Fethinden Selçuklulara Kadar Nusaybin

Ömer TOKUŞ (Bingöl Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Bingöl, Türkiye)
Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
12 1
Yıl: 2018 Cilt: 0 Sayı: 14 Sayfa Aralığı: 167 - 201 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 02-10-2019

Fethinden Selçuklulara Kadar Nusaybin

Öz:
Nusaybin, doğu-batı ticaret yolları üzerinde yer almakta olup köklü bir tarihî geçmişe sahiptir. Bu öneminden dolayı ilkçağlarden beri yerleşim alanı olarak kullanılan Nusaybin, bölgeye hâkim olan devletler veya topluluklar tarafından farklı şekillerde isimlendirilmiş-tir. İlk zamanlarda Roma-Parth akabinde de Bizans-Sâsânî çekişmele-rinde, sahip olduğu coğrafî ve stratejik konumundan dolayı mezkûr uygarlıklar arasındaki mücadelelerin merkezinde yer aldı. Söz konusu bu durum Hz. Ömer döneminde Iyâd b. Ganm tarafından Nusaybin ve çevresinin Müslümanlar tarafından ele geçirilmesine kadar da sürdü. Bu tarihten sonra genellikle Müslümanların hâkimiyeti altında bulu-nan Nusaybin’e Arap kabilelerin göçü artmaya başladı. Özellikle Rebia Kabilesi’ne bağlı Tağlib Kabilesi Nusaybin ve çevresinde nüfus yoğun-luğunu oluşturmaktaydı. Bunların yanı sıra Müslüman toplumunda yaşanan dâhili çekişmelerden kaynaklanan problemlerin sonucu ola-rak bölgede Hâricîler de faaliyetlerini artırmışlardı. Emevîler döne-minde Kaysîlerin yerleştiği Nusaybin ve çevresi Abbâsîlerin kurulma-sından sonra hilafete karşı ortaya çıkan isyanların da merkezi oldu. Abbâsîlerin onuncu asırda zayıflamasına paralel olarak bölgeye Hamdânîler, Mervânîler ve Ukaylîler gibi emîrlikler hâkim oldu. Nite-kim on birinci asırdan itibaren el-Cezîre’de faaliyetlerini yoğunlaştıran Selçuklu Türkleri bir süre sonra Nusaybin ve çevresine de hâkim ola-rak Abbâsîlerin el-Cezîre üzerindeki hegomanyasını sona erdirdiler.
Anahtar Kelime:

Nusaybin, From Conquest To Seljuks Period

Öz:
Nusaybin is located on the east-west trade routes and has a deep-rooted historical background. Because of this importance, Nusaybin, which has been used as a residential area since the early ages, has been named differently by the dominant states or communi-ties. In the early times Roman-Parth and then the Byzantine-Sassani conflicts, it was at the center of the struggles between the mentioned civilizations because of its geographical and strategic location. This situation continued until the capture of Nusaybin and its surroundings by Muslims under the leadership of Iyad b. Ghanm in Hz. Omar peri-od. From this period, the migration of Arab tribes to Nusaybin, which is generally under Muslim domination, has begun to increase. Espe-cially the Taghlib tribe, which is connected to the Rebia tribe, consti-tuted the population density in and around Nusaybin. In addition to these, the Kharijites increased their activities in the region as a result of the problems arising from the inner strife in Muslim society. Nusaybin and its surrounding, where the Kaysids were stationed during the Umayyads, became the center of the rebellions against the caliphate after the establishment of Abbasids. Parallel to the weakening of the Abbasids in the tenth century, emirs such as Hamdanids, Marwanids and Oqaylîds dominated the region. Indeed, from the eleventh centu-ry, the Seljuk Turks, who intensified their activities in al-Djazira, ended the hegemony of the Abbasids on al-Jazirah as a judge after a while.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Apak, A. (2012), Anahatlarıyla İslam Tarihi II (Hülefâ-i Raşidîn Dönemi), Ensar Yayınları, İstanbul.
  • Apak, A. (2012), Anahatlarıyla İslam Tarihi IV (Abbasîler Dönemi), Ensar Yayınları, İstanbul.
  • Aycan, İ. (2001), Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Ebî Süfyan, Ankara Okulu Yayınları, Ankara.
  • Azimli, M. (2009), “İslam’ın İlk Fetih Yıllarında Nusaybin ve Klasik İslam Kaynaklarına Göre Nusaybin’in Fethi”, Geçmişten Günümüze Nusaybin Sempozyum Bildirileri 27-28 Mayıs 2004, ed. Kenan Ziya Taş, Ankara, s.77-82.
  • Canard, M. (1991), “Diyar Rabi’a”, EI, (New Edition), II, Lei-den/Brill, s.341.
  • Çevik, A. (2007), “Ortaçağ İslâm Coğrafyacılarına Göre Nusay-bin”, Makalelerle Mardin I Tarih-Coğrafya, İstanbul.
  • Eadie, J. (1996), “One Hundred Years of Rebellion: The Eastern Army in Politics, A.D. 175-272”, The Roman Army in the East, ed. David L. Kennedy, Michigan, s.135-151.
  • Ebu Bekr es-Sulî, (1935), Ahbârü'r-Râdî-Billâh ve'l-Müttakı-Lillâh, thk. H. Dunne, Kahire.
  • Ebû’l-Fidâ, (1997), Tarihu Ebû’l-Fidâ (el-Müsemmâ el-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer), c. I-II, tah. Mahmud Deyyûb, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.
  • ed-Dîneverî, (1960), el-Ahbâru’t-Tıvâl, thk. Abdulmunim Amir-Cemalettin eş-Şeyyâl, Kahire.
  • Edwell, P. M. (2008), Between Rome and Persia, New York 2008. Ekinci, A. (2006), Ortaçağ’da Urfa I (Efsane, Tarih, İnanç, İlim ve Felsefe Kenti), Gazi Kitabevi, Ankara.
  • el-Antakî, (1990), Ebu’l-Ferec Yahya b. Said b. Yahya, Tarihü’l-Antakî, el-Ma’rûf bi-Sılati’t-Tarihi’l-Utîha, (thk. Ömer Abdusse-lam Tedmürî), Jarrous Press, Trablus.
  • el-Azimî, (1985), Târîhu Haleb, tah ve nşr. İbrahim Za’rûr, Dı-maşk.
  • el-Belâzurî, (1988), Futûhu’l-Buldân, Beyrut 1988; Türkçe trc. el-Belâzurî, (2002) Fütûhu’l-Büldân, çev. Mustafa Fayda, Kültür Bakanlığı, Ankara.
  • el-Beyhakî, (1425), Ebu’l-Hasan Zahîrüddin Ali, Tarihu Beyhak, Dâru İkrâ, Dımaşk.
  • el-Bundârî, (1999), Zübdetü’l-Nusra ve Nuhbetü’l-Usrâ (Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi), çev. Kıvameddin Burslan, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
  • el-Ezdî, (1971), Ebû Zekeriyâ Yezid b. Muhammed b. İyâs, Tari-hu’l-Mevsıl, II, tah. Ahmed Abdullah Mahmud, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.
  • el-Hemedânî, (1958), Muhammed b. Abdulmelik b. İbrahim b. Ahmed, Tekmiletu Târîhi’t-Taberî, thk. Albert Yusuf Kenan, Bey-rut.
  • el-Ka’bî, A. (2009), el-Cezîretu’l-Furâtiyye ve Diyâruhâ el-Arabiyye (Diyar-ı Bekr, Diyar-ı Rebia ve Diyar-ı Mudar), Dımaşk. el-Mes’ûdî, (2005), Murûcu’z-zeheb ve Me’âdini’l-Cevher, c. IV, thk. Muhammed Hişâm en-Na’sân-Abdulmecid Tıma el-Halebi, Dâru’l-ma’rife, Beyrut.
  • el-Vâkidî, (1997) Fütûhu’ş-Şâm, c. I-II, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.
  • el-Ya’kûbî, (1993) Tarihu’l-Ya’kûbî, c. I-II, thk. Abdulemir Mehnâ, Mü’essesetu’l-A’lemî li’l-Matbû’ât, Beyrut. er-Rûzrâverî, (2001), Zeyli Tecaribü’l-Ümem (İbn Miskeveyh’in Tecaribü’l-Ümem’i içinde) c. VII, thk Ebu’l-Kâsım İmâmî, Tah-ran.
  • et-Taberî, (1387) Târîhu’t-Taberî: Târîhu’r-Rüsul ve’l-Mülûk ve Sılatu Târîhu’t-Taberî, c. I-XI, Beyrut.
  • Ferguson, R. J. (2005) ‘‘Rome and Parthia: Power Politics and Diplomacy Across Cultural Frontiers’’, The Centre for East-West Cultural and Economic Studies, Faculty of Humanities and Social Sciences, Bond University, Australia.
  • Gregory Abû’l-Farac (Bar Hebraeus), (1987) Abû’l-Farac Tarihi, c. I, Süryanicen İngilizceye çev. Ernest A. Wallis Budge, Türk-çeye çev. Ömer Rıza Doğrul, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
  • Halîfe b. Hayyât, (1397), Târîhu Halîfe b. Hayyât, thk. Ekrem Ziyâ el-Ömerî, Dâru’l-Kalem, Dımaşk.
  • Hatiboğlu, İ. (2007), “Nu‘mân b. Beşîr”, DİA, c. XXXIII, s. 233-234.
  • Honigmann, E. (1970), Bizans Devletinin Doğu Sınırı, çev. Fikret Işıltan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İs-tanbul.
  • Honigmann, E. (1993), “Nasibin”, EI, c. VII, Leiden-New York, s.983-984.
  • Işıltan, F. (1960), Urfa Bölgesi Tarihi (Başlangıçtan h. 210/m. 825’e kadar), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstan-bul.
  • İbn Asem (1991), Kitâbu’l-Futûh, c.I-VIII, thk. Ali Şîrî, Dâru’l-Edvâ, Beyrut.
  • İbn Haldûn, (1988), Ebu Zeyd Abdurrahman b. Muhammed, Dîvânu’l-mübtedâ ve’l-Haber fî Târîhi’l-Arab ve’l-Berber ve men asarahum min zevi’ş-şe’ni’l-Ekber, c. IV, thk. Halîl Şehâde, Dâru’l-Fikr, Beyrut.
  • İbn Hallikân, (1994), Vefeyât-ül-A’yân fî Ebnâi Ebnâ-iz-Zeman, c. I- VI, tah. İhsan Abbas, Dâru Sâdr, Beyrut.
  • İbn Miskeveyh, (2001), Tecaribü’l-Ümem, c. I-VI, thk Ebu’l-Kâsım İmâmî, Tahran.
  • İbn Şeddâd (1978), Muhammed b. Ali b. İbrahim, el-A’lâku’l-Hatîre fî Zikri Ümerâ’i’ş-Şam ve’l-Cezire, c. III/I, thk. Yahya Abbâre, Vezâretu’s-Sekâfe ve’l-İrşadi’l-Kavmî, Dımaşk.
  • İbn Tağrîberdi (t.y.), Ebu’l-Mehâsin Cemaleddin, öl. 874, en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mulûki Mısır ve’l-Kâhire, c. I-XVI, Kahire.
  • İbn Tayfûr, (2009) Ebi’l-Fazl Ahmed b. Ebî Tâhir el-Kâtib, Târîhu Bağdâd, thk. Isâm Muhammed el-Hâc Ali, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.
  • İbn Zâfir (1985), Ali b. Zâfir el-Ezdî, Ahbâru’d-Devleti’l-Hamdâniyye bi’l-Mevsıl ve Haleb ve Diyar-ı Bekr ve’s-Sugûr, tah. Temîme er-Ravvâf, Dâru Hassân, Beyrut; Türkçe Trc. Ali b. Zafer el-Ezdî (2011), Hamdânîler Diyâr-ı Bekr, Halep ve Musul’da Hüküm Sürmüş Bir İslâm Emirliği, terc. Mehmet Akbaş, Ravza Yayınları, İstanbul.
  • İbnü’l-Adîm (1996), Kemaleddin Ebi’l-Kasım Omer b. Ahmed b. Hibetullah, Zübdetü’l-Haleb min Tarihi Haleb, thk. Halil Mansur, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.
  • İbnü’l-Adîm (t.y.), Kemâleddin Ömer b. Ahmed b. Ebî Cerâde, Buğyetu’t-Taleb fî Târîhi Haleb, c. I-XII, Takdim ve tah. Süheyl Zekkâr, Dâru’l-Fikr, Beyrut.
  • İbnü’l-Cevzî (1992), Cemâleddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman, el-Muntazam fî Târihi'l-Ümem ve’l-Mülûk, c.I-XIX, thk. Muhammed Abdulkadir Ata-Mustafa Abdulkadir Ata, Beyrut.
  • İbnü’l-Esîr (1987), el-Kâmil fi’t-Tarih, c. I-XI, thk. Ebî’l-Fidâ Ab-dullah el-Kâdî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.
  • İbnü’l-Esîr (1991), el-Kâmil fi’t-Tarih, c. IX-X-XI, (çev. Abdulke-rim Özaydın), Bahar Yayınları, İstanbul.
  • İbnü’l-Esîr (1991), el-Kâmil fî’t-Târih, c. V, (çev. Yunus Apaydın), Bahar Yayınları, İstanbul.
  • İbnü’l-Esîr (1991), el-Kâmil fi’t-Tarih, c. VII-VIII, (çev. Ahmet Ağırakça), Bahar Yayınları, İstanbul.
  • İbnü’l-Esîr (t.y.), et-Târîhü’l-Bâhir fî’d-Devleti’l-Atabekiyye (bi’l-Mevsıl), (thk. Abdulkadir Ahmed Tuleymât, Darü’l-Kütübi’l-Hadise, Kahire.
  • İbnü’l-Kalânisî (1983), Târîhu Dımeşk 360-555 h./1077-1160 m. thk. Süheyl Zekkâr, Dımaşk.
  • İliya en-Nasîbînî (1975), Târihu İliya Bar Sinâyâ, trc. Yusuf Habbî, Bağdad, 1975.
  • İmâduddin el-Isfehânî, (2004), Tarihu Devleti Al-ı Selcûk, thk. Yahya Murad, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.
  • Kaya, M. A. (2008), Roma’nın Afrikalı İmparatoru Septimius Se-verus, Akeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
  • Keleş, N. (2014), “Malazgirt Savaşı Öncesinde Doğu Anado-lu’nun Siyasî Durumu”, Alp Arslan ve Malazgirt, Yayına hazırla-yan: Erdoğan Merçil, İstanbul, s.35-56.
  • Kurt, H. (2004), “II. Mervân”, DİA, c. XXIX, s. 227-229.
  • Kütük, A. (2012), Bizans İmparatorluğu Döneminde Nusaybin’in Siyasi, Sosyal, İktisadi, Mimari ve Kültürel Durumu (IV.-X. Yüzyıl), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Elazığ.
  • Laflı, E. (2009), “Helenistik, Roma İmparatorluk ve Geç Roma-Erken Bizans Dönemlerinde Nusaybin ve Çevresi Arkeolojisi: Şavi Höyük VI Roma ve Geç Roma-Erken Bizans Çağları Pişmiş Toprak Buluntuları”, Geçmişten Günümüze Nusaybin Sempozyum Bildirileri 27-28 Mayıs 2004, ed. Kenan Ziya Taş, Ankara, s. 17-40.
  • Sadreddin el-Hüseynî, (1933), Ahbâru’d-Devleti’s-Selcûkiyye, thk. Muhammed İkbâl, Lahor.
  • Sadreddin el-Hüseynî, (1999), Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, çev. Necati Lügal, TTK, Ankara.
  • Sevim, A. (1997), “Sıbt İbnü’l-Cevzî’nin Mir’atü’z-Zaman fî Tarihi’l-Âyan Adlı Eserindeki Selçuklular İle İlgili Bilgiler I. Sultan Tuğrul Bey Dönemi”, Belgeler, XVIII (22), Ankara, 1-99.
  • Sıbt İbnü’l-Cevzî (2013), Mirât’z-Zamân fî Tarîhi’l-‘Ayân, c. XII, thk. Kamil Selman el-Cebûrî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut. Şeşen, R. (1993), “Cezîre”, DİA, c. VII, s.509-511.
  • Şeşen, R. (1996), Harran Tarihi, TDVY, Ankara 1996.
  • Şeşen, R. (1999), “Haçlı Seferleri Sırasında Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Siyasî ve Sosyal Durumu, Haçlılarla Yapılan Müca-deleye Katkısı”, Uluslararası Haçlı Seferleri Sempozyumu, 23-25 Haziran 1997, İstanbul, s.33-44.
  • Şimeysanî, H. (1987), Medinetu Mardin, Mine’l-Fethi’l-Arabî İla Senetu 961/1515, Alemu’l-Kütub, Beyrut.
  • Takkûş, M. S. (2009), Tarihu Selâcika fî Bilâdi’ş-Şam, 471-511/1078-1117, Dârü’n-Nefâ’is, Beyrut.
  • Tiryaki, S. (2016), “Roma İmparatorluğu’nun Fırat (Euphrates) Hattı (M.Ö.129 - M.S. 230)”, Turkısh Studies, (Prof. Dr. Hayati Akyol Armağanı), Volume 11/1 Winter 2016, Ankara, s. 217-236.
  • Tufantoz, A. (2005), Ortaçağ’da Diyarbekir Mervanoğulları/990-1085, Aça Yayınları, Ankara.
  • Tuncel, M. (2007), “Nusaybin”, DİA, c. XXXIII, s. 269-270. Umar, B. (2008), Kommagene&Kuzey Mesopotamia, İstanbul. Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), Türkçe trc. Hrant D. Andreasyan, Türk Tarih Ku-rumu, Ankara 1987.
  • Yakut el-Hamevî, (1995), Mu’cemu’l-Buldân, c. I-VII, Dâru Sâdr, Beyrut.
  • Yılmaz S. (2015), Anadolu’da Abbâsî-Bizans Mücadelesi (132-193/750-809), İfav, İstanbul.
  • Yiğit, İ. (2006), “Muhtar es-Sekâfî”, DİA, c. XXXI, s.54-55. Yusuf, A. (1972), ed-Devletu’l-Dustekiyye, (el-Kısmu’s-Siyasî), Bağdat.
APA tokuş ö (2018). Fethinden Selçuklulara Kadar Nusaybin. , 167 - 201.
Chicago tokuş ömer Fethinden Selçuklulara Kadar Nusaybin. (2018): 167 - 201.
MLA tokuş ömer Fethinden Selçuklulara Kadar Nusaybin. , 2018, ss.167 - 201.
AMA tokuş ö Fethinden Selçuklulara Kadar Nusaybin. . 2018; 167 - 201.
Vancouver tokuş ö Fethinden Selçuklulara Kadar Nusaybin. . 2018; 167 - 201.
IEEE tokuş ö "Fethinden Selçuklulara Kadar Nusaybin." , ss.167 - 201, 2018.
ISNAD tokuş, ömer. "Fethinden Selçuklulara Kadar Nusaybin". (2018), 167-201.
APA tokuş ö (2018). Fethinden Selçuklulara Kadar Nusaybin. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 0(14), 167 - 201.
Chicago tokuş ömer Fethinden Selçuklulara Kadar Nusaybin. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 0, no.14 (2018): 167 - 201.
MLA tokuş ömer Fethinden Selçuklulara Kadar Nusaybin. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol.0, no.14, 2018, ss.167 - 201.
AMA tokuş ö Fethinden Selçuklulara Kadar Nusaybin. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2018; 0(14): 167 - 201.
Vancouver tokuş ö Fethinden Selçuklulara Kadar Nusaybin. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2018; 0(14): 167 - 201.
IEEE tokuş ö "Fethinden Selçuklulara Kadar Nusaybin." Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 0, ss.167 - 201, 2018.
ISNAD tokuş, ömer. "Fethinden Selçuklulara Kadar Nusaybin". Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 14 (2018), 167-201.
Sayfa Oluşturulma Tarihi
24-04-2024 23:25

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları