKININ DİŞ VE ÇENE PALEOPATOLOJİLERİ." OLBA, 0, ss.1 - 25, 2013.
ISNAD	ERKMAN, AHMET CEM vd. "KELENDERİS HALKININ DİŞ VE ÇENE PALEOPATOLOJİLERİ". OLBA 21 (2013), 1-25.