İŞLEVLERİ AÇISINDAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE SAĞALTMA: DİVANÜ LÛGAT-İTTÜRK’TEN GÜNÜMÜZE
Yıl: 2019 Cilt: 7 Sayı: 16 Sayfa Aralığı: 114 - 133 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 17-01-2020
İŞLEVLERİ AÇISINDAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE SAĞALTMA: DİVANÜ LÛGAT-İTTÜRK’TEN GÜNÜMÜZE
Öz: Bir toplumun örgütlenmiş sistemleri olan kurumlarına bakmak, toplumu ve onun ürettiğikültürel ortamı çözümleyebilmek için oldukça önemlidir. Toplumsal işbölümünün bir sonucu olanuzmanlaşmanın ve bunun getirdiği sistemleşmenin sağaltma kurumu bağlamında Türkkültüründe yaklaşık olarak XI. yüzyıldan bu yana varlığını sürdürdüğünü söylemek mümkündür.Çalışmada, içinde halkbilimi unsurlarına yer veren ve yazıldığı dönem ve öncesihakkında önemli bilgiler aktaran Divanü Lûgat-it-Türk örneklem olarak seçilmiş, adı geçeneserde yer alan sağaltma pratikleri “işlevselci yaklaşım” bağlamında değerlendirilmiştir.Değerlendirme sonunda sağaltma işlemlerinin eski Türk inanç ve uygulamalarında sistemleşmişbir yapıya sahip olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte sağaltma pratiklerinin Anadolu’dakiyansımaları da incelenmiştir.Divanü Lûgat-it-Türk’ten hareketle sağaltma uygulamalarının Türk kültürü içindekiyerinin, öneminin ve işlevlerinin saptanmaya çalışıldığı bu makalede sağaltma yöntem veteknikleri toplumsal ihtiyaçlardan doğan “sosyal bir kurum” olarak değerlendirilmiştir.İşlevleri açısından sağaltma uygulamalarına bakıldığında söz konusu pratikleridüzenleyen ve yöneten aktörün bağlamında halk hekimi olan, bağlamında yönetici olan,bağlamında bilge öğretici olan kamlar olduğu görülmüştür. Belli bir sisteme sahip olup kamlarıngörev alanı içinde yer alan sağaltmaların Türk kültürünün temel ihtiyaçlarını karşılayan bir yapıgösterdiği tespit edilmiştir. Bu bağlamda “sağaltma” kavramı, halk hekimliğinin kullanımalanından genişletilerek kamlar etrafında toplanan bazı uygulamalar için de kullanılmıştır.Sonuç olarak çalışmada, yaklaşık olarak XI. yüzyılda kam ve benzeri aktörler temelindeşekillenen sağaltma uygulamalarının dönemin belli ihtiyaçlarına cevap verdiği; Divanü Lûgat-itTürk’tengünümüze değin kamlık kurumu temelinde oluşan sağaltımın sosyal, ekonomik,biyolojik ve kültürel anlamda toplumun temel ihtiyaçlarını karşıladığı sonucuna ulaşılmıştır.
Anahtar Kelime: THE TREAT İN TERMS OF İTS FUNCTİONS İN THE TURKİSH CULTURE: FROM DİVANÜ LÛGAT-İT-TÜRK TO TODAY
Öz: It is very important to look at the institutions of a society which are organized systems. Such an point of view can analyze society and its cultural environment. Specialization is a result of social division of labor. On the other hand, specialization brings institutionalization. It is possible to say that remedy in Turkish culture have became an association approximately since XI. century. In this study, Divanü Lûgat-it-Türk, which gives important information about folklore has been selected as sample, the remedy practices in the work were evaluated in the context of “functional approach”. At the end of the evaluation, it has been determined that the remedy practices have a systematic structure in Turkish beliefs and practices. Also, in this study is examined its reflections in Anatolia. In this article is tried to detect the place, importance and functions of the remedy practices in Turkish culture and it is considered that methods and techniques of the remedy is a social institution arising from social needs. In this study, the remedy practices in terms of functions are examined and it has been seen the actor who organizes and manages the practices is a folk doctor, a manager and a wise teacher. In Turkish culture this person is called the kam. Remedy institution has a system and this organization included assigned position of the kams. As a result of evaluations, It has been determined that this institution shows a structure that meets the basic needs of Turkish culture. In this context, the concept of “remedy” is expanded from the use of folk medicine and also used for various applications which were gathered around kams. As a result, in the study, it has been stated that the practices of the remedy, that the institution is shaped by kam and similar actors in the approximately XI. century, fulfill the basic needs of the period; the remedy, which was created in the context of institutions of kamlık, carry out the basic needs of society, including social, economic, biological and cultural from Divanü Lûgat-it-Türk to present.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- AÇA, Mehmet, (2007), “Güney Sibirya Türklerinde Ava Destancı ve Masalcı Götürme Geleneği”, Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR), 21: 7-16.
- ATALAY, Besim, (1986), Divanü Lûgat-it-Türk Dizini, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- BAYAT, Fuzuli, (2006), Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- ÇOBANOĞLU, Özkul, (2003), “Kağanlık ve Kamlık Kurumları Arasındaki Çekişmenin Türk Mitolojisine Yansıması Problematiğinde Yöntem Sorunları”, bilig, 27: 19-49.
- ÇOBANOĞLU, Özkul, (2010), Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.
- DİLEK, İbrahim, (1997), Er-Samır Destanı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- ERDEN, Atilla, (1973), “Burhaniye Köylerinde Konutla İlgili Adet ve İnanmalar”, Ankara Üniversitesi Antropoloji Dergisi, 8: 53-66.
- ERKAN, Serdar, (2011), “Köçek Tipinin Uluslararası Kökeni Üzerine Bir Deneme”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, XVIII, 1: 223-240.
- GENÇ, Reşat, (1997), Kaşgarlı Mahmud’a göre II. Yüzyılda Türk Dünyası, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
- GÖKALP, Ziya, (1976), Türk Töresi, (Haz. Hikmet Dizdaroğlu), İstanbul: Kültür Bakanlığı.
- GÖNENÇ, Alpaslan, (2011), Antalya İli Korkuteli İlçesinde Halk İnanışları ve Halk Hekimliği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
- İNAN, Abdülkadir, (1986), Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- İNAN, Abdülkadir, (1998), “Divanü Lugat-it Türk’de İamanizme Ait Kelimeler”, Makaleler ve İncelemeler, II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- İNAYET, Alimcan, (2009), “Divanü Lugati’t Türk’teki Doğumla İlgili Örf, Adet ve Ritüeller”, II. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Bilgi Şöleni Bildirileri Kaşgarlı Mahmud ve Dönemi, Ankara: TDK Yayınları, 417-428.
- KARA, Ö. Tuğrul ve GÜN, Mesut, (2014), “Kutadgu Bilig ve Divânü Lügati’t-Türk’te Oyunla İlgili Kavramlar ve Terimler”, International Journal of Language Academy, 2: 49-67.
- KAİGARLI MAHMUT, (1985a), Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, (Çev. Besim Atalay), I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- KAŞGARLI MAHMUT, (1985b), Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, (Çev. Besim Atalay), II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- KAŞGARLI MAHMUT, (1985c), Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, (Çev. Besim Atalay), III, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- KAYA, Filiz, (2010), Türk Kültüründe Eşik, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- KÖSE, Elif, (2017), Ardanuç’ta Türk Halk İnançları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Artvin Çoruh Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Artvin.
- MALİNOWSKİ, Bronislaw, (1992), Bilimsel Bir Kültür Teorisi, (Çev. Saadet Özkal), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- ÖGER, Adem, (2012), “Uygur Türklerinde Doğum Adetleri”, Turkish Studies, 1: 1679- 1694
- ÖNCÜL, Kürşat, (2012), “Hayrani Baba Ocağı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 63: 411-420.
- ÖZDEMİR, Nebi, (2005), Cumhuriyet Dönemi Türk Eğlence Kültürü, Ankara: Akçağ Yayınları.
- PERRİN, Michel, (2003), Şamanizm, (Çev. Bülent Arıbaş), İstanbul: İletişim Yayınları.
- SEYİDOV, Mirali A., (1996), “Eski Türk Kitabelerindeki Yer-Sub Meselesi”, (Çev. S. Gömeç), Tarih Araştırmaları Dergisi, 29: 259-265.
- SİNMEZ, Çağrı Ç. ve ASLIM, Gökhan, (2017), “İç Anadolu Bölgesindeki Hayvanlarla İlgili İnanış ve Uygulamalar Üzerine Bir Değerlendirme”, bilig, 81: 205-232.
- SİNOĞLU, Sümeyra, (2017), Rize İlinde Geleneksel Halk Hekimliği Uygulamaları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Rize.
- STRAUSS, C. L., (2013), Mit ve Anlam, (Çev. Gökhan Yavuz Demir), İstanbul: İthaki Yayınları.
- TDK, (1993), Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü VIII-XI, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
- TDK, (1996), Tarama Sözlüğü VI, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
- TEK, Recep, (2018), Kayseri Yöresi Sağaltma Ocakları, Konya: Kömen Yayınları.
- TÜRKTAŞ, Metin, (1999), “Divânü Lügati’t-Türk’te Yer Alan ve XI. Yüzyılda Türkler Arasında Oynanan Oyunlar”, PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 5: 61-65.
- URAZ, Murat, (1994), Türk Mitolojisi, İstanbul: Düşünen Adam Yayınları.
- YAKICI, Ali, (2007), “Dede Korkut Kitabı’nda Görülen Ozan Tiplerinin Türkiye Sahası Âşıklık Geleneğinin Oluşumuna Etkisi”, Millî Folklor, 73: 40-47.
- YILDIZ ALTIN, Kübra, (2017), “Hastalık Adları Bağlamında Türk İnanç Sisteminde Kötü Ruhların Dönüşümü”, V. Uluslararası Halk Kültürü ve Sanat Etkinlikleri Sempozyumu (12-14 Ekim 2017), Ankara.
- YILDIZ ALTIN, Kübra, (2018), Türk Kültüründe Atalar Kültü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- YODER, Don, (1975), “Halk Tıbbı”, (Çev. Sibel Yoğurtçuoğlu, Ayfer Gülüm), Folklora Doğru, 43: 23-31.
- ZORLUER, Selim, (2018), Çayıralan (Yozgat) Yöresinde Halk Hekimliği ve Halk İnançları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
| APA | YILDIZ ALTIN K (2019). İŞLEVLERİ AÇISINDAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE SAĞALTMA: DİVANÜ LÛGAT-İTTÜRK’TEN GÜNÜMÜZE. , 114 - 133. |
| Chicago | YILDIZ ALTIN KÜBRA İŞLEVLERİ AÇISINDAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE SAĞALTMA: DİVANÜ LÛGAT-İTTÜRK’TEN GÜNÜMÜZE. (2019): 114 - 133. |
| MLA | YILDIZ ALTIN KÜBRA İŞLEVLERİ AÇISINDAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE SAĞALTMA: DİVANÜ LÛGAT-İTTÜRK’TEN GÜNÜMÜZE. , 2019, ss.114 - 133. |
| AMA | YILDIZ ALTIN K İŞLEVLERİ AÇISINDAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE SAĞALTMA: DİVANÜ LÛGAT-İTTÜRK’TEN GÜNÜMÜZE. . 2019; 114 - 133. |
| Vancouver | YILDIZ ALTIN K İŞLEVLERİ AÇISINDAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE SAĞALTMA: DİVANÜ LÛGAT-İTTÜRK’TEN GÜNÜMÜZE. . 2019; 114 - 133. |
| IEEE | YILDIZ ALTIN K "İŞLEVLERİ AÇISINDAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE SAĞALTMA: DİVANÜ LÛGAT-İTTÜRK’TEN GÜNÜMÜZE." , ss.114 - 133, 2019. |
| ISNAD | YILDIZ ALTIN, KÜBRA. "İŞLEVLERİ AÇISINDAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE SAĞALTMA: DİVANÜ LÛGAT-İTTÜRK’TEN GÜNÜMÜZE". (2019), 114-133. |
| APA | YILDIZ ALTIN K (2019). İŞLEVLERİ AÇISINDAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE SAĞALTMA: DİVANÜ LÛGAT-İTTÜRK’TEN GÜNÜMÜZE. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(16), 114 - 133. |
| Chicago | YILDIZ ALTIN KÜBRA İŞLEVLERİ AÇISINDAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE SAĞALTMA: DİVANÜ LÛGAT-İTTÜRK’TEN GÜNÜMÜZE. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 7, no.16 (2019): 114 - 133. |
| MLA | YILDIZ ALTIN KÜBRA İŞLEVLERİ AÇISINDAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE SAĞALTMA: DİVANÜ LÛGAT-İTTÜRK’TEN GÜNÜMÜZE. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, vol.7, no.16, 2019, ss.114 - 133. |
| AMA | YILDIZ ALTIN K İŞLEVLERİ AÇISINDAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE SAĞALTMA: DİVANÜ LÛGAT-İTTÜRK’TEN GÜNÜMÜZE. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 2019; 7(16): 114 - 133. |
| Vancouver | YILDIZ ALTIN K İŞLEVLERİ AÇISINDAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE SAĞALTMA: DİVANÜ LÛGAT-İTTÜRK’TEN GÜNÜMÜZE. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 2019; 7(16): 114 - 133. |
| IEEE | YILDIZ ALTIN K "İŞLEVLERİ AÇISINDAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE SAĞALTMA: DİVANÜ LÛGAT-İTTÜRK’TEN GÜNÜMÜZE." Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7, ss.114 - 133, 2019. |
| ISNAD | YILDIZ ALTIN, KÜBRA. "İŞLEVLERİ AÇISINDAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE SAĞALTMA: DİVANÜ LÛGAT-İTTÜRK’TEN GÜNÜMÜZE". Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 7/16 (2019), 114-133. |
