Yıl: 2018 Cilt: 9 Sayı: 25 Sayfa Aralığı: 94 - 118 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 01-10-2019

TÜRKMEN TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK DEYİMLER ÜZERİNE

Öz:
Oğuzlar, X. yüzyılda Hazar Denizi‟nin doğusundan Sir Derya‟nın ortalarına kadar uzanan bir sahadayaşıyorlardı. 11. yüzyılda Gaznelilerin idaresine girmeyi reddeden Türkmenler Tuğrul ve Çağrı Beyler‟inönderliğinde 1040 yılında Gazne ordusunu yenerek bugünkü Azerbaycan ve Anadolu bölgelerini kendilerineyurt edinmişlerdir. 13. yüzyılda Moğol akınları neticesinde ise Türkmen boylarının bir kısmı Maveraünnehir,Horasan ve Mangışlak‟a kadar uzanan bölgede kalırken diğer Türkmen boyları Anadolu‟ya ve Azerbaycan‟ayerleşir. Bu olaydan sonra Türkmenistan‟da kalan Türkmenler ile Anadolu‟ya gelen Türkmenlerin tarihi ayrı birseyir takip eder. 13. yüzyıla kadar iç içe yaşayan Oğuz boylarının ortak kullandıkları deyimlerin bir kısmıgünümüzde her iki yazı dilinde kullanılmaya devam etmektedir. Bu deyimlerin bir kısmı ses ve şekil yönündenaynı olup günümüzde de kullanılır. Söz konusu deyimlerin diğer kısmı ise Türkiye Türkçesindeki deyimlerlekuruluş mantığı ve ifade ettiği temel kavramlar yönüyle ortak bir özellik taşır. Türkiye Türkçesindekilerleortaklık gösteren bu deyimlerde deyimi teşkil eden sözcükler farklı olsa da deyimlerin ifade ettiği temel bakışaçılarının ortak olduğu görülür. Bu bağlamda ağzı bişmek- ağzı yanmak; bite gahar edip yorğanı o:da bermekpireyekızıp yorgan yakmak; bir okda iki tovşan a:vlamak - bir taşla iki kuş vurmak; eşekden yıkılan ya:lıbolmak - eşekten düşmüşe dönmek; gaş oñarcak bolup göz çıkarmak - kaş yapayım derken göz çıkarmak;gökdä:ki dileğiñ yerde govuşmak - gökte ararken yerde bulmak; üstünden da:ğ ayrılan ya:lı bolmak - üstündenda:ğ kalkmış gibi olmak.” gibi deyimlerde deyimlerin kuruluş mantıklarının ortak işlediği görülür. Bu makaledeTürkmen Türkçesi ile Türkiye Türkçesinde kuruluş ve bakış açısı vb. yönlerden Türkiye Türkçesi ile TürkmenTürkçesinde ortak kullanılan deyimler belirtilmiştir.
Anahtar Kelime:

Konular: Kültürel Çalışmalar

ON COMMON IDIOMS OF TURKMEN TURKISH AND TURKEY TURKISH

Öz:
Oghuzs lived in an area from the Caspian Sea to middle of Syr Darya in 10th century. Rejecting the tyranny of Ghaznavids, Turkmens, under the leadership of the governors Tuğrul and Çağrı, settled in present day Azerbaijan and Anatolia by defeating Ghaznavid army in 1040 (Sümer, 1999: 87-149). While some Turkmen tribes stayed in Transoxania, Khorasan and Mangyshlak in 13th century as a result of Mongol invasions, other Turkmen tribes settled in Azerbaijan and Anatolia. After this event the history of Turkmens in Turkmenistan and in Anatolia has changed in terms of different aspects. Some of common idioms used by Oghuz tribes lived together until 13th century is still used in two written language. Some of these idioms are the same in terms of sound and form and they are used nowadays. Other idioms have common features with Turkmen Turkish in terms of basic concepts and order. Although the words, forming these idioms which have a lot in common with idioms in Turkish, are different, the basic perspective of idioms are common. Within this context, the order of formation of idioms are common in idioms like “ağzı bişmek- ağzı yanmak; bite gahar edip yorğanı o:da bermek-pireye kızıp yorgan yakmak; bir okda iki tovşan a:vlamak - bir taşla iki kuş vurmak; eşekden yıkılan ya:lı bolmak - eşekten düşmüşe dönmek; gaş oñarcak bolup göz çıkarmak - kaş yapayım derken göz çıkarmak; gökdä:ki dileğiñ yerde govuşmak - gökte ararken yerde bulmak; üstünden da:ğ ayrılan ya:lı bolmak - üstünden da:ğ kalkmış gibi olmak” In this paper, common idioms in Turkmen Turkish and Turkish will be submitted in terms of perspective and form in Turkmen Turkish and Turkish.
Anahtar Kelime:

Konular: Kültürel Çalışmalar
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Altayev, S., Açılova, G. ve Güçükov S. (1976), Türkmen D l n ñ Frazeolog k Sözlüg , Türkmenistan SSR Ilımlar Akademiyası Magtymgulı Adındakı Dil ve Edebiyat İnstitutı, Ilım Neşiryatı, Aşgabat.
  • Başdaş, C. (2007), “Türkiye Türkçesinde Aslî Uzunluk Belirtileri”, Turkish Studies Volume 2/2 Spring, s. 89–101.
  • Buran, A. ve Alkaya, E. (2007), Çağdaş Türk Lehçeleri, Akçağ Yayınları, Ankara.
  • Cengiz, M. (2016), “Türkmen Türkçesi ile Türkiye Türkçesindeki Deyimlerde Görülen Yalancı Eş Değerler”, International Journal of Humanities and Education , Cilt/Volume:2 Sayı / Issue: 4, s. 208-248.
  • Eker, S. (2013), “Ana Türkçe Uzun Ünlülerin Kıpçak Dillerindeki Kimi İzlerine Dair” AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Semih Tezcan‟a Armağan, Cilt, s. 13, Yıl, s. 13, 145-167.
  • Erdem, E. (2003), Türkmen Türkçesinde Metaforlar, KÖK Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Vakfı, Ankara.
  • Hamzayev, M. Y. (1962), Türkmen D l n ñ Sözlügi, Türkmenistan SSR Ilımlar Akademiyası Dil Bilimi İnstitutı, Aşgabat.
  • Kara, M. ve Karadoğan, A. (2004), Türkmen Türkçesi – Türkiye Türkçesi Deyimler Sözlüğü, Çağlar Yayınları, Ankara.
  • Kıyasova, G., Geldimıradov, A. ve Durdıyev, H. (2015), Türkmen Diliniñ Düşündirişli Sözligi, II Cilt, Türkmenistanıñ Ilımlar Akademiyası Mağtımğulı Adındakı Dil ve Edebiyat İnstitutı, Aşgabat.
  • Korkmaz, Z. (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
  • Parlatır, İ. (2008), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü-II (Deyimler), Yargı Yayınları, Ankara
  • Sağlık, G. S. (2001), Türkiye ve Türkmen Türkçelerinin Karşılaştırmalı Ses Bilgisi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • Saray, M. (1993), Türkmen Tarihi, Yeni Türk Cumhuriyetleri Serisi, İstanbul.
  • Sinan, A. T. (2015), Türkçenin Deyim Varlığı, Kesit Yayınları, İstanbul.
  • Sümer, F. (1999), Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri Boy Teşkilatı Destanları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
  • Tekin, T. (1995), Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Ankara, T.C. Kültür Bakanlığı, Simurg Kitapçılık.
  • Tekin, T., Ölmez, M., Ceylan, E., Ölmez, Z. ve Eker, S. (1995), Türkmence - Türkçe Sözlük, Simurg Yayınları, Ankara.
  • Türkçe Sözlük ( 2011), 11. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
  • Tuna, Osman N. (1960), “Köktürk Yazılı Belgelerinde ve Uygurcada Uzun Vokaller”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı –Belleten (2. Baskı 1988), s. 213-282.
  • Yurtbaşı, M. (2013), Sınıflandırılmış Deyimler Sözlüğü, 3. Baskı, Excellenge Publishing, İstanbul.
APA GÖKÇÜR E (2018). TÜRKMEN TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK DEYİMLER ÜZERİNE. , 94 - 118.
Chicago GÖKÇÜR Engin TÜRKMEN TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK DEYİMLER ÜZERİNE. (2018): 94 - 118.
MLA GÖKÇÜR Engin TÜRKMEN TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK DEYİMLER ÜZERİNE. , 2018, ss.94 - 118.
AMA GÖKÇÜR E TÜRKMEN TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK DEYİMLER ÜZERİNE. . 2018; 94 - 118.
Vancouver GÖKÇÜR E TÜRKMEN TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK DEYİMLER ÜZERİNE. . 2018; 94 - 118.
IEEE GÖKÇÜR E "TÜRKMEN TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK DEYİMLER ÜZERİNE." , ss.94 - 118, 2018.
ISNAD GÖKÇÜR, Engin. "TÜRKMEN TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK DEYİMLER ÜZERİNE". (2018), 94-118.
APA GÖKÇÜR E (2018). TÜRKMEN TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK DEYİMLER ÜZERİNE. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(25), 94 - 118.
Chicago GÖKÇÜR Engin TÜRKMEN TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK DEYİMLER ÜZERİNE. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9, no.25 (2018): 94 - 118.
MLA GÖKÇÜR Engin TÜRKMEN TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK DEYİMLER ÜZERİNE. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol.9, no.25, 2018, ss.94 - 118.
AMA GÖKÇÜR E TÜRKMEN TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK DEYİMLER ÜZERİNE. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2018; 9(25): 94 - 118.
Vancouver GÖKÇÜR E TÜRKMEN TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK DEYİMLER ÜZERİNE. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2018; 9(25): 94 - 118.
IEEE GÖKÇÜR E "TÜRKMEN TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK DEYİMLER ÜZERİNE." Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9, ss.94 - 118, 2018.
ISNAD GÖKÇÜR, Engin. "TÜRKMEN TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK DEYİMLER ÜZERİNE". Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9/25 (2018), 94-118.