TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE GENİŞ-GELECEK ZAMAN KİPİ ÜZERİNE
Yıl: 2019 Cilt: 7 Sayı: 16 Sayfa Aralığı: 332 - 344 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 20-01-2020
TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE GENİŞ-GELECEK ZAMAN KİPİ ÜZERİNE
Öz: Karşılaştırmalı dil çalışmaları, Türk lehçeleri arasında zamanla oluşan farklılıklarınortaya çıkarılmasında yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntem sayesinde aynı köktengelen lehçelerdeki farklılıklar ve benzerlikler tespit edilmektedir. Bu çalışmada, Batı/OğuzGrubuna dahil olan Türkiye Türkçesinde ve Azerbaycan Türkçesinde geniş zaman kipinin işleviaraştırılmıştır. Her ne kadar iki lehçe arasında karşılaştırmalı çalışmalar yapılmış olsa da hemTürk dilbilgisinde, hem de Azerbaycan dilbilgisinde bazı konuların tekrardan ele alınarakincelenmesi gerekmektedir. Çalışmada, öncelikle Türkiye Türkçesinde geniş zaman kipininayrıntılı özellikleri belirtilmiş, çekimleri gösterilmiş ve işlevi açıklanmıştır. Daha sonra genişzaman kipinin Azerbaycan Türkçesindeki yeri araştırılmıştır. Hem Türk hem de Azerbaycandilbilgisi kitaplarında geniş zaman ile ilgili tanımlar ele alınmıştır. Konu ile ilgili Türkiye‟deAzerbaycan Türkçesinin grameri üzerine yazılmış kitaplar incelenmiş ve bu kitaplarda genişzaman kipi ile ilgili araştırmalar değerlendirilmiştir. Değerlendirme yapılırken her iki dilde genişzaman kipinin tarihsel gelişimi araştırılmıştır. Türkiye Türkçesinden farklı olarak AzerbaycanTürkçesinde geniş zaman teriminin mevcut olmadığına, geniş zaman kipinin ayrıca kip olarakdeğil, gelecek zaman kipinin içinde öğrenildiğine dikkat çekilmiştir. Azerbaycan TürkçesindeEski Türkçede hem şimdiki, hem de geniş zamanı bildiren eklerin sınırlarının ayrıldığına, –ır, -ir,-ur, -ür ekiyle yapılan şekillerin şimdiki zamana, -ar, -er ekiyle yapılan şekillerin ise belirsizgelecek zamana tahsis edildiğine dikkat çekilmiştir. Türkiye Türkçesinde ise şimdiki zaman içinyeni bir ekin –yor- ekinin ortaya çıkması sonucu eskiden hem şimdiki, hem de geniş zamanıkarşılayan ekler günümüz Türkçesinde geniş zaman ekleri olarak ayrılmıştır. Araştırmada heriki lehçede geniş zaman kipinin işleviyle ilgili mevcut olan farklılıklar ve benzerlikler açıklanmışve karşılaştırılma yapılmıştır. Araştırma bedii metinlerden seçilen örneklerle desteklenmiştir. Buçalışma karşılaştırmalı dil çalışmalarına katkı sağlamak amacıyla hazırlanmıştır.
Anahtar Kelime: Konular:
ON THE PRESENT SIMPLE-FUTURE TENSES IN TURKEY TURKISH AND AZERBAIJANI TURKISH
Öz: Comparative linguistic studies are a widely used method for revealing differences between Turkish dialects that occur over time. With this method, differences and similarities across similar dialects are identified. In this article, the simple present tense used in Azerbaijani Turkish and Turkey Turkish included in the Western/Oghuz Group is investigated. Although comparative studies between the two languages exist, certain linguistic issues in both Turkey and Azerbaijani Turkish must be reconsidered for further examination. The study firstly describes in detail the features of the present simple tense in Turkey Turkish, and demonstrates the conjugation patterns as well as their function. Next, the representation of the present simple tense within Azerbaijani Turkish is explored. Resource-book definitions provided for the simple present tense in both languages are then scrutinized. Additionally, research studies and book chapters published in Turkey about the grammar of Azerbaijani Turkish are examined. The historical development of the present tense in both languages was investigated during the evaluation process. The results indicate that unlike Turkey Turkish, in Azerbaijani Turkish, no special term for the said tense exists and that it is instead incorporated within the future tense structures of the language. It is highlighted in the study that; in the Old Turkish language and in Azerbaijani Turkish, the boundaries between the suffixes used for both the present continuous and present tenses became clearer; the structures formed with the –ır, -ir, -ur, -ür suffixes were re-allocated to solely represent the present continuous tense; and that the structures formed with the -ar, -er suffixes transformed to represent the uncertain future mode. In Turkish, as a result of the emergence of a new suffix -yor- used for the present tense, all suffixes previously used to represent both the present continuous and present tenses transformed to represent the modern present tense only. The study, therefore, offers a comparison, explanation and exemplification of the existing functions that the present simple tense serve in both languages. Samples selected from literary texts were utilized to support the findings. As such, the study seeks to contribute to the body of comparative linguistics studies.
Anahtar Kelime: Konular:
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- AKALIN, Mehmet, (1998), Tarihi Türk Şiveleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- AKENGİN, Yayha, (2013), Bir Semaverlik Muhabbet. Ankara: Akçağ Yayınları.
- AKSAN, Doğan, (2009), Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil KKurumu Yayınları..
- ATALAY, Besim, (1999), Divanü Lugat-it-Türk Tercümesi. Cilt III. Ankara: Atatürk Kültür,
- Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Türk Dil Kurumu Yayınları 523.
- Azerbaycan Dilinin Gramatikası I. Hisse, (1951), Bakı: Azerbaycan SSR Elmler Akademiyası, Nizami adına Dil ve Edebiyat İnstitutu.
- BANGUOĞLU, Tahsin, (2000), Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- BUDAGOVA, Zemfira, (1981), Müasir Azerbaycan Dili. II. Cilt. Morfologiya. Bakı: Elm Neşriyatı.
- BULAK, Şahap, (2017), Tarihi Türk Yazı Dillerinde Şimdiki Zaman, Sosyal Bilimler Enstitütüsü Dergisi, Journal of Sossial Sciencesİnstitute, SUSBİD, sayı 9, s. 223-258.
- BURAN, Ahmet ve Alkaya, Ercan, (2013), Çağdaş Türk Lehçeleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
- CEFEROV, Cefer ve Abdullayev, Nadir, (2004). Müasir Azerbaycan Dilinin Morfologiyası. Bakı: ADPU Neşriyatı.
- DEMİRÇİZADE, Ebdülezel, (1959), Kitabi Dede Korkut Destanlarını dili. Bakı: Maarif.
- DENY, Jean, (1941), Türk Dil Bilgisi. Modern Türk Dil Bilgisi Çalışmalarının Kapsamlı İlk Örneği. (çev. Ali Ülvi, Elöve). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- ECKMANN, Janos, (1988), Çağatayca El Kitabı. (çev. G. Karaağaç). İstanbul: İÜEFY.
- EDİSKUN, Haydar, (2007), Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitapevi.
- ERCİLASUN Ahmet Bican, (2005), Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
- ERGİN, M.(1981a), Azeri Türkçesi. İstanbul: Ebru Yayınları.
- ERGİN, Muharrem, (2008b), Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
- GABAİN Annamarie Von, (2000), Eski Türkçenin Grameri. (çev. M. Akalın). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
- GENCAN Tahir Nejat, (2007), Dilbilgisi. Ankara: Tek Ağaç.
- HENGİRMEN, Mehmet, (2007), Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi.
- HÜSEYNZADE, Muhtar, (2007), Azerbaycan Dili. Morfologiya. Bakı: İerq-Qerb.
- KARAAĞAÇ, Günay, (2013), Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
- KAZIMOV, Gazanfer, (2010), Müasir Azerbaycan Dili. Bakı: Elm ve Tehsil.
- KORKMAZ, Zeynep, (2009), Türk Dilinin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
- MEMMEDHANLI, Enver, (1985), Seçilmiş Eserleri. Bakı: Yazıcı Yayınevi.
- MİRZEZADE, Hadi, (1990), Azerbaycan Dilinin Tarihi Gramatikası. Bakı: Azerbaycan Üniversiteti Neşriyatı.
- ÖZKAN, Nevzat, (1996), Gagavuz Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
- SARIKAYA, MAHMUT, (2001), “Azerbaycan Türkçesinde Geniş zaman ve İimdiki Zaman Çekimleri ile Güney Azerbaycan Türkçesindeki Örnekleri”. TUBAR- X: 272-293.
- SEYFETTİN, Ömer, (2003), Bütün Eserleri 4. Ankara: Bilgi Yayınevi.
- İÇERBAK, Aleksandr Mihayloviç, (1981), Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Şekil Bilgisi Üzerine Denemeler. (Fiil) (çev. Yakup Karasoy, Naile Hacızade, Mevlüt Gülmez). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- TALAT, Tekin, (2013), Orhun Türkçesi Grameri. İstanbul: Türk Dilleri AraĢtırmaları Dizisi.
- TANRIVERDİ, Ezizhan , (2012), Azerbaycan Dilinin Tarihi Gramatikası. Bakı: Elm ve Tehsil.
- TÜRK, Vahit, (1996), “Türkçede Ģimdiki zaman kavramı, çekimleri ve ekleri”. TDAY Belleten: 291- 340.
| APA | DEMİRDAĞ E (2019). TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE GENİŞ-GELECEK ZAMAN KİPİ ÜZERİNE. , 332 - 344. |
| Chicago | DEMİRDAĞ Elza Alışova TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE GENİŞ-GELECEK ZAMAN KİPİ ÜZERİNE. (2019): 332 - 344. |
| MLA | DEMİRDAĞ Elza Alışova TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE GENİŞ-GELECEK ZAMAN KİPİ ÜZERİNE. , 2019, ss.332 - 344. |
| AMA | DEMİRDAĞ E TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE GENİŞ-GELECEK ZAMAN KİPİ ÜZERİNE. . 2019; 332 - 344. |
| Vancouver | DEMİRDAĞ E TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE GENİŞ-GELECEK ZAMAN KİPİ ÜZERİNE. . 2019; 332 - 344. |
| IEEE | DEMİRDAĞ E "TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE GENİŞ-GELECEK ZAMAN KİPİ ÜZERİNE." , ss.332 - 344, 2019. |
| ISNAD | DEMİRDAĞ, Elza Alışova. "TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE GENİŞ-GELECEK ZAMAN KİPİ ÜZERİNE". (2019), 332-344. |
| APA | DEMİRDAĞ E (2019). TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE GENİŞ-GELECEK ZAMAN KİPİ ÜZERİNE. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(16), 332 - 344. |
| Chicago | DEMİRDAĞ Elza Alışova TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE GENİŞ-GELECEK ZAMAN KİPİ ÜZERİNE. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 7, no.16 (2019): 332 - 344. |
| MLA | DEMİRDAĞ Elza Alışova TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE GENİŞ-GELECEK ZAMAN KİPİ ÜZERİNE. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, vol.7, no.16, 2019, ss.332 - 344. |
| AMA | DEMİRDAĞ E TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE GENİŞ-GELECEK ZAMAN KİPİ ÜZERİNE. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 2019; 7(16): 332 - 344. |
| Vancouver | DEMİRDAĞ E TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE GENİŞ-GELECEK ZAMAN KİPİ ÜZERİNE. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 2019; 7(16): 332 - 344. |
| IEEE | DEMİRDAĞ E "TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE GENİŞ-GELECEK ZAMAN KİPİ ÜZERİNE." Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7, ss.332 - 344, 2019. |
| ISNAD | DEMİRDAĞ, Elza Alışova. "TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE GENİŞ-GELECEK ZAMAN KİPİ ÜZERİNE". Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 7/16 (2019), 332-344. |
