Yıl: 2019 Cilt: 7 Sayı: 16 Sayfa Aralığı: 1075 - 1096 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 21-01-2020

KİMLİK KORUMA MÜCADELESİ EKSENİNDE RUSYA MÜSLÜMANLARININ SİYASİ FAALİYETLERİ (1905-1917)

Öz:
Türk soylu halkların Rus hâkimiyetine girmesi, 16. yüzyıla kadar gitmektedir. Rushâkimiyetinde yaşayan bu halklara Rusya Müslümanları da denilmektedir. Türkistan‟ın 1884yılında Rus egemenliğine tamamen girmesiyle birlikte, Rusların Müslümanlar üzerindekibaskıları da artmıştır. Ruslaştırma ve Ortodokslaştırma politikası çerçevesinde Ruslar,egemenlikleri altındaki Müslümanların siyasi haklarını sınırlandırmıştır. Fakat Çarlık Rusya‟daki1905 İhtilali ile yoğunluk kazanan Müslümanlar arasındaki siyasi faaliyetler, 1917 Bolşevikİhtilali ile zirveye ulaşmıştır.Rusya Müslümanları arasında dini bir hareket olarak başlayan yenileşme hareketi, 19.yüzyılın son çeyreğinden itibaren liberalleşerek dünyevi bir hareket haline dönüşmüştür.Hareket, yenilikçi bir eğilim göstermesine karşın, içinde dini ıslahat hareketinden de unsurlartaşımaktaydı.1905-1917 yılları arasında Rusya Müslümanları arasında Ruslaştırma politikasına karşıpek çok parti ve yayın organı kurulmuştur. Özellikle 1905 Rus-Japon Savaşı‟ndan sonraki siyasiortamda Rusya Müslümanları da siyasi faaliyetlerini arttırdı. Osmanlı Devleti de bu süreçteRusya Müslümanlarını siyasi ve kültürel haklarını almaları konusunda destekledi. RusyaMüslümanları, 20. yüzyıl başında düzenledikleri kongrelerde sorunlara çözümler aramışlardır.Ancak düzenlenen kongreler ve alınan kararlar çok fazla uygulama alanı bulamamıştır. 1917Bolşevik Devrimi, Rusya Müslümanları için bir umut ışığı olsa da, Rusya‟daki yeni rejimMüslümanlara istedikleri siyasi zemine imkân vermemiştir.Bu çalışmada özellikle 1905-1917 yılları arasındaki siyasi birlik çabaları, RusyaMüslümanları Kongreleri ve Birinci Dünya Savaşı sırasında Rusya Müslümanlarının siyasifaaliyetleri Türkçe tetkik eserler, Osmanlıca belgeler ve Rusça kaynaklar ışığında ele alınmıştır.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Siyasi Bilimler

POLITICAL ACTIVITIES OF RUSSIAN MUSLIMS FOR THE CHALLENGE OF IDENTİTY PROTECTİON (1905-1917)

Öz:
The entry of the Turkısh language and nobality to domination of Russia goes back to the 16th century. These peoples living in Russian domination are also called Russian Muslims. With Turkıstan entering the Russian sovereignty in 1884, the pressure of Russians on Muslims increased. Within the framework of the Russification and Orthodox politics, Russians limited the political right of Muslims under their sovereignty. But political activities between the Muslims, which were intensified with 1905 Revolution in Tsarist Russia, reached the summit with the Bolshevik Revolution of 1917. The renewal movement that started as a religious movement among the Muslims of Russia became liberalized from the last quarter of the 19th century into a worldly movement. Although the movement showed an innovative tendency, it also carried elements from the religious reform movement. Between 1905 and 1917, a number of parties and media were set up against the Russification policy among Russian Muslims. Especially in the political environment after the Russian-Japanese War of 1905, Russian Muslims also increased their political activities. In this process, The Ottoman Empire supported the Muslims of Russia to take their political and cultural rights. Muslims of Russia sought solutions to problems in congresses organized at the beginning of the 20th century. However, the congresses and the decisions taken did not find much field of application. While the Bolshevik Revolution of 1917 was a glimmer of hope for the Muslims of Russia, the new regime in Russia didn‟t allow Muslims the political ground wanted. The congresses organized by the Muslims of Russia have also become an important step in the political work of Muslims. In this study, especially the efforts of political union between 1905-1917, the Congress of Russian Muslims and the political activities of Russian Muslims during the First World War were examined in light of Turkish works, Ottoman documents and Russian sources.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Siyasi Bilimler
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • ASLAN, Yavuz, (2007), Birinci Doğu Halkları Kurultayı (1-7 Eylül 1920 Bakü), İstanbul: Kaynak Yayınları.
  • ATEŞ, Sinan, (2013), “Birinci Dünya Savaşı ve Kafkasya”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, C. II, S. 5, s.163-178.
  • AZİZOV, Eldar, (2009), Difai: 20. Asrın Başlarında Ermeni Azeri Anlaşmazlığının İlk Tarihi ve Sebepleri, (Çeviren Abdülkerim Üregen) Bakü.
  • BAGİROVA, İ. S., (1997) Politiçeskiye Partii i Organizatsii Azerbaydjana v Naçale XX veka 1900-1917, Baku, İzd. Elm.
  • BAYUR, Yusuf Hikmet, (1991), Türk İnkılabı Tarihi, C. 4/3, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • ÇOBANZADE, Bekir, ( 1927), Dinî Islahat ve Medenî İnkılâb, Akmescid: Kırım Devlet Neşriyatı.
  • DEVLET, Nadir, (2014), Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • DOVLETOVA Z. V., (2011) “Rol‟ Gazetı “Vetan Hadimi” v Razvitii Krımtatarskogo Natsional‟nogo Dvijeniya Pervıh Desyatiletiy XX Veka”, Kul’tura Narodov Priçernomor’ya, 2011, no. 199, s. 25-26.
  • ERŞAHİN, Seyfettin, (1996), “Rusya‟da Müslümanlar: Tatar Kavimlerinin Tarihçesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XXXV, s. 561-602.
  • GÜN, Soysal, (2001), 20. Yüzyıl Başında Tatarlarda Kimlik Arayışı ve Diğer Türk Topluluklarıyla İlişkiler, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
  • HABLEMİTOĞLU, Necip (2004), Çarlık Rusya’sında Türk Kongreleri, , İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
  • HAYİT, Baymirza, (2004), Türkistan Türklerinin Milli Mücadele Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • KABANOV, P. A., (2016) “Elektoral‟naya Korruptsya: Osmısleniye Nauçnıh Podhodov K Yavleniyu”, Politiçekiye Partii i Vıborı: Problemı Sovremennosti, Sbornik Nauçnıh Statey, Orenburg, s. 21-25.
  • KANLIDERE, Ahmet, (1997), “Kazan Tatarları Arasında Tecdit ve Cedit Hareketi (1809-1917)”, Türkiye Günlüğü, S. 46, s. 86-96.
  • KANLIDERE, Ahmet, (2001), “The Special Characteristics Of The Muslim Reformism İn The Volga-Ural Region”, Proceedings Of The İnternational Syposiom On İslamic Civilization İn Volga-Ural Region, s. 41-49.
  • KANLIDERE, Ahmet, (2002), “XIX. ve XX. Yüzyıllarda Kazan Tatarları”, Türkler Ansiklopedisi, C. 18, s. 415-429.
  • KANLIDERE, Ahmet, (2003), “Kuzey Türklerinde Uyanış ve Reform”, XIX. Yüzyıl Türk Dünyası, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
  • KARA, Füsun, (2011), “1916 Kırgız Büyük İsyanı: Ürkün”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. 6, S. 2, s. 537-546.
  • KIRIMLI, Hakan, (2010), Kırım Tatarlarında Milli Kimlik Ve Milli Hareketler (1905- 1916), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • KURAT, Akdes Nimet, (1969), “Kazan Türklerinin Medeni Uyanış Devri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Dergisi, C. 24, S. 3/4, s. 95-194.
  • MARAŞ, İbrahim, (2007), “İdil Ural Bölgesi Müslümanları ve Ceditçilik Düşüncesi”, Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyet’e Katkıları Sempozyumu Bildiriler, s. 569- 580.
  • MEHMETZADE, Mirza Bala, (1991), Milli Azerbaycan Hareketi, Ankara: Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları.
  • MİHAYLOV, V. V., (2016) “Musul‟manskiy Vopros i Rossiyskaya Revolyutsya: Turtsiya, Rossiya i Zakavkaz’ye v Period s Fevralya 1917g. Po Mart 1918 g.,”
  • KLİO, no. 9(117), İzd. Pltorak, St.-Petersburg, s. 139-146.
  • SARAY, Mehmet, (1999), Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • SÜLEYMANLI, Ebulfez, (2006), Milletleşme Sürecinde Azerbaycan Türkleri, İstanbul: Ötüken Yayınları.
  • SÜNBÜL, Tahir, (1990), „‟Azerbaycan Dosyası I”, Kök Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Serisi: 5, Ankara: Kök Yayınları.
  • SWİETOCHOWSKİ, Tadeus, (1988), Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı (1905-1920), (Çeviren: Nuray Mert), İstanbul: Bağlam Yayınları.
  • ŞİMŞİR, Sabahattin, (2009), Dünden Bugüne Türkistan’da Türkler, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
  • TOGAN, Zeki Velidi, (1981), Bugünkü Türkili ve Türkistan ve Yakın Tarihi, 2. Baskı İstanbul: Enderun Yayınları.
  • TÜRKOĞLU, İsmail, (2002), “Müslüman Kongreleri”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXXII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • UDERBAYEVA, S. K.,(2018) “Kazahstan v Reriod Velikoy Rossiyskoy Revolyutsii 1917 g.”, Gumanitariy: Aktual’nıye Problemı Gumanitarnoy Nauki i Obrazopvaniya, t. 18, no. 1, s. 32-45.
  • WOLFE, B. D., (1969), Devrim Yapan Üç Adam, Ankara: Türk Siyasi İlimler Derneği Yayınları.
  • YAĞCI, Zübeyde Güneş, (1998), Ferah Ali Paşanın Soğucak Muhafızlığı (1781-1785), Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi S.B.E. Doktora Tezi.
  • YILMAZ, Mehmet Yalçın, (2014), “İşgal Dönemi Türkistan‟da Rus Dil Planlaması ve Cedid Hareketi”, JASSTUDİES, C. 29, S. III, 339-349.
  • YILMAZ, Reha, (2008), “Birinci Dünya Savaşı Başlarında Osmanlı Devleti‟nin Kafkasya Siyaseti”, Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları Dergisi, C. 3, S. 6, s.137-160.
  • ZAATOV, İ. A., (2012) “Literaturnoye Naslediye Uçastnikov KrımtatarskogoOsvoboditel‟nogo Dvijeniya Yaş Tatarlar”,Lİteraturnoye Obozreniye: İstoria İ Sovremennorst’, İzd. DGU, Mahaçkala, no. 2, s. 122-137
  • DH. UM. 2 İB. 1/26, H. 28.09.1332.
  • HR. SYS. 1344/55, M. 22.05.1913.
  • HR. SYS. 1344/80, M. 20.08.1914.
  • HR. SYS. 2103/6, M. 04.08.1915.
  • Y. PRK. MYD. 9/3, H. 02.05.1307.
  • Y. PRK. MYD. 9/37, H. 23.10.1307.
  • Y.PRK. ASK. 37/35, H. 11.04.1304.
  • Y.PRK. HR. 35/9, H. 01.11.1323.
  • Y.PRK. TKM, 51/26, H. 18.03.1326.
  • YPRK. EİA. 13/54, H. 10.10.1308
  • http://acukbitig.blogspot.com.tr/2011/08/rusyada-1916-isyanlar.html ( Son Erişim: 29.04.2017).
APA TOPRAK S, ÇAKIR E (2019). KİMLİK KORUMA MÜCADELESİ EKSENİNDE RUSYA MÜSLÜMANLARININ SİYASİ FAALİYETLERİ (1905-1917). , 1075 - 1096.
Chicago TOPRAK Serap,ÇAKIR Elif KİMLİK KORUMA MÜCADELESİ EKSENİNDE RUSYA MÜSLÜMANLARININ SİYASİ FAALİYETLERİ (1905-1917). (2019): 1075 - 1096.
MLA TOPRAK Serap,ÇAKIR Elif KİMLİK KORUMA MÜCADELESİ EKSENİNDE RUSYA MÜSLÜMANLARININ SİYASİ FAALİYETLERİ (1905-1917). , 2019, ss.1075 - 1096.
AMA TOPRAK S,ÇAKIR E KİMLİK KORUMA MÜCADELESİ EKSENİNDE RUSYA MÜSLÜMANLARININ SİYASİ FAALİYETLERİ (1905-1917). . 2019; 1075 - 1096.
Vancouver TOPRAK S,ÇAKIR E KİMLİK KORUMA MÜCADELESİ EKSENİNDE RUSYA MÜSLÜMANLARININ SİYASİ FAALİYETLERİ (1905-1917). . 2019; 1075 - 1096.
IEEE TOPRAK S,ÇAKIR E "KİMLİK KORUMA MÜCADELESİ EKSENİNDE RUSYA MÜSLÜMANLARININ SİYASİ FAALİYETLERİ (1905-1917)." , ss.1075 - 1096, 2019.
ISNAD TOPRAK, Serap - ÇAKIR, Elif. "KİMLİK KORUMA MÜCADELESİ EKSENİNDE RUSYA MÜSLÜMANLARININ SİYASİ FAALİYETLERİ (1905-1917)". (2019), 1075-1096.
APA TOPRAK S, ÇAKIR E (2019). KİMLİK KORUMA MÜCADELESİ EKSENİNDE RUSYA MÜSLÜMANLARININ SİYASİ FAALİYETLERİ (1905-1917). Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(16), 1075 - 1096.
Chicago TOPRAK Serap,ÇAKIR Elif KİMLİK KORUMA MÜCADELESİ EKSENİNDE RUSYA MÜSLÜMANLARININ SİYASİ FAALİYETLERİ (1905-1917). Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 7, no.16 (2019): 1075 - 1096.
MLA TOPRAK Serap,ÇAKIR Elif KİMLİK KORUMA MÜCADELESİ EKSENİNDE RUSYA MÜSLÜMANLARININ SİYASİ FAALİYETLERİ (1905-1917). Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, vol.7, no.16, 2019, ss.1075 - 1096.
AMA TOPRAK S,ÇAKIR E KİMLİK KORUMA MÜCADELESİ EKSENİNDE RUSYA MÜSLÜMANLARININ SİYASİ FAALİYETLERİ (1905-1917). Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 2019; 7(16): 1075 - 1096.
Vancouver TOPRAK S,ÇAKIR E KİMLİK KORUMA MÜCADELESİ EKSENİNDE RUSYA MÜSLÜMANLARININ SİYASİ FAALİYETLERİ (1905-1917). Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 2019; 7(16): 1075 - 1096.
IEEE TOPRAK S,ÇAKIR E "KİMLİK KORUMA MÜCADELESİ EKSENİNDE RUSYA MÜSLÜMANLARININ SİYASİ FAALİYETLERİ (1905-1917)." Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7, ss.1075 - 1096, 2019.
ISNAD TOPRAK, Serap - ÇAKIR, Elif. "KİMLİK KORUMA MÜCADELESİ EKSENİNDE RUSYA MÜSLÜMANLARININ SİYASİ FAALİYETLERİ (1905-1917)". Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 7/16 (2019), 1075-1096.